ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀਪ

ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀਪ ਚੌਥੀ ਪੀੜੀ ਦੇ ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗਕਰਮੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨਾਟ ਲੇਖਣ, ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ, ਨਿਬੰਧਕਾਰੀ, ਆਲੋਚਨਾ ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਡਾ.ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 4 ਮਈ 1968 ਵਿੱਚ ਮਾਤਾ ਬਲਵੀਰ ਕੌਰ ਤੇ ਪਿਤਾ ਜੰਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹਰਿਆਣੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਰਡਰ 'ਤੇ ਪੈਂਦੇ ਪਿੰਡ ਰੋਝਾਂਵਾਲੀ (ਤਹਿਸੀਲ ਰਤੀਆ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਫਤਿਆਬਾਦ, ਹਰਿਆਣਾ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਡਾ.ਦੀਪ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚੋਂ ਯੂਨੀਵਿਰਸਟੀ ਤੱਕ ਜਾਣ ਵਾਲੇ, ਗ੍ਰੈਜ਼ੂਏਸ਼ਨ, ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਤੇ ਫਿਰ ਮੁਲਾਜਮ (ਅਧਿਆਪਕ) ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਨਿਮਨ ਕਿਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਸਦਕਾ ਮੂਲੋਂ ਅਨਪੜ੍ਹ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ. ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ। ਪੰਜਾਬੀ 'ਉਪੇਰਾ ਸਰਵੇਖਣ ਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ' ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ 2005 ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਹੁਣ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਜਿਲ੍ਹਾ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਸੰਸਥਾ ਵਿਚ ਬਤੌਰ ਪੰਜਾਬੀ ਲੈਕਚਰਾਰ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਡਾ. ਦੀਪ ਨੇ ਲਗਪਗ 30 ਨਾਟਕ ਲਿਖੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 6 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।

ਰਚਨਾਵਾਂ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਨਾਟਕ

• ਇਹ ਜੰਗ ਕੌਣ ਲੜੇ (ਉਪੇਰਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) 2002
• ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌੜ 'ਤੇ (ਪੂਰਾ ਨਾਟਕ) 2005
• ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਕੀ ਲਗਦਾ (2016)
• ਭੁੱਬਲ ਦੀ ਅੱਗ (2016)

ਅਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਨਾਟਕ

• ਮੈਂ ਅਜੇ ਜਿੰਦਾ ਹਾਂ
• ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਦਰਬਾਰ
• ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ
• ਜੀ ਜਨਾਬ
• ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਟੈਗ
• ਵਰਦੀ ਫੰਡ
• ਸ਼ਿਕਾਰੀ
• ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ।

ਸਾਇੰਸ ਨਾਟਕ

• ਫਤਵਾ
• ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ
• ਕੋਸ਼ਿਸ ਨੰਬਰ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਇੱਕ

ਬਾਲ ਨਾਟਕ

• ਪਿੰਜਰਾ
• ਸਾਡੀ ਵੀ ਸੁਣੋ
• ਇਨਸਾਫ
• ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀ
• ਇਕ ਸੀ ਪਰੀ(ਬਾਲ ਤੇ ਸਾਇੰਸ ਨਾਟਕ)
• ਚੱਲ ਮੇਲੇ ਨੂੰ ਚੱਲੀਏ।
• ਮੈਂ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ ਬੋਲਦਾ ਹਾਂ।

ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ

• ਗਿਰਝਾਂ
• ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਅੰਬਰ

ਕਾਵਿ ਨਾਟਕ

• ਦਹਿਲੀਜ ਤੋਂ ਪਾਰ

ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਰੰਗਮੰਚੀ ਸੰਬੰਧੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ

• ਵਿਸ਼ਵ ਉਪੇਰਾ ਸਿਧਾਂਤ, ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਸਰੋਕਾਰ
• ਮੱਲ ਸਿੰਘ ਰਾਮਪੁਰੀ ਦੇ ਉਪੇਰੇ, ਪਾਠ ਪਰਿਪੇਖ ਅਤੇ ਪੜਚੋਲ
• ਮੱਲ ਸਿੰਘ ਰਾਮਪੁਰੀ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ- ਜੇਲ੍ਹਾ ਜਾਈ-ਪਾਠ ਪਰਿਪੇਖ ਅਤੇ ਪੜਚੋਲ
• ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕੀ ਪਰੰਪਰਾ 2006(ਖੋਜ ਤੇ ਅਲੋਚਨਾਂ)

ਪੁਰਸਕਾਰ

• ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਜ ਪੱਧਰੀ ਆਈ.ਸੀ. ਨੰਦਾ ਨਾਟ ਪੁਰਸਕਾਰ 2003 (ਇਹ ਜੰਗ ਕੋਣ ਲੜੇ)
• ਹਰਿਆਣਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਵਲੋਂ 2004-05 ਦੀ ਸਰਵੋਤਮ ਨਾਟ ਪੁਸਤਕ ਐਵਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
• ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਵੱਲੋਂ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਮੈਂ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲ਼ਾ ਬਾਗ਼ ਬੋਲਦਾ ਹਾਂ)

ਡਾ. ਦੀਪ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕਮੁੱਠ ਹੋਣ ਵਿਚ ਦਸਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂਂ ਹਰ ਬੁਰਾਈ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਇਹ ਜੰਗ ਕੌਣ ਲੜੇਡਾ.ਦੀਪ ਦਾ ਪਲੇਠਾ ਨਾਟ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਉਹਨਾਂਂ ਦਾ ਇਹ ਨਾਟਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟ ਪਰੰਪਰਾਂ ਦੀ ਲੋਪ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਵਿਧਾ ਉਪੇਰਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਅੱਜ ਨਸ਼ੇ ਘੁਣ ਵਾਂਗ ਖਾਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਗਿਆਨਤਾ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਦੁਰਗਾਮੀ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਹਨ। ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਨਸ਼ਿਆ ਦਾ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਘਰ ਦੀ ਜੋ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,ਉਸ ਕਾਰਨ ਘਰ ਵਿਚਲੇ ਬੱਚਿਆ ਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ ਮਰਾ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਤਰਸੇਵੇਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਇਹ ਉਪੇਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਉਪੇਰੇ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੁਨੇਹੇ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕੋਪ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਲਈ ਤਹੱਈਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੋੜ ਤੇ ਨਾਟਕ ਜੋ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਯਥਾਰਵਾਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਨਾਟਕ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਨਿਮਨ ਕਿਸਾਨੀ ਦੀ ਮਾੜੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕਰਨ ਦੇ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗੋਚਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੋੜ ਤੇ ਨਾਟਕ ਛੋਟੀ ਪੇਂਡੂ ਕਿਸਨੀ ਦੇ ਦਲਿਤ ਕਿਰਤੀ ਜਮਾਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਛੋਟੀ ਕਿਸਾਨੀ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਬਚਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਲੜਾਈ ਅੰਤਮ ਦੋਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ।<ref>ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਕਟ ਦਾ ਵਿਸਫੋਕਟ ਬਿੰਦੂ ਨਾਟਕ-ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੋੜ ਤੇ ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ-ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ 11-12-2005/ref> ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਦਰਬਾਰ, ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਟੈਗਸ, ਵਰਦੀ ਫੰਡ, ਦੀ ਜਨਾਬ ਆਦਿ ਹਾਸ ਵਿਅੰਗ ਰਾਹੀ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਥੇ ਗਿਰਝਾਂ (ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ) ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਇੰਸ ਨਾਟਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਇੰਸ ਦੀਆਂ ਕਾਂਢਾਂ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪੈਂਦੇ ਬੁਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਬਾਲ ਨਾਟਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਾਲ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਨਾਟਕਾਂ ਨੂੰ ਰੰਗਮੰਚ ਉੱਪਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਡਾ.ਦੀਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਹਨਾਂ ਨਾਟਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੀ ਥੀਏਟਰ ਗਰੁੱਪ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੋਚ, ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਚੇਤਨਾ ਅਧਾਰਤ ਫਿਲਾਸਫੀ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ 'ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕਾਲ ਮੰਚ ਬੋਹਾ(ਮਾਨਸਾ)' ਰਾਹੀ 19 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਹਰਿਆਣਾਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।