ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਸ਼ੇਖ਼
ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਸ਼ੇਖ਼ | |
|---|---|
 ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਸਾਵਿਤਰੀ ਬਾਈ ਫੁਲੇ ਅਤੇ ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਸ਼ੇਖ਼, ਉਹਨਾ ਦੇ ਮਗਰ ਇਕ ਹੋਰ ਔਰਤ ਅਤੇ ਦੋ ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਜੋ ਕਿ ਸਾਹਮਣੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਅੰ. 1850[1] | |
| ਪੇਸ਼ਾ | ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ, ਅਧਿਆਪਕਾ |
| ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ | ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕਾ |
| ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ | ਮੀਆਂ ਉਸਮਾਨ ਸ਼ੇਖ਼ (ਭਰਾ) |
ਫਾਤਿਮਾ ਸ਼ੇਖ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਅਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸੀ, ਜੋ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਜੋਤੀਬਾ ਫੂਲੇ ਅਤੇ ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਫੂਲੇ ਦੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸੀ। ਸ਼ੇਖ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੁਸਲਿਮ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਹਾਸ਼ੀਏ 'ਤੇ ਧੱਕੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [1] [2]
ਜੀਵਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਫਾਤਿਮਾ ਸ਼ੇਖ, ਪੁਣੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮੀਆਂ ਉਸਮਾਨ ਸ਼ੇਖ ਦੀ ਭੈਣ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਗੰਜਪੇਠ ਦੇ ਗੁਆਂਢ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਜੋਤੀਬਾ ਫੂਲੇ ਦਾ ਦੋਸਤ ਵੀ ਸੀ। [3] ਫਾਤਿਮਾ ਸ਼ੇਖ 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਲੇਖਕ ਨਸਰੀਨ ਸਈਦ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ੇਖ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਮਾਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅਧਿਆਪਕ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ "ਉਹ ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਫੂਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਰਮਲ ਸਕੂਲ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੇ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੋਏ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੁਸਲਿਮ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕਾ ਸੀ।" [2]
ਸ਼ੇਖ ਅਤੇ ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਸਿੰਥੀਆ ਫਰਾਰ ਅਧਿਆਪਕ ਤੋਂ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1848 ਵਿੱਚ ਉਸਮਾਨ ਸ਼ੇਖ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ "ਆਦਿਵਾਸੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ" ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। [4] [5] [6] ਇਹ ਇੱਕ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। [5] ਦੋਵਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਭੇਜਣ ਲਈ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਘਰ-ਘਰ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। [3]
ਫੂਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਜੋਤੀਬਾ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਜੱਦੀ ਘਰ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ। ਉਹ ਉਸਮਾਨ ਸ਼ੇਖ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ, ਅਤੇ 1856 ਤੱਕ ਉੱਥੇ ਰਹੇ। [3]
ਫਾਤਿਮਾ ਸ਼ੇਖ ਨੇ ਜੁਲਾਈ 1851 ਵਿੱਚ ਫੂਲੇ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਦੋ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਫੂਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਥਾਮਸ ਅਰਸਕਾਈਨ ਪੈਰੀ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ "ਮੂਲ ਮਹਿਲਾ ਸਕੂਲਾਂ" ਨੇ ਵਿਭਿੰਨ ਜਾਤੀ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਵਧੇਰੇ ਉੱਨਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ, ਭੂਗੋਲ, ਗਣਿਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਸਮੇਤ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਸਿਖਾਇਆ। ਜਾਨਾ ਚਚੁਰਨੇਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਅਤੇ ਫਾਤਿਮਾ ਸ਼ੇਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਪਹਿਲੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕਾ ਸਨ।" ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਅਧਿਆਪਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।
ਮਾਨਤਾ
[ਸੋਧੋ]2014 ਵਿੱਚ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਨੇ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫਾਤਿਮਾ ਸ਼ੇਖ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। [4] [6]
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ 9 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਇਸਨੂੰ ਯਾਦ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। [3] [7] [8] 9 ਜਨਵਰੀ 2022 ਨੂੰ, ਗੂਗਲ ਨੇ ਸ਼ੇਖ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੂਗਲ ਡੂਡਲ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਿਸਨੂੰ ਇਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ 191ਵੀਂ ਜਨਮ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ "ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੁਸਲਿਮ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ" ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। [9] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਫੂਲੇ ਦੀ 2023 ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਦੀ ਲੇਖਕ ਰੀਤਾ ਰਾਮਮੂਰਤੀ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 2025 ਦੇ ਦ ਪ੍ਰਿੰਟ ਲੇਖ ਲਈ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ "ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 9 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ"। [1]
2022 ਵਿੱਚ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ਼ੇਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। [10] 2023 ਵਿੱਚ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਰਨੂਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉਰਦੂ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਖ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। [11] [12] ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ 2019-2020 ਦੇ ਸ਼ਾਹੀਨ ਬਾਗ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਵਿਰੋਧ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਥਾਪਤ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਫੂਲੇ ਅਤੇ ਫਾਤਿਮਾ ਸ਼ੇਖ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। [13] [14] ਫਾਤਿਮਾ ਸ਼ੇਖ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਸਰਕਲ ਵੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। [1]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Menon, Vandana (10 January 2025). "Finding Fatima Sheikh: Scholars point to Phule's letter, photo negative & British-era document". ThePrint. Archived from the original on 14 January 2025. Retrieved 11 January 2025. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Menon" defined multiple times with different content - ↑ 2.0 2.1 Kandukuri, Divya (11 January 2019). "The life and times of Savitribai Phule". Mint Lounge. Archived from the original on 6 January 2023. Retrieved 22 January 2025. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Kandukuri" defined multiple times with different content - ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 O'Hanlon, Rosalind (16 January 2022). "What a photograph tells us about Fatima Sheikh". The Indian Express. Archived from the original on 16 February 2022. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "O'Hanlon" defined multiple times with different content - ↑ 4.0 4.1 Khan, Aqsa Khan (22 January 2017). "Remembering Fatima Sheikh: A Woman Lost In History - #IndianWomenInHistory". Feminism in India. Archived from the original on 7 December 2024. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Khan" defined multiple times with different content - ↑ 5.0 5.1 Apurva, Ankita (26 January 2021). "Why Do Caste Gatekeepers Not Tell Us About Fatima Sheikh?". LiveWire, The Wire. Archived from the original on 25 February 2024.
- ↑ 6.0 6.1 Sengupta, Arjun (10 January 2023). "Who was Fatima Sheikh: India's oft-forgotten feminist icon". The Indian Express. Archived from the original on 7 December 2024. Retrieved 12 January 2025. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Sengupta" defined multiple times with different content - ↑ Menon, Vandana (9 January 2018). "Fatima Sheikh: The woman who reshaped Indian education with Savitribai Phule". ThePrint. Archived from the original on 8 December 2024.
- ↑ Nasiruddin (10 January 2025). "faatima shekh, saavitree baee phule kee saathee theen ya nahin, upalabdh dastaavez kya bataate hain?" फ़ातिमा शेख़, सावित्री बाई फुले की साथी थीं या नहीं, उपलब्ध दस्तावेज़ क्या बताते हैं? [Was Fatima Sheikh a companion of Savitribai Phule or not, what do the available documents tell us?]. BBC News (in ਹਿੰਦੀ). Archived from the original on 14 January 2025.
- ↑ "Fatima Sheikh's 191st Birthday". Google Doodles (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 28 January 2024. Retrieved 9 January 2022.
- ↑ Patnaik, Santosh (4 November 2022). "AP introduces lesson in schools on Fatima Sheikh, India's first woman Muslim teacher". The Siasat Daily (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 11 January 2023. Retrieved 16 January 2025.
- ↑ Singh, Pratikshit (9 January 2023). "Fatima Sheikh: Coming out of the shadows of Savitri Bai Phule". The Mooknayak (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 21 March 2023.
- ↑ Fatima, Masrath (6 January 2023). "AP: Statue of 1st 'Muslim woman teacher' Fatima Sheikh unveiled". The Siasat Daily (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 24 January 2025.
- ↑ Gupta, Anamni (15 February 2020). "In Shaheen Bagh, turning a new page of protest". The Indian Express (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 1 October 2023. Retrieved 27 May 2025.
It was January 17, the death anniversary of Rohith Vemula, when the organisers, including Satya, Asif, Noor, brought in their own books — a bunch of 30-35 — and placed them on display at the Shaheen Bagh bus stand under the banner of Fatima Sheikh-Savitri Bai Phule Library.
- ↑ Bhura, Sneha (18 February 2020). "The story behind the library at Shaheen Bagh". The Week (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 9 December 2024. Retrieved 27 May 2025.