ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ
ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ | |
|---|---|
ਸ਼ਹਿਰ | |
| ਉਪਨਾਮ: ਯੱਗਿਆਪੁਰ | |
  ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ  ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ (ਭਾਰਤ) | |
| ਗੁਣਕ: 25°37′N 75°17′E / 25.62°N 75.28°E | |
| ਦੇਸ਼ |  ਭਾਰਤ |
| ਰਾਜ | ਰਾਜਸਥਾਨ |
| ਉੱਚਾਈ | 334 m (1,096 ft) |
| ਆਬਾਦੀ (2001) | |
| • ਕੁੱਲ | 18,816 |
| ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | |
| • ਅਧਿਕਾਰੀ | ਹਿੰਦੀ,ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ,ਖੇੜੀ ਭਾਸ਼ਾ |
| ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ | ਯੂਟੀਸੀ+5:30 (IST) |
ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਭੀਲਵਾੜਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਤਹਿਸੀਲ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ ਸਵਾਸਤੀਧਾਮ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਦੰਤਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਦਾ ਕਿਲਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਮੌਰੀਆ ਸਮਰਾਟ ਅਸ਼ੋਕ ਦੀ ਪੋਤੀ ਸੰਪ੍ਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਅਨੁਯਾਈ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹਡੋਤੀ ਬੰਦੀ ਅਤੇ ਮੇਵਾੜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਗਿਰਦੁਆਰ ਵਾਂਗ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਦਸਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਰਾਣਾ ਕੁੰਭਾ ਨੇ ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ।
ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਬੂੰਦੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹਪੁਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਸਬਾ ਹੈ, ਭੀਲਵਾੜਾ ਦੇ ਕਸਬੇ (ਪੋਲਰ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟ: 25 ° 37'7 "N 75 ° 16'32" E), ਅਤੇ ਟੋਂਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੇਉਲੀ ਦਾ ਕਸਬਾ, 96 ਮੀਲ (154 ਕਿ.ਮੀ.) . ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਕਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜੈਨ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਖੰਡਰ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਅਤੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ।
ਭੂਗੋਲ
[ਸੋਧੋ]ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ 25.62°N 75.28°E 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 334 ਮੀਟਰ (1,096 ਫੁੱਟ) ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜਹਾਜ਼ (ਜਹਾਜ਼) ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਦਾ ਇੱਕ ਜੈਨ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜੋ ਭਗਵਾਨ ਮੁਨੀਸੁਵਰਤ ਨਾਥ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਅਤਿਸ਼ਯ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ-ਸ਼ਾਹਪੁਰਾ (ਭਿਲਵਾੜਾ) ਰਾਜ ਮਾਰਗ ਨੰਬਰ 39 'ਤੇ ਹੈ ਜੋ ਲਗਭਗ 24 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ। ਜਬਲਪੁਰ ਤੋਂ ਜੈਪੁਰ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਮਾਰਗ 'ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਟੋਂਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਕਸਬੇ ਦੇਓਲੀ ਤੋਂ।
ਜਨਸੰਖਿਆ
[ਸੋਧੋ]2001 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 18,816 ਸੀ।[1] ਮਰਦ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 51% ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 49% ਹਨ। ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਦੀ ਔਸਤ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 59% ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਔਸਤ 59.5% ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ: ਮਰਦ ਸਾਖਰਤਾ 72% ਹੈ, ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ 45% ਹੈ। ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ, 16% ਆਬਾਦੀ 6 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੀ ਹੈ।
ਸ਼੍ਰੀ 1008 ਮੁਨੀਸੁਵਰਤਨਾਥ ਜੈਨ ਮੰਦਰ
[ਸੋਧੋ]
ਹਸਤੇਦਾ ਦੇ ਨਾਲ ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਮੁਨੀਸੁਵਰਤਨਾਥ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੂਰਤੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਹੈਸਟੇਡ ਦਾ ਮੰਦਰ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਵੀਹਵੇਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਮੁਨੀਸੁਵਰਤ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਜਹਜ (ਜਹਾਜ) ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਮੂਲਨਾਇਕ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਮੁਨੀਸੁਵਰਤ ਸਵਾਮੀ ਦੀ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼੍ਰੀ 105 ਸਵਾਸਤੀ ਭੂਸ਼ਣ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਜੈਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਚਮਤਕਾਰੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮੁਨੀਸੁਵਰਤ ਨਾਥ ਦੀ ਮੂਰਤੀ 2013 ਵਿੱਚ ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਪੁੱਟੀ ਗਈ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢੀ ਗਈ ਸੀ।
ਸ਼੍ਰੀ 1008 ਭੂਤੇਸ਼੍ਵਰ ਮਹਾਦੇਵ
[ਸੋਧੋ]ਲੁਹਾਰੀ-ਕਲਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਾ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੰਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।
ਚਵੰਡੀਆ ਮਾਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਆਸਥਾ ਦਾ ਚਹੇਤਾ ਹੈ।
ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਰਿਆਸਤ
[ਸੋਧੋ]ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1572 ਵਿੱਚ ਜਗਮਾਲ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਇਸਲਈ ਉਹ ਮੁਗਲ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਜਾਗੀਰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀ, ਉਸਨੇ ਰਾਓ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਰਲੇਖ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ; ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਰਾਜ 1758 ਤੱਕ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਹਮਲਾਵਰ ਮਰਾਠਾ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਰ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।
ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਰਾਓਸ
[ਸੋਧੋ]- ਰਾਓ ਜਗਮਾਲ ਸਿੰਘ (1572 - 1583) - (ਜਨਮ 1545 - ਮੌਤ 1583)
- ਰਾਓ ਵਿਜੇ ਸਿੰਘ (1583 - 1620) - (ਜਨਮ 1568 - 1620)
- ਰਾਓ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਸਿੰਘ (1620 - 1628) - (ਜਨਮ 1590 - ਮੌਤ 1628)
- ਰਾਓ ਗਜਰਾਜ ਸਿੰਘ (1628 - 1660) - (ਜਨਮ 1615 - ਮੌਤ 1660)
- ਰਾਓ ਮਾਨਦੇਵ (1660 - 1678) - (ਜਨਮ 1638 - ਮੌਤ 1678)
- ਰਾਓ ਸੂਰਜਦੇਵ (1678 - 1734) - (ਜਨਮ 1664 - ਮੌਤ 1734)
- ਰਾਓ ਸ਼ਕਤੀਦੇਵ (1734 - 1738) - (ਜਨਮ 1688 - ਮੌਤ 1738)
- ਰਾਓ ਹਮੀਰਜੀ (1738 - 1758) - (ਜਨਮ 1708 - ਮੌਤ 1788)
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ ""ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ 2001: ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ (ਆਰਜ਼ੀ) ਸਮੇਤ 2001 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਤੋਂ ਡੇਟਾ"". Census Commission of India. 16 ਜੂਨ 2004. Archived from the original on 1 ਨਵੰਬਰ 2008.
{{cite web}}:|archive-date=/|archive-url=timestamp mismatch; 16 ਜੂਨ 2004 suggested (help)
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]- www. Archived 2022-04-01 at the Wayback Machine. ਜਹਾਜ਼ਪੁਰ.com Archived 2022-04-01 at the Wayback Machine.