ਬਾਰਿਸ਼ ਨਿਰਭਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ
ਸ਼ਬਦ ਰੇਨਫੈਡ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਜਾਂ ਬਾਰਿਸ਼ ਨਿਰਭਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ (ਇੰਗ: Rainfed agriculture) ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਉਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਵਿਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਾਣੀ ਲਈ ਬਾਰਿਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਬਾਰਸ਼ ਨਾਲ ਬਣੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਬ-ਸਹਾਰਾ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 95 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਖੇਤੀਯੋਗ ਭੂਮੀ, ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 90%, ਨੇੜਲੇ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 75% ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਖਾਤਾ ਹੈ; 65% ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 60% ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ।
ਉਪ-ਸਹਾਰਾ ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਪਜਾਊ ਭੂਮੀ, ਉਪਕਰਣਾਂ, ਸੋਕਿਆਂ, ਹੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੁਆਰਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅਧਿਐਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਾਟਰ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਦੁਆਰਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਮੁਲਾਂਕਣ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭੁੱਖ, ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਾਰਸ਼ਵਿਤ ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮੌਕਾ ਹੈ।
ਲੇਖਕ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਕਿ ਮੀਂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਨਮੀ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਪੂਰਕ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ, ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁੰਜੀ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਨਿਵੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਯੁੱਗ ਅਤੇ ਬਾਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕਰਨ ਲਈ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਖੇਤ ਪੱਧਰ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਵੇਂ ਮਿੱਠੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਵਧੀਆ ਸਥਾਨਕ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਰਾਹੀਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਬਾਰਸ਼ ਹੋਈ ਖੇਤੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਬ ਸਹਾਹਰ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 95% ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਾਲੇ ਭੂਮੀ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਵਾਲਾ ਅੰਕੜਾ 90% ਹੈ, ਦੱਖਣ ਏਸ਼ੀਆ ਲਈ 60%, ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਲਈ 65% ਅਤੇ ਨੇੜਲੇ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ ਲਈ 75%. ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਨਾਜ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਲਈ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਖੇਤੀ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਤਰੱਕੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਗਰੀਬੀ, ਭੁੱਖ, ਭੋਜਨ ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮੀਂਹ ਦੀਆਂ ਖੇਤੀ ਕੀਤੀਆਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੁੱਖ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਮੀਰ-ਰਹਿਤ ਤਪਸ਼ਾਨਿਕ (ਐਸ.ਏ.ਟੀ.) ਦੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਲਟ ਜੀਓਫਾਇਜੀਕਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹਾਲਤਾਂ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੁਆਰਾ ਵਧੇਗੀ। SAT ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ 38% ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਗਰੀਬ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਭੁੱਖਿਆਂ ਵਿਚੋਂ 45% ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਅਤੇ 70% ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਐਸ.ਏ.ਟੀ.।
ਗਰੀਬੀ, ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਣਾਅ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਲੇਨਿਅਮ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ 'ਹੌਟ ਸਪੌਟ' ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਖਤਰਿਆਂ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹਨ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਅਰਧ-ਸੁੱਕੇ ਅਤੇ ਸੁੱਕੇ ਸਬੋਮਿਡ ਹਾਈਡਰੋਕਲਿਮੇਟਸ (ਚਿੱਤਰ 1.1) ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ਸਾਵਨਾਹਜ਼ ਅਤੇ ਪਲੇਪ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਵਾਲਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਭੋਜਨ ਦਾ ਦਬਦਬੰਦ ਸਰੋਤ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀਮਾ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਵਿਕਾਸ ਦੁਨੀਆ ਦੇ 850 ਮਿਲੀਅਨ ਕੁੱਝ ਕੁ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚੋਂ, ਸਭ ਤੋਂ ਗ਼ਰੀਬ, ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਰਮ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ[ਸੋਧੋ]
- ਪਾਣੀ, ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਈਕੋਸਿਸਟਮ