ਤੋਡਾ ਕਢਾਈ
ਤੋਡਾ ਕਢਾਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਪੁਖੂਰ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,[1] ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ, ਨੀਲਗਿਰੀਸ ਦੇ ਟੋਡਾ ਪੇਸਟੋਰਲ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਲਾ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[1] ਕਢਾਈ, ਜਿਸਦੀ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਫਿਨਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਬੁਣੇ ਹੋਏ ਕੱਪੜੇ[2] ਵਰਗੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇੱਕ ਚਿੱਟੇ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਪਿੱਠਭੂਮੀ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਲ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਧਾਗੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਢਾਈ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਵਰਤੋਂ ਯੋਗ ਹਨ ਅਤੇ ਟੋਡਾ ਲੋਕ ਇਸ ਵਿਰਾਸਤ 'ਤੇ ਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਢਾਈ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਲਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ।[2][3]
ਇਹ ਹੈਂਡੀਕਰਾਫਟ ਉਤਪਾਦ ਇੱਕ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਟੈਗ ਕੀਤੇ ਉਤਪਾਦ[4] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੂਚੀਬੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਜੀਓਗਰਾਫੀਕਲ ਇੰਡੀਕੇਸ਼ਨਜ਼ ਆਫ਼ ਗੁਡਜ਼ (ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਐਂਡ ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ) ਐਕਟ (ਜੀਆਈ ਐਕਟ) 1999 ਦੇ ਤਹਿਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਇਹ ਪੇਟੈਂਟ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਟ੍ਰੇਡਮਾਰਕ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲਰ ਜਨਰਲ ਦੁਆਰਾ "ਟੋਡਾ ਕਢਾਈ" ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ GI ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਨੰਬਰ 135 'ਤੇ ਕਲਾਸ 24, ਕਲਾਸ 25, ਅਤੇ ਕਲਾਸ 26 ਦੇ ਤਹਿਤ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਅਤੇ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਸਮਾਨ, ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਕਢਾਈ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਾਰਚ 2013। ਜੀਆਈ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੂਨ 2013 ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 2008 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਉਹ ਹਨ ਟੋਡਾ ਨਲਾਵਾਜ਼ਵੂ ਸੰਗਮ, ਕੀਸਟੋਨ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਪੂਮਪੁਹਰ।[2][4][5]
ਟਿਕਾਣਾ[ਸੋਧੋ]
ਇਹ ਕਲਾ ਵਿਰਾਸਤ 900 to 2,636 metres (2,953 to 8,648 ft) ) ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਨੀਲਗਿਰੀ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ 'ਨੀਲਮ', "ਨੀਲੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ") ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਟੋਡਾ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[2]
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਟੋਡਸ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟੂਡਾ, ਟੂਡਾਵਾਂ ਅਤੇ ਟੋਡਰ ਵਰਗੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਜੋ ਇਸ ਕਢਾਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੇ ਹਨ, 1,600 ਦੀ ਆਬਾਦੀ 69 ਬਸਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 400 ਕਢਾਈ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[5] ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਨੀਲਗਿਰੀ ਪਠਾਰ ਦੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਨੀਲਗਿਰੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ। ਮੱਝਾਂ ਦੇ ਚਰਵਾਹੇ ਅਤੇ ਘਾਹ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦਸਤਕਾਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਕਾਲਾ ਅਤੇ ਲਾਲ ਕਢਾਈ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ; ਕਢਾਈ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ "ਪੂਤਖੂਲ(zh)y" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[2][3]
ਤੋਡਾ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇੱਕ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੁਰੇ ਐਮੇਨੇਊ ਨੇ 1937 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਆਪਣੇ ਪੇਪਰ ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਟੋਡਾ ਕਢਾਈ ਡਿਜ਼ਾਈਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨੀਲਗਿਰੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਲਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਟੋਡਾ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਸਲੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।[1]
ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ[ਸੋਧੋ]
ਕਢਾਈ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਬਦ ਹਨ 'ਕੁਟੀ' ਜਾਂ ' awtty ' ਭਾਵ "ਸਿਲਾਈ" ਅਤੇ 'ਕੁਟੀਵਯ' ਭਾਵ ਕਢਾਈ ਵਾਲਾ ਟੁਕੜਾ। ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਮੱਗਰੀ ਮੋਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੁਣੇ ਹੋਏ ਚਿੱਟੇ ਕੱਪੜੇ, ਊਨੀ ਕਾਲੇ ਅਤੇ ਲਾਲ ਧਾਗੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਨੀਲੇ ਧਾਗੇ ਅਤੇ ਨਿਰਮਿਤ ਸੂਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਚੱਕਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ।[2]
ਵਰਤਿਆ ਫੈਬਰਿਕ ਮੋਟੇ ਬਲੀਚ ਅੱਧੇ ਸਫੈਦ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜੇ ਬੈਂਡ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ; ਫੈਬਰਿਕ ਉੱਤੇ ਬੁਣੇ ਹੋਏ ਬੈਂਡਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਬੈਂਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਲਾਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੈਂਡ ਕਾਲੇ ਵਿੱਚ, ਛੇ ਇੰਚ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ। ਕਢਾਈ ਬੈਂਡਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਗ੍ਹਾ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਸਟੀਚ ਡਰਨਿੰਗ ਸੂਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਢਾਈ ਦੇ ਫਰੇਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਫੈਬਰਿਕ 'ਤੇ ਵਾਰਪ ਅਤੇ ਵੇਫਟ ਨੂੰ ਗਿਣ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਢਾਂਚਾ ਉਲਟਾ ਸਿਲਾਈ ਵਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਇਕਸਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਢਾਈ ਵਾਲੇ ਫੈਬਰਿਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਬਣਤਰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ, ਸੂਈ ਦੀ ਸਿਲਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਟੁਫਟ ਨੂੰ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਉੱਗਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਓਮੈਟ੍ਰਿਕ ਪੈਟਰਨ ਕਢਾਈ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਵਿੱਚ ਤਾਣੇ ਅਤੇ ਵੇਫਟ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1][2]
ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਅਧਿਐਨ ਫੁੱਲਦਾਰ ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਟੋਡਾ ਕਢਾਈ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਨਮੂਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਨੂੰ ਕਵਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਕਾਸ਼ੀ ਪਦਾਰਥਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ), ਰੀਂਗਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵ, ਜਾਨਵਰ ਅਤੇ ਮੱਝਾਂ ਦੇ ਸਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਲ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਖਰਗੋਸ਼ ਦੇ ਕੰਨ ਕਢਾਈ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਸੀਮਾ 'ਤੇ ਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਚਿਤਰਣ ਹਨ। ਇੱਕ ਬਕਸੇ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਵਿੱਚ ਕਾਲੇ ਤਿਕੋਣਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਮ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਾਦਰੀ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਕਢਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ "ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ" ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ।[1] ਇੱਕ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਵਾਇਤੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਨਾਲ ਕਢਾਈ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੰਗਦਾਰ ਧਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਰੇ ਰਸਮੀ ਮੌਕਿਆਂ ਅਤੇ ਅੰਤਿਮ-ਸੰਸਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਇਸ ਕੱਪੜੇ ਨੂੰ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ।[1][2]
ਕਢਾਈ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਏਜੰਸੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੱਪੜਾ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਕਮੇਟੀ ਹੈ[2]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Muthukumaraswamy, M. D (16 July 2015). "Every stitch has a story". The Hindu. Retrieved 31 January 2016.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 "Journal 29 – Controller General of Patents, Designs, and Trade Marks" (PDF). Controller General of Patents Designs and Trademarks. 19 March 2009. pp. 107–117. Archived from the original (PDF) on 4 March 2016. Retrieved 31 January 2016.
- ↑ 3.0 3.1 "Toda man". On Line Gallery of British Library. 1871. Archived from the original on 28 ਅਗਸਤ 2014. Retrieved 31 January 2016.
- ↑ 4.0 4.1 Radhakrishnan, D. (28 March 2013). "Toda embroidery gets GI status". The Hindu. Retrieved 31 January 2016.
- ↑ 5.0 5.1 "GI certificate for Toda embroidery formally handed over to tribals". The Hindu. 15 June 2013. Retrieved 31 January 2016.