ਦਿੱਲੀ ਘਰਾਨਾ
ਦਿੱਲੀ ਜਾਂ ਦਿਲੀ ਘਰਾਨਾ, ਪੰਜਾਬ ਘਰਾਨੇ ਦਾ ਇੱਕ ਤਬਲਾ ਚੇਲਾ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਹੋਣ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧਰ ਖਾਨ ਢਾਡੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਪਖਾਵਜ਼ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ, "ਦੋ ਉਂਗਲੀਓਂ ਕਾ ਬਾਜ" (ਦੋ-ਉਂਗਲੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ) ਤੋਂ ਇੱਕ ਅੰਤਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਕਾਰ ਅਤੇ ਕਾਯਦਾ ਵਰਗੇ ਸੁਧਾਰ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਨੇ ਲਖਨਊ ਘਰਾਨਾ, ਅਜਰਾਦਾ ਘਰਾਨਾ, ਅਤੇ ਫਾਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਨੇ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਮੂਲ
[ਸੋਧੋ]ਦਿੱਲੀ ਘਰਾਨੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਢਾਡੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਤਬਲੇ ਦੇ ਖੋਜੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਿੱਧਰ ਖਾਨ ਢਾਡੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਲੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਉਪਲਬਧ ਨਾਮਾਂ 'ਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਮ ਹੈ। ਉਹ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਲਾਲਾ ਭਵਾਨੀਦਾਸ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪਖਾਵਜ਼ ਵਾਦਕ ਸੀ।
ਸੁਹਜ
[ਸੋਧੋ]ਤਕਨੀਕ
[ਸੋਧੋ]ਇੱਕ ਮੱਧਮ ਗੂੰਜਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ੈਲੀ (ਜਿਵੇਂ ਅਜਰਾਦਾ) ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਿੱਲੀ ਘਰਾਨੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਫਾਰੂਖਾਬਾਦ ਦੇ "ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਬਾਜ" (ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ੈਲੀ) ਦੀ ਬਜਾਏ "ਬੰਦ ਬਾਜ" (ਬੰਦ ਸ਼ੈਲੀ) ਨਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਦਿੱਲੀ ਘਰਾਨਾ ਕਾਯਦਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੰਡਾਰ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
ਸੰਗੀਤਕਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਦਿੱਲੀ ਘਰਾਨਾ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਉਸ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ :
- ਬਯਾਨ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਬਚਦਾ ਹੈ।
- ਹਲਕੇ, ਸਟੀਕ ਸਟ੍ਰੋਕ (ਬੋਲ)।
- ਨਰਮ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਵਾਦਨ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ.
- "ਧਾ" "ਤੀਤਾ" "ਤਿਰਕੀਟ," ਅਤੇ "ਤਿਨਾਕੇਨਾ" ਵਰਗੇ ਸਟ੍ਰੋਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ।
ਵਿਰਾਸਤ
[ਸੋਧੋ]ਸਿਧਾਰ ਖਾਨ ਢਾਡੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਨੇ ਤਬਲਾ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ, ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਯਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਇਸ ਸਕੂਲ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਮਿਆਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹਨ ਜੋ ਸਾਰੇ ਤਬਲਾ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਵਿਆਖਿਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਇਸ ਸਕੂਲ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਸਤਾਦ ਹਨ ਉਸਤਾਦ ਨੱਥੂ ਖ਼ਾਨ (1875-1940), ਗਾਮੇ ਖ਼ਾਨ (1883-1958), ਉਸਤਾਦ ਮੁੰਨੂ ਖ਼ਾਨ (ਤਿੰਨ ਭਰਾ) ਅਤੇ ਉਸਤਾਦ ਗਾਮੇ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਉਸਤਾਦ ਇਨਾਮ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ (1924-1986), ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਗੁਲਾਮ ਹੈਦਰ ਖਾਨ, ਅਤੇ ਆਸਿਫ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਪੰਡਿਤ ਚਤੁਰ ਲਾਲ (1924-1966), ਉਸਤਾਦ ਲਤੀਫ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ (1942-1989) ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਕਬਰ ਲਤੀਫ ਖਾਨ ਅਤੇ ਬਾਬਰ ਲਤੀਫ ਖਾਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਤਬਲਾ ਵਾਦਕ ਅਤੇ ਗਾਇਕ ਕੈਸੀਅਸ ਖਾਨ (1974)।
18ਵੀਂ ਸਦੀ
[ਸੋਧੋ]- ਸਿਧਾਰ ਖਾਨ ਢਾਡੀ, ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ।
- ਛੋਟੇ ਖਾਨ, ਸਿਧਾਰ ਖਾਨ ਢਾਡੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਸਿਧਾਰ ਖਾਨ ਢਾਡੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਬੁਗਾਰਾ ਖਾਨ, ਛੋਟੇ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਚੰਦ ਖਾਨ, ਛੋਟੇ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਲਾਲੇ ਮਸੀਤ ਖਾਨ, ਛੋਟੇ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਛੱਜੂ ਖਾਨ, ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਮੀਆਂ ਬਖਸ਼ੂ ਜੀ, ਸਿਧਾਰ ਖਾਨ ਢਾਡੀ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਅਤੇ ਚੇਲੇ ਹਨ। ਲਖਨਊ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ
- ਘਸੀਟ ਖਾਨ, ਸਿਧਾਰ ਖਾਨ ਢਾਡੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਸ਼ਿਤਾਬ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਬੁਗਾਰਾ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਗੁਲਾਬ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਬੁਗਾਰਾ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਨੰਨੇ ਖਾਨ, ਬੁਗਾਰਾ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਮੀਰੂ ਖਾਨ, ਸੀਤਾਬ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਅਜਰਦਾ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ।
- ਸੀਤਾਬ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ ਕੱਲੂ ਖਾਨ। ਅਜਰਦਾ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ।
- ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ, ਸ਼ਿਤਾਬ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਨਜ਼ਰ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਸ਼ਿਤਾਬ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਰੋਸ਼ਨ ਖਾਨ
- ਟੂਲਨ ਖਾਨ
- ਬਕਸ਼ੂ ਖਾਨ
- ਮੱਕੂ ਖਾਨ
19ਵੀਂ ਸਦੀ
[ਸੋਧੋ]- ਬੜੇ ਕਾਲੇ ਖਾਨ, ਸ਼ਿਤਾਬ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਛੋਟੇ ਕਾਲੇ ਖਾਨ, ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਲੰਡੇ ਹੁਸੈਨ ਬਖਸ਼ ਖਾਨ, ਲਿੱਲੀ ਮਸੀਤ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਬੜੇ ਕਾਲੇ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ ਬੋਲੀ ਬਖਸ਼ ਖਾਂ।
- ਘਸੀਟ ਖਾਨ, ਦੂਜਾ, ਲੰਡੇ ਹੁਸੈਨ ਬਖਸ਼ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ
- ਨੰਨੇ ਖਾਨ (1872-1940), ਲੰਡੇ ਹੁਸੈਨ ਬਖਸ਼ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ। ਭਰਾ ਘਸੀਟ ਖਾਨ, II ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ।
- ਨੱਥੂ ਖਾਨ (1875-1940), ਬੋਲੀ ਬਖਸ਼ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਗੁਲਾਬ ਖਾਨ
- ਨਾਸਿਰ ਅਲੀ ਖਾਨ
- ਮੁੰਨੂ ਖਾਨ, ਛੋਟੇ ਕਾਲੇ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਫਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ
- ਮੁਨੀਰ ਖਾਨ (1863-1937), ਬੋਲੀ ਬਖਸ਼ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਲਖਨਊ ਘਰਾਨੇ ਅਤੇ ਫਾਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਨੇ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
- ਜਹਾਂਗੀਰ ਖਾਨ (1869-1960), ਫਿਰੋਜ਼ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ। ਲਖਨਊ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਆਬਿਦ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ।
20ਵੀਂ ਸਦੀ
[ਸੋਧੋ]- ਗਾਮੀ ਖਾਨ (1883-1958), ਛੋਟੇ ਕਾਲੇ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਇਨਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ (1924-1986), ਗਮੇਹ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਜੁਗਨਾ ਖਾਂ, ਮੀਆਂ ਨੰਨੇ ਖਾਂ ਦਾ ਚੇਲਾ।
- ਉਸਤਾਦ ਲਤੀਫ਼ ਅਹਿਮਦ ਖ਼ਾਨ (1942-1989), ਗਮੇਹ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ, ਅਤੇ ਇਨਾਮ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ।
- ਚਤੁਰ ਲਾਲ (1924-1966), ਹਾਜੀ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਅਤੇ ਹਾਫਿਜ਼ ਮੀਆਂ ਦਾ ਚੇਲਾ।
- ਗ਼ੁਲਾਮ ਹੈਦਰ ਖ਼ਾਨ, ਇਨਾਮ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
- ਫਕੀਰ ਮੁਹੰਮਦ "ਪੀਰੂ" ਖਾਨ, ਗਾਮੀ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ।
- ਮੁਹੰਮਦ "ਤੁਫੈਲ" ਖਾਨ ਨਾਰੋਵਾਲੀ, ਗਾਮੀ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ।
- ਨਾਰਾਇਣ ਰਾਓ ਇੰਦੋਰਕਰ, ਗਮੇਹ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਖਾਨ।
- ਛੰਮਾ ਖਾਨ, ਸ਼ਫਾਤ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਦਾ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ।
- ਆਸਿਫ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਅਬਦੁਲ ਹਮੀਦ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ। ਤੁਫੈਲ ਖਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ।
- ਫੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ (1934-2014), ਇਨਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ।
- ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਬਿਸ਼ਟ (ਚਾਂਦ ਖਾਨ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ)
- ਸੁਭਾਸ਼ ਨਿਰਵਾਨ (1953-2014)
- ਸ਼ਫਾਤ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ (1954-2005), ਛੰਮਾ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਚੇਲਾ।
21ਵੀਂ ਸਦੀ
[ਸੋਧੋ]- ਕੈਸੀਅਸ ਖਾਨ (ਜਨਮ 1974), ਰੁਖਸਾਰ ਅਲੀ ਦਾ ਚੇਲਾ।