ਕੰਧਾਰੀ ਬੇਗਮ
| ਕੰਧਾਰੀ ਬੇਗਮ قندهاری بیگم | |
|---|---|
| ਸਫਾਵਿਦ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ | |
| ਜਨਮ | ਅੰ. 1593 ਕੰਧਾਰ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ |
| ਦਫ਼ਨ | ਕੰਧਾਰੀ ਬਾਗ, ਆਗਰਾ |
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ | ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ |
| ਔਲਾਦ | ਪਰਹੇਜ਼ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ |
| ਘਰਾਣਾ | ਸਫਾਵਿਦ (ਜਨਮ ਤੋਂ) ਤਿਮੁਰਿਦ (ਵਿਆਹ ਤੋਂ) |
| ਪਿਤਾ | ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਜ਼ਫਰ ਹੁਸੈਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਫਾਵੀ |
| ਧਰਮ | ਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ |
ਕੰਧਾਰੀ ਬੇਗਮ (1593 – ?; ਨੂੰ ਕੰਧਾਰੀ ਮਹਲ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; Arabic, {{ਉਰਦੂ|قندهاری بیگم; ਮਤਲਬ "ਕੰਧਾਰ ਦੀ ਔਰਤ") ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਸੀ।
ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ਈਰਾਨ (ਪਰਸ਼ੀਆ) ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਫਾਵਿਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਫਾਵਿਦ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਜ਼ਫ਼ਰ ਹੁਸੈਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਫਾਵੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਬੇਟੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸੁਲਤਾਨ ਹੁਸੈਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਾ ਬੇਟਾ ਸੀ, ਜੋ ਬਹਿਰਾਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ, ਜੋ ਸ਼ਾਹ ਇਸਮਾਈਲ I ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ, ਜੋ ਇਰਾਨ ਦੇ ਸਫਾਵਿਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਬਾਨੀ ਸੀ।
ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਕੰਧਾਰੀ ਬੇਗਮ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਫਾਵਿਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ, ਈਰਾਨ (ਪਰਸ਼ੀਆ) ਦੇ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਹ ਕੰਧਾਰ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਫਾਰਸੀ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਜ਼ਫ਼ਰ ਹੁਸੈਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਫਵੀ ਦੀ ਧੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸੁਲਤਾਨ ਹੁਸੈਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ, ਬਾਹਰਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ, ਜੋ ਸ਼ਾਹ ਇਸਮਾਈਲ, ਸਫਾਵਿਦ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ, ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।[1] ਉਹ ਸ਼ਾਹ ਅੱਬਾਸ I ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਸਨ ਅਤੇ ਇਰਾਨੀ ਸ਼ਾਸਕ ਦਾ ਚਚੇਰਾ ਭਰਾ ਸੀ।[2]
ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਨੂੰ ਸਫਾਵਿਦ ਦੇ ਹਾਕਮ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਕੁਝ ਮੁਸਕਿਲਾਂ ਸਨ ਅਤੇ ਕੰਧਾਰ ਨੂੰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਜ਼ਬੇਕੀ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਰਤਾਂ ਉੱਤੇ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਇਸ ਲਈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਕਬਰ, ਜੋ ਕੰਧਾਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੌਕੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਂਗਸ਼ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਸ਼ਾਹ ਬੇਗ ਖ਼ਾਨ ਅਰਗੁਨ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਕੰਧਾਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ, ਅਤੇ ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਆਖਰੀ ਪਲਾਂ ਤੇ ਘੁੰਮ ਗਿਆ ਸੀ। ਧੋਖੇਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ, ਉਹ ਸ਼ਾਹ ਬੇਗ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਦ੍ਰਿੜ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਮਜਬੂਰ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਧਾਰੀ ਬੇਗਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਆਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜੱਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਛੱਡਣੀ ਪਈ ਅਤੇ 1595 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਆ ਗਈ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਚਾਰ ਭਰਾ, ਬਹਿਰਾਮ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਹੈਦਰ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਅਲਕਾਸ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਤਹਮਸਪ ਮਿਰਜ਼ਾ ਤੇ 1000 ਕਾਜ਼ੀਲਬਾਸ਼ ਸਿਪਾਹੀ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚੇ। ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਅਕਬਰ ਤੋਂ ਫਰਜ਼ੰਦ (ਪੁੱਤਰ) ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੰਬਲ ਨੂੰ ਜਾਗੀਰ (ਜਾਇਦਾਦ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, “ਇਹ ਸਾਰੇ ਕੰਧਾਰ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸੀ।”
ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਕੰਧਾਰ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਦਰਜੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਤਨਖਾਹ ਲਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਮਿਰਜ਼ਾ ਰੁਸਤਮ ਵੀ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹਾਂ ਨੇ ਪਰਸੀ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਆਪਣੇ ਲਹੂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣ ਦੇ ਇਸ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੌਕੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਕੁਝ ਮਾੜਾ ਲੱਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਫ਼ਾਰਸ ਜਾਣ ਦਾ ਅਤੇ ਕਦੀ ਮੱਕਾ ਜਾਂ ਡਾ ਇਰਾਦਾ ਕੀਤਾ। ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ, ਉਸ ਦੀ 1603 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਕ਼ਬਰ
[ਸੋਧੋ]ਉਸ ਨੂੰ ਆਗਰਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਗਰਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ (ਸੀ. 1628 - 50) ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਵਿਖੇ ਦਫਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੰਧਾਰੀ ਬਾਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਵੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਆਗਰਾ ਵਿਖੇ ਕੰਧਾਰੀ ਬਾਗ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਤਿੰਨ ਗੱਦੀ ਵਾਲੀ ਮਸਜਿਦ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੀ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਇੱਟਾਂ ਦੀ ਖੱਡ ਵਰਤਾਈ, ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਸ ਦੀ ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਜੋ 1707 ਵਿੱਚ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਮਾਰਤ, ਜੋ ਕਿ ਬੰਦ ਹੈ, ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਬਰ ਹੁਣ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਸ ਉਹ ਕੰਪਾਉਂਡ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ, ਕੰਧ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਅਤੇ ਕੰਧ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕਪੋਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭਰਤਪੁਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਆਧੁਨਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਹ ਅਹਾਤਾ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਦੌਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਭਰਤਪੁਰ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਮਹੱਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਥੋਂ ਇਹ "ਭਰਤਪੁਰ ਹਾਊਸ" ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ। ਅਸਲ ਬਾਗ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਦੁਆਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕੋਨੇ ਦੇ ਛੱਤਰੀ ਬਚੇ ਹਨ।
ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ
[ਸੋਧੋ]- ਕੰਧਾਰੀ ਬੇਗਮ ਸੋਨਜਾ ਚੰਦਰਚੂਡ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਵਲ ਟ੍ਰਬਲ ਔਫ ਐਟ ਦ ਤਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਹੈ। (2011)
- ਕੰਧਾਰੀ ਬੇਗਮ ਰੂਚੀਰ ਗੁਪਤਾ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਵਲ ਮਿਸਟਰੈਸ ਆਫ਼ ਦੀ ਥਰੋਨ ਦੀ ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰ ਹੈ। (2014)
- ਨਿਗਰ ਖਾਨ ਨੇ 2005 ਦੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮ ਤਾਜ ਮਹਿਲ: ਐਨ ਇਟਰਨਲ ਲਵ ਸਟੋਰੀ ਵਿਚ ਕੰਧਾਰੀ ਬੇਗਮ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ।[3]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ". Archived from the original on 2016-03-04. Retrieved 2018-03-19.
- ↑ Nicoll 2009.
- ↑ Khan, Akbar (1 May 2006). "Taj Mahal: An Eternal Love Story". IMDB. Retrieved 12 April 2017.
ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ
[ਸੋਧੋ]- Nicoll, Fergus (2009). Shah Jahan: The Rise and Fall of the Mughal Emperor. Penguin Books India. ISBN 978-0-670-08303-9.
- Thomas William Beale (1881). The Oriental Biographical Dictionary. Asiatic Society.
- Indica, Volume 40. Heras Institute of Indian History and Culture, St. Xavier's College. 2003.
- Nagendra Kr Singh (2001). Encyclopaedia of Muslim Biography: Muh-R. A.P.H. Pub. Corp. ISBN 978-8-176-48234-9.
- Syad Muhammad Latif (1896). Agra, Historical & Descriptive: With an Account of Akbar and His Court and of the Modern City of Agra.
- Ernest Binfield Havell (1904). A Handbook to Agra and the Taj: Sikandra, Fatehpur-Sikri and the Neighbourhood. Longmans, Green, and Company.
- Peter Mundy (1967). The Travels of Peter Mundy, in Europe and Asia, 1608-1667 ... Hakluyt society.
- Abū al-Faz̤l ibn Mubārak (1873). The Ain i Akbari, Volume 1. Rouse.