ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਦੇਵੀ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ
8ਵੀਂ ਸਦੀ ਕੰਬੋਡੀਆ, ਉਮਾ
9ਵੀਂ ਸਦੀ ਭਾਰਤ, ਗੌਰੀ

ਦੇਵੀ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: देवी) ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਹੈ; ਇਸ ਦਾ ਪੁਲਿੰਗ ਰੂਪ ਦੇਵ ਹੈ। ਦੇਵੀ – ਇੱਕ ਮਾਦਾ ਰੂਪ, ਅਤੇ ਦੇਵ – ਪੁਲਿੰਗ ਰੂਪ ਦਾ ਮਤਲਬ, "ਸਵਰਗੀ, ਬ੍ਰਹਮ, ਉੱਤਮਤਾ ਦਾ ਕੁਝ ਵੀ" ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਦੇਵਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਲਿੰਗ ਅਧਾਰਿਤ ਟਰਮ ਹੈ।

ਦੇਵੀਆਂ ਲਈ ਧਾਰਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਆਮ ਯੁਗ ਦੇ ਦੂਜੇ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਰਚੇ ਗਏ ਸਨ; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।[1] ਪਾਰਵਤੀ ਅਤੇ ਦੁਰਗਾ ਵਰਗੀਆਂ ਦੇਵੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪੂਜਨੀਕ ਹਨ।[1] ਮੱਧਯੁਗ ਪੁਰਾਣ ਨੇ ਦੇਵੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਵਾਧਾ ਦਰਸਾਇਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੇਵੀ ਮਹਤਮਯ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਖਰੀ ਸੱਚ ਅਤੇ ਪਰਮ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।[2]

ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮਾਦਾ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਸ਼ਵ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਹੈ।[3] ਦੇਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਹਿੰਦੂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1][4]

ਨਿਰੁਕਤੀ

[ਸੋਧੋ]

ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਦੇਵ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ 2 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਯੁਗ ਦੇ ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੇਵ ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ, ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਾਰੀ ਦੇਵੀ ਹੈ।[5] ਮੋਨੀਅਰ-ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਨੇ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ "ਸਵਰਗੀ, ਬ੍ਰਹਮ, ਉੱਤਮਤਾ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਵਸਤਾਂ, ਬੁਲੰਦ, ਚਮਕ" ਹੈ। [6][7] ਵਿਉਂਤਪੱਖੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਦੇਵੀ ਸ਼ਬਦ ਲਾਤੀਨੀ ਡੇਆ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਥਿਆ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[8] ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮ ਮਾਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[9] ਦੇਵ ਨੂੰ ਦੇਵਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,[7] ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਦੇਵੀਕਾ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[6]

ਮਿਸਾਲਾਂ

[ਸੋਧੋ]

ਪਾਰਵਤੀ

[ਸੋਧੋ]
ਪਾਰਵਤੀ ਆਪਣੇ ਯੋਧਾ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ 'ਤੇ ਸਵਾਰ

ਪਾਰਵਤੀ ਪਿਆਰ, ਸੁੰਦਰਤਾ, ਸ਼ੁੱਧਤਾ, ਜਣਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਹੈ।[10][11][12] ਉਸ ਨੂੰ ਆਦਿ ਪਰਾਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਰੂਪ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਦਿ ਪਰਾਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਪਾਲਣ ਪਹਿਲੂ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੇਵੀ ਮਾਂ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਅਤੇ ਪਹਿਲੂ ਹਨ।

ਰਾਧਾ

[ਸੋਧੋ]

ਰਾਧਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ (ਰੋਸ਼ਨੀ)। ਉਹ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਹਮਰੁਤਬਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਵੈਵਰਤ ਪੁਰਾਣ ਵਰਗੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ, ਉਹ ਪਿਆਰ ਦੀ ਦੇਵੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਮਹਾਦੇਵੀ

[ਸੋਧੋ]

ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਦੇਵੀ ਮਹਾਤਮਾਯ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਦੇਵੀ (ਦੇਵੀ) ਜਾਂ ਮਹਾਦੇਵੀ (ਮਹਾਨ ਦੇਵੀ) ਦਾ ਨਾਮ ਪ੍ਰਵੀਨਤਾ ਵਿਚ ਆਇਆ। ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਦੇਵਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪੂਰਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ' ਤੇ ਬਰਾਬਰ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਜਾਂ ਅਧੀਨ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤੇ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹਿੰਦੂ ਪੰਥਵਾਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮਰਦ ਦੇਵਤਾ (ਪੁਰਸ਼) ਦੇ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਜਾਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਹਿ ਕੇ ਸਰਵਉੱਚ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਦੇਵੀ, ਮਾਂ ਦੇਵੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅੰਤਮ ਦੇਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸਨੂੰ ਦੇਵੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਦੇਵੀ ਦਾ ਸਾਥੀ ਮਹਾਦੇਵ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਿਵ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮਹਾਦੇਵੀ ਨੂੰ ਪਾਰਵਤੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।

ਦੁਰਗਾ ਅਤੇ ਕਾਲੀ

[ਸੋਧੋ]

ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਧਾਰਣਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੇਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੰਤਕਥਾਵਾਂ ਮੱਧਯੁਗ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆਈ, ਮਾਤਾ ਦੇਵੀ ਪਾਰਬਤੀ ਦੇ ਭਿਆਨਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਵਤਾਰ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਜਾਂ ਕਾਲੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿਚ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਦੁਰਗਾ ਪਾਰਵਤੀ ਦਾ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦੇਵੀ ਰੂਪ ਹੈ। ਮੱਧਯੁਗ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਰਗੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ, ਉਹ ਸੰਕਟ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੇਵੀ ਬਣ ਕੇ ਉਭਰੀ, ਜਦੋਂ ਬੁਰਾਈ ਅਸੁਰ ਚੜ੍ਹਾਈ ਤੇ ਸਨ। ਨਰ ਦੇਵਤੇ ਬੁਰਾਈ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਯੋਧਾ ਦੇਵੀ, ਪਾਰਵਤੀ, ਉਹ ਅਸੁਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਅਜਿੱਤ ਹੈ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦਾ ਰਖਵਾਲਾ, ਬੁਰਾਈ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ

[ਸੋਧੋ]
  • ਦੇਵ (ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ)
  • ਸ਼ਕਤੀਵਾਦ
  • ਸ਼ਕਤੀ ਪੀਠਾਸ
  • ਸੌਂਦਰੀਆ ਲਾਹਾਰੀ

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Kinsley, ਨੇ ਦਾਊਦ ਨੂੰ (1988). ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ: ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਵੱਸੋ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾ. ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ,
  2. ↑ Thomas Coburn (2002), Devī-Māhātmya: The Crystallization of the Goddess Tradition, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-0557-6, pages 1–23
  3. ↑ Bryant, Edwin (2007), Krishna: A Sourcebook, Oxford University Press, p. 441
  4. ↑ Flood, Gavin, ed. (2003), The Blackwell Companion to Hinduism, Blackwell Publishing Ltd., ISBN 1-4051-3251-5, pages 200–203
  5. ↑ Klostermaier 2010, p. 496.
  6. ↑ 6.0 6.1 Klostermaier 2010, p. 492.
  7. ↑ 7.0 7.1 Klostermaier, Klaus (2010). A Survey of Hinduism, 3rd Edition. State University of New York Press, ISBN 978-0-7914-7082-4, pages 101–102
  8. ↑ Hawley, John Stratton and Donna Marie Wulff (1998). Devi: Goddesses of India, Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1491-2, page 2
  9. ↑ John Stratton Hawley and Donna Marie Wulff (1998), Devi: Goddesses of India, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-1491-2, pages 18–21
  10. ↑ Dehejia, H.V. Parvati: Goddess of Love. Mapin, ISBN 978-81-85822-59-4.
  11. ↑ James Hendershot, Penance, Trafford, ISBN 978-1-4907-1674-9, pp 78.
  12. ↑ Chandra, Suresh (1998). Encyclopaedia of Hindu Gods and Goddesses. ISBN 978-81-7625-039-9, pp 245–246

ਪੁਸਤਕ-ਸੂਚੀ

[ਸੋਧੋ]
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000020-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000021-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000022-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000023-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000024-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000025-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000026-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000027-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000028-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000029-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002A-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002B-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002C-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002D-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000002E-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Wangu, Madhu Bazaz (2003). Images of Indian Goddesses: Myths, Meanings, and Models. Abhinav Publications, New Delhi, India. ISBN 81-7017-416-3.
  • Hawley & Wulff (1996), Devi: Goddesses of India Archived 2016-10-21 at the Wayback Machine., University of California Press, ISBN 978-0-520-20058-6

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

[ਸੋਧੋ]
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਦੇਵੀ&oldid=720999" ਤੋਂ ਲਿਆ