ਚੰਬੇਲੀ
| ਚੰਬੇਲੀ | |
|---|---|
| |
| Jasminum sambac 'ਗਰੈਂਡ ਡਿਊਕ ਆਫ਼ ਟਸਕਨੀ' | |
| Scientific classification | |
| Kingdom: | Plantae (ਪਲਾਂਟੇ)
|
| (unranked): | Angiosperms (ਐਂਜੀਓਸਪਰਮ)
|
| (unranked): | Eudicots (ਯੂਡੀਕਾਟਸ)
|
| (unranked): | Asterids (ਅਸਟ੍ਰਿਡਜ)
|
| Order: | Lamiales (ਲੈਮੀਆਲੇਸ)
|
| Family: | Oleaceae (ਓਲੀਆਸੀਏ)
|
| Tribe: | |
| Genus: | ਯਾਸਮੀਨਮ |
| Type species | |
| ਯਾਸਮੀਨਮ ਆਫਿਸੀਨੇਲ ਲ.
| |
| ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ | |
|
200 ਤੋਂ ਵਧ, ਦੇਖੋ ਯਾਸਮੀਨਮਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ | |
| Synonyms | |
| |
ਚੰਬੇਲੀ ਜਾਂ ਚਮੇਲੀ (Jasmine) ਦਾ ਫੁੱਲ ਝਾੜੀ ਜਾਂ ਬੇਲ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਲਗਭਗ 200 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ[1] ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।[2] ਚਮੇਲੀ ਲਈ ਫਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਯਾਸਮੀਨ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ।
ਚਮੇਲੀ, ਜੈਸਮਿਨਮ (Jasminum) ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੇ ਓਲੇਸੀਆ (Oleaceae) ਕੁਲ ਦਾ ਫੁਲ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇਹ ਪੌਦਾ ਅਰਬ ਦੇ ਮੂਰ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ, ਸਪੇਨ ਅਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਪੁਜਿਆ। ਇਸ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ 40 ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ 100 ਕਿਸਮਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਮਹੱਤਵ ਦੀਆਂ ਹਨ:
- ਜੈ. ਸਮਿਨਮ ਆਫਿਸਨੇਲ ਲਿੰਨ, ਉਪਭੇਦ ਗਰੈਂਡਿਫਲੋਰਮ (ਲਿੰਨ) ਕੋਬਸਕੀ ਜੈ. ਗਰੈਂਡਿਫਲਾਰਮ ਲਿੰਨ ਅਰਥਾਤ ਚਮੇਲੀ।
- ਜੈ. ਔਰਿਕੁਲੇਟਮ ਵਾਹਲ ਅਰਥਾਤ ਜੂਹੀ।
- ਜੈ. ਸੰਬਕ (ਲਿੰਨ) ਐਟ ਅਰਥਾਤ ਮੋਗਰਾ, ਵਨਮਲਿਕਾ।
- ਜੈ. ਅਰਬੋਰੇਸੇਂਸ ਰੋਕਸ ਬ.ਉ ਜੈ. ਰਾਕਸਬਰਘਿਆਨਮ ਵਾੱਲ ਅਰਥਾਤ ਬੇਲਾ।
ਹਿਮਾਲਾ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਬੂਟੇ ਲਈ ਗਰਮ ਅਤੇ ਸਮਸ਼ੀਤੋਸ਼ਣ ਦੋਨਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ। ਸੁੱਕੇ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਇਹ ਬੂਟੇ ਜਿੰਦਾ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਮੀਟਰ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਤੱਕ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਯੂਰਪ ਦੇ ਸੀਤਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਉਗਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਭੁਰਭੁਰੀ ਦੁਮਟ ਮਿੱਟੀ ਸਰਵੋੱਤਮ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਕਾਲੀ ਚੀਕਣੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸਨੂੰ ਲਈ ਗੋਬਰ ਪੱਤੀ ਦੀ ਕੰਪੋਸਟ ਖਾਦ ਸਰਵੋੱਤਮ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਆਰੀਆਂ ਵਿੱਚ 1.25 ਮੀਟਰ ਵਲੋਂ 2.5 ਮੀਟਰ ਦੇ ਅੰਤਰ ਉੱਤੇ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਜੜਾਂ ਦੀ ਰੋਪਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਚਾਈ ਸਮੇਂ ਮਰੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਨਵੇਂ ਬੂਟੇ ਲਗਾ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਛੰਗਾਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈ ਹੈ। ਬੂਟੇ ਰੋਪਣ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਫੁਲ ਲਗਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬੂਟੇ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੈ।
ਵਰਤੋਂ[ਸੋਧੋ]
ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਇਤਰ ਕੱਢ ਕੇ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਤੇਲ ਵੀ ਇੱਕ ਵਪਾਰਕੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੈ ਜੋ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਰਸ ਪੀਣ ਨਾਲ਼ ਵਾਤ ਅਤੇ ਬਲਗ਼ਮ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਆਰਾਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚੁਸਤ-ਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "What।s the Origin of the Jasmine Flower? Read more: What।s the Origin of the Jasmine Flower?". Retrieved 13 ਅਕਤੂਬਰ 2012.
{{cite web}}: Text "eHow.com http://www.ehow.com/facts_7423008_origin-jasmine-flower_.html#ixzz29Ajp2IN3" ignored (help) - ↑ "Jasmine". Archived from the original on 2014-10-03. Retrieved 13 ਅਕਤੂਬਰ 2012.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (help)
 | ਇਹ ਲੇਖ ਅਧਾਰ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਵਧਾਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। |