ਛਊ ਨਾਚ

ਪੁਰੂਲੀਆ ਵਿੱਚ ਛਊ ਨਾਚ ਦੀ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ

ਛਊ ਨਾਚ (ਉੜੀਆ: ଛଉ ନାଚ,ਬੰਗਾਲੀ: ছৌ নাচ) ਇੱਕ ਆਦਿਵਾਸੀ ਨਾਚ ਹੈ ਜੋ ਬੰਗਾਲ, ਓੜੀਸਾ ਅਤੇ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ - ਸਰਾਇਕੇਲਾ ਛਊ, ਮਿਊਰਭੰਜ ਛਊ ਅਤੇ ਪੁਰੂਲੀਆ ਛਊ।

ਇਹ ਨਾਚ ਲੋਕ ਨਾਚ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਥੀਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ, ਐਕਰੋਬੈਟਿਕਸ ਅਤੇ ਐਥਲੈਟਿਕਸ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ੈਵ ਧਰਮ, ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ ਅਤੇ ਵੈਸ਼ਨਵ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਧਾਰਮਿਕ ਥੀਮਾਂ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਢਾਂਚਾਗਤ ਨਾਚ ਤੱਕ ਹੈ। ਪਹਿਰਾਵੇ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪੁਰੂਲੀਆ ਅਤੇ ਸੇਰਾਕੇਲਾ ਪਾਤਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਸਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।[2] ਛਾਊ ਨਾਚਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ, ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[2][3]

ਇਹ ਨਾਚ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਾਰੇ ਮਰਦਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜੋ ਖੇਤਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਦੌਰਾਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਸਮਕਾਲੀ ਨਾਚ ਰੂਪ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਲਾਸੀਕਲ ਹਿੰਦੂ ਨਾਚਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਖੇਤਰੀ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਤੋਂ ਉੱਭਰਿਆ ਹੈ।[3] ਇਹ ਨਾਚ ਵਿਭਿੰਨ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।[2][3]

ਨਿਰੁਕਤੀ

ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਛਾਉ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ਛਾਇਆ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਛਾਇਆ ਜਾਂ ਛਵੀ ਹੈ। ਸਿਤਾਕਾਂਤ ਮਹਾਪਾਤਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਛਾਉ ਸ਼ਬਦ ਛਾਵਨੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਫੌਜੀ ਸ਼ਿਵਿਰ ਹੈ।

ਛਾਊ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ

ਛਾਊ ਨਾਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਝਾਰਖੰਡ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੌਰਾਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚੈਤਰਾ ਪਰਵ ਦੇ ਬਸੰਤ ਤਿਉਹਾਰ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।[5] ਪੁਰੂਲੀਆ ਛਾਊ ਨਾਚ ਸੂਰਜ ਤਿਉਹਾਰ ਦੌਰਾਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[8]

ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪੁਰੂਲੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਛਾਊ ਨਾਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ

ਪੁਰੂਲੀਆ ਅਤੇ ਸਰਾਈਕੇਲਾ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਸਕ ਛਾਊ ਨਾਚ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹਨ।[2] ਨਾਚ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਮਾਸਕ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[9] ਉੱਤਰੀ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਛਾਊ ਨਾਚ ਨਾਚ ਦੌਰਾਨ ਮਾਸਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਪਰ ਉਹ ਉਦੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਲਾਕਾਰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਲਈ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।[10]

ਛਾਊ ਨਾਚ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਜੋ ਮਾਸਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਨਕਲੀ ਲੜਾਈ ਤਕਨੀਕਾਂ (ਖੇਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ), ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਬੱਧ ਚਾਲਾਂ (ਚਾਲੀ ਅਤੇ ਟੋਪਕਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ) ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਫਲੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਾਚ ਅਤੇ ਮਾਰਸ਼ਲ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।[8] ਮੋਹਨ ਖੋਖਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਛਾਊ ਨਾਚ ਦੇ ਇਸ ਰੂਪ ਦਾ ਕੋਈ ਰਸਮ ਜਾਂ ਰਸਮੀ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਭਾਈਚਾਰਕ ਜਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ।[5]

ਇਹ ਨਾਚ ਪੁਰਸ਼ ਨ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਖਾੜਾ ਜਾਂ ਅਸਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਚ ਤਾਲਬੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਰੀਡ ਪਾਈਪਾਂ ਮੋਹਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਨਾਈ 'ਤੇ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[2] ਢੋਲ ਸੰਗੀਤ ਸਮੂਹ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਢੋਲ ਵਜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਢੋਲ (ਇੱਕ ਸਿਲੰਡਰ ਢੋਲ), ਧੁੰਸਾ (ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕੇਟਲ ਢੋਲ) ਅਤੇ ਖੜਕਾ ਜਾਂ ਛੜ-ਛੜੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨਾਚਾਂ ਦੇ ਥੀਮ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਦੰਤਕਥਾਵਾਂ, ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਐਪੀਸੋਡ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਖੇਪ ਥੀਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[2]

ਸਰੂਪ

ਛਾਉ ਨਾਚ ਰਣਨੀਤਿਕ ਭੰਗਿਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨਾਚ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਪਸ਼ੁ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਅਤੇ ਚਾਲ ਨੂੰ ਵਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੇਂਡੂ ਗ੍ਰਿਹਣੀ ਦੇ ਕੰਮ-ਕਾਜ ਉੱਤੇ ਵੀ ਨਾਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਪੁਰਖ ਨਾਚਾ ਇਸਤਰੀ ਦਾ ਵੇਸ਼ ਧਾਰ ਕੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਾਚ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕਦੇ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਚਿਤਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਚ ਜਿਆਦਾਤਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਨਾਵਰਿਤਿਅ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਖੰਡ ਜਾਂ ਅਸਾਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।