ਗੋਂਡੀ ਲਿਪੀ
ਗੋਂਡੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਜੋ ਕਿ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਜਾਂ ਤੇਲਗੂ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਸਾਲ 2014 ਵਿੱਚ, ਗੁੰਜਲ ਗੋਂਡੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਕੁਝ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੋਂਡੀ ਦੀ ਜਯੰਤੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਗੋਂਡੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਜਨਮ ਲਿਪੀ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।1918 ਵਿੱਚ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਾਲਾਘਾਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਮੁਨਸ਼ੀ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਮਾਸਾਰਾਮ ਨੇ ਗੋਂਡੀ ਲਈ ਇੱਕ ਲਿਪੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿਪੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਲਿਪੀਆਂ ਤੋਂ ਚੁਣੇ ਗਏ ਵਰਣਮਾਲਾਵਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਮਾਸਾਰਾਮ ਲਿਪੀ ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਮਾਸਾਰਾਮ ਲਿਪੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਗੋਂਡੀ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਲਿਪੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਗੁੰਜਲ ਗੋਂਡੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੋਂਡੀ ਦੀ ਇਹ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਨਿੱਜੀ ਲਿਪੀ ਸੀ।[1][2]
ਮੁਨਸ਼ੀ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਮਾਸਾਰਾਮ ਲਿਪੀ
[ਸੋਧੋ]ਇਸ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਗੋਂਡੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਈ 1918 ਵਿੱਚ [ਮੁਨਸ਼ੀ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਮਸਾਰਾਮ], ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਾਲਾਘਾਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਬ੍ਰਹਮੀ ਲਿਪੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਲਿਪੀਆਂ ਤੋਂ ਚੁਣੇ ਗਏ ਪਾਤਰਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਮਾਸਾਰਾਮ ਲਿਪੀ ਜਾਂ ਮਾਸਾਰਾਮ ਲਿਪੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਗੋਂਡੀ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਲਿਪੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ।[3]
ਗੁੰਜਲ ਗੋਂਡੀ ਲਿਪੀ
[ਸੋਧੋ]ਗੁੰਜਲ ਗੋਂਡੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਖੋਜ, ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਸਾਲ 2014 ਵਿੱਚ, [ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ] ਦੇ ਕੁਝ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ] ਦੇ ਆਦਿਲਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ [ਗੁੰਜਲ] ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[4]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Singh, S. Harpal. "Chance discovery of Gondi script opens new vistas of tribal culture". The Hindu. Archived from the original on 27 अगस्त 2017. Retrieved 12 January 2017.
{{cite news}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "Gondi script and font unveiled". The Hindu. Archived from the original on 7 अगस्त 2018. Retrieved 12 January 2017.
{{cite news}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "Proposal to Encode the Masaram Gondi Script in Unicode" (PDF). Archived (PDF) from the original on 31 जुलाई 2015. Retrieved 6 अगस्त 2018.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(help) - ↑ "He Gave Colour to a Fading Script". New Indian Express. Archived from the original on 12 मई 2016. Retrieved 12 January 2017.
{{cite news}}: Check date values in:|archive-date=(help)