ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਬਾਨੂ ਬੇਗ਼ਮ
| ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਬਾਨੂ ਬੇਗ਼ਮ | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ | |||||
 | |||||
| ਮੌਤ | ਮਾਰਚ 1705 ਗੁਜਰਾਤ, ਭਾਰਤ | ||||
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ | Azam Shah | ||||
| ਔਲਾਦ | ਸੁਲਤਾਨ ਬਿਦਰ ਬਖਤ ਜਵਾਨ ਬਖਤ ਬਹਾਦਰ ਸਿਕੰਦਰ ਸ਼ਾਨ ਬਹਾਦਰ ਨਿਜਾਬ-ਉਨ-ਨਿਸ੍ਸਾ ਬੇਗ਼ਮ | ||||
| |||||
| ਘਰਾਣਾ | House of Timur (by birth) | ||||
| ਪਿਤਾ | ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ | ||||
| ਮਾਤਾ | [[ਨਾਦਿਰਾ ਬਾਨੁ ਬੇਗ਼ਮ]] | ||||
| ਧਰਮ | [[ਇਸਲਾਮ]] | ||||
ਜਹਾਂਜੇਬ ਬਾਨੋ (1705 ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ) ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਤਾਜਪੋਸ਼ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਦੀਰਾ ਬਾਨੂ ਬੇਗਮ ਜੋ ਕਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਨੀ ਬੇਗਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ,ਦੀ ਬੇਟੀ ਸੀ। ਉਹ ਪੰਜਵੇਂ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂ ਦੀ ਪੋਤੀ ਵੀ ਸੀ।
ਇਟਾਲੀਅਨ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਸਫ਼ਰੀ ਨਿਗੂਕੋਓ ਮੈਨੂਕੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਦਲੇਰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।[1].1669 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਜੋ ਕਿ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਵਾਰਸ ਸੀ, ਜੋ 1707 ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣਿਆ ਸੀ।
ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਤਾਜਪੋਸ਼ ਰਾਜਕੁਮਾ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੀ ਧੀ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਡਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਵਾਰਸ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਨਦੀਰਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ, ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਮੁਹੰਮਦ ਪਰਵੀਜ਼, ਸਮਰਾਟ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਮਤਰੇਏ ਭਰਾ, ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਜਹਾਨਰਾ ਬੇਗਮ ਨੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਜਹਾਨਰਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਕੱਟੜ ਹਿਮਾਇਤੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ।
ਨਦੀਰਾ ਬੇਗਮ ਦੀ 1659 ਵਿੱਚ ਪੇਚਸ਼ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੋ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦਾ ਵਾਰਸ ਸੀ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਛੇਵਾਂ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਬਣ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਨਾਥ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਕਾਤਲ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੇ ਆਉਣ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਚਾਚੀ, ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਰੋਸ਼ਨਾਰਾ ਬੇਗਮ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਰੋਸ਼ਨਾਰਾ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਨਾਲ ਬਦਸਲੂਕੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੁਆਰਾ ਆਗਰਾ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਚਾਚੀ ਜਹਾਨਾਰਾ ਬੇਗਮ ਨੇ ਪਾਲਿਆ-ਪੋਸਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਧੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ, ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਬਣ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਜਹਾਨਰਾ ਦੀ 1681 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਰਤਨ ਉਸ ਦੀ ਮਨਪਸੰਦ ਭਤੀਜੀ ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ।
ਵਿਆਹ[ਸੋਧੋ]
3 ਜਨਵਰੀ 1669 ਨੂੰ, ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਚਾਚੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਵੱਡੇ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀ ਦਿਲਰਾਸ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਦਾ ਬੇਟਾ ਸੀ।[2] ਵਿਆਹ ਦੀ ਰਸਮ ਜਹਾਨਰਾ ਬੇਗਮ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਸੁਚੱਜੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰੱਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਰਸਮਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ।[3] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਜਾਨੀ ਆਜ਼ਮ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਾਥੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਮਨਪਸੰਦ ਪਤਨੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਨੂੰਹ ਵੀ ਸੀ।[4]
ਉਸ ਨੇ 4 ਅਗਸਤ 1670 ਨੂੰ ਆਜ਼ਮ ਦੇ ਵੱਡੇ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦਾ ਨਾਮ 'ਬਿਦਰ ਬਖਤ' ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[5] ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਬੇਟੇ, ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਬਿਦਰ ਬਖਤ ਨੂੰ, ਇੱਕ ਬਹਾਦਰੀ ਵਾਲਾ, ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਅਤੇ ਸਦਾ ਸਫਲ ਜਰਨੈਲ ਵਜੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਭੇਟ ਕੀਤੇ। ਬਿਦਰ ਬਖਤ ਉਸ ਦੇ ਬੁਢਾਪੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਪੋਤਾ ਸੀ।[6] ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ।
ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਆਜ਼ਮ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਬਿਦਰ ਬਖਤ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਸਾਮਰਾਜੀ ਪੱਖ ਬਿਦਰ ਬਖਤ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦਰਮਿਆਨ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ 1700ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚਬਿਦਰ ਨੂੰ ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ (ਜਿਥੇ ਆਜਮ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ) ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਬਿਦਰ ਨੂੰ ਉਸ ਕੋਲ ਆਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਸੀ। ਨੌਜਵਾਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਸੱਤ ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮੌਤ[ਸੋਧੋ]
1705 ਵਿੱਚ ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਦੀ ਸੱਜੀ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਫੋੜੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਫ੍ਰੈਂਚ ਡਾਕਟਰ ਮੌਨਸ. ਮਾਰਟਿਨ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਜੋ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, (ਜੋ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਇੰਡੋ-ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਔਰਤ) ਦੁਆਰਾ ਜਹਾਨਜ਼ੇਬ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਰਜਰੀ ਵਿੱਚ ਹੁਨਰਮੰਦ ਸੀ (ਹਜ਼ੀਕਾ) ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਦਵਾਈ ਲਿਖ ਸਕੇ। ਪਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਨੇ ਉਸ ਔਰਤ ਦੁਆਰਾ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਤੀ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਰਾਬੀ ਔਰਤ ਦੀ ਛੂਹ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਅਸ਼ੁੱਧ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਹੁਤ ਦਰਦ ਨਾਲ ਮਰ ਗਈ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਜ਼ਮ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਚ ਹਨੇਰਾ ਛਾ ਗਿਆ।[7]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Annie Krieger-Krynicki (2005). Captive princess: Zebunissa, daughter of Emperor Aurangzeb. Oxford University Press. p. 190.
- ↑ Chandra, Satish (2005). Medieval India: From Sultanate To The Mughals: Part I: Delhi Sultanate (1206-1526). Har-Anand Publications. p. 273.
- ↑ Sir Jadunath Sarkar (1920). History of Aurangzib: Northern India, 1658-1681. M.C. Sarkar & sons. p. 64.
- ↑ Sir Jadunath Sarkar (1979). A Short History of Aurangzib, 1618-1707. Orient Longman. p. 318.
- ↑ Commissariat, Mānekshāh Sorābshāh (1957). A History of Gujarat: Mughal period, from 1573 to 1758. Longmans, Green & Company. p. 214.
- ↑ Sir Jadunath Sarkar. History of Aurangzib: mainly based on Persian sources, Volume 3. Orient Longman. p. 31.
- ↑ Sir Jadunath Sarkar (1933). Studies in Aurangzib's reign: (being Studies in Mughal India, first series). Orient Longman. pp. 43, 53, 56.