ਬਾਲ ਵਿਕਾਸ
ːː
ਬਾਲ ਵਿਕਾਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਬੱਚੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੌਰਾਨ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਅਤੇ ਅੱਲੜ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਬਚਪਨ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ 3 ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਚਪਨ, ਮੱਧ ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਜਵਾਨੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਚਪਨ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 6 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਵਧੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਵਿਕਾਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ ਬੋਲਣਾ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਤੁਰਨਾ ਸਿੱਖਣਾ। ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਟਕਲਾਂ ਹਨ ਕਿ ਮੱਧ ਬਚਪਨ (6–13 ਉਮਰ) ਬੱਚੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਸਮੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਤੱਕ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਉਹ ਅਵਧੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੱਚੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ। [1]ਜਵਾਨੀ, ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਉਹ ਪੜਾਅ ਹੈ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਵਾਨੀ ਤੱਕ ਸਾਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਮੇਂ,ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਮਨੁੱਖ ਨਿਰਭਰਤਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਹੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਯੋਗ ਕ੍ਰਮ ਦੇ ਨਾਲ ਨਿਰੰਤਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਹਰੇਕ ਬੱਚੇ ਲਈ ਇਕ ਅਨੌਖਾ ਕੋਰਸ ਹੈ। ਇਹ ਇਕੋ ਗਤੀ 'ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਹਰ ਪੜਾਅ ਪਿਛਲੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੌਰਾਨ ਆਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਕਾਰਕ ਅਤੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਕਾਸ ਦੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਆਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਅਤੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਸਬੰਧਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ, ਉਮਰ ਭਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਬਾਲ ਰੋਗ ਵਿਗਿਆਨ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਦਵਾਈ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਤਬਦੀਲੀ ਆਨੁਵੰਸ਼ਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪਰਿਣਾਮ ਵਜੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਕਾਰਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਆਪਸੀ ਤਾਲਮੇਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।[2]
ਸਿਧਾਂਤ
[ਸੋਧੋ]ਪਿਆਜ਼ੇ ਦਾ ਬੋਧ ਗਿਆਨ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ
[ਸੋਧੋ]ਜੀਨ ਪਿਆਜ਼ੇ ਇਕ ਸਵੀਟਜ਼ਲੈਂਡ ਦਾ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੇ 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਬੌਧਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਪਿਆਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਉਹ ਸਨ ਕਿ ਜੋ ਤਰੀਕੇ ਜਾਨਵਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣ ਲਈ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ 10 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਲੇਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਜੂਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਗਿਆਨ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਬਣ ਗਈ। [3]ਗਿਆਨ, ਵਿਗਿਆਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਪਿਆਜ਼ੇ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਪੈਰਿਸ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਐਲਫਰੇਡ ਬਿਨੇਟ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ “ਮਾਨਕੀਅਤ ਖੁਫੀਆ ਟੈਸਟ” ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; ਇਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਇਸ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਪਰੀਖਣ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਬੌਧਿਕਤਾ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਬੌਧਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਬੱਚੇ ਸੋਚ ਦੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਪੜਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿਵੇਂ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਪਿਆਜ਼ੇ ਨੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਚਾਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੜਾਅ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੇ ਹਨ- 1.ਸੰਵੇਦਨਾਤਮਿਕ ਪੜਾਅ (ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 2 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ), 2.ਪ੍ਰੀ-ਓਪਰੇਸ਼ਨਲ ਪੜਾਅ (ਉਮਰ 2 ਤੋਂ 7 ਸਾਲ), 3.ਕੰਕਰੀਟ-ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਪੜਾਅ (ਉਮਰ 7 ਤੋਂ 12 ਸਾਲ), ਅਤੇ 4.ਰਸਮੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਪੜਾਅ (11 ਤੋਂ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ) ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੱਕ।[3]ਪਿਆਜ਼ੇ ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਵਾਤਾਵਰਣ (ਵਿਵਹਾਰ) ਲਈ ਅਨੁਕੂਲਤ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿਵਸਥਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਅਭੇਦਤਾ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਿਆਜ਼ੇ ਪਹਿਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਖੋਜਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਸਨ। ਉਸਦੇ ਅੱਗੇ, ਇਹ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਬੱਚੇ ਕਿਵੇਂ ਸਿਖਦੇ ਅਤੇ ਵਧਦੇ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਅੱਗੇ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਬਾਲਗਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕੀਤੇ। ਬਿਨਾਂ ਇਹ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕਿ ਬੱਚੇ ਕਿਵੇਂ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪੜਾਅ
[ਸੋਧੋ]ਸੰਵੇਦਨਾਤਮਿਕ
[ਸੋਧੋ]ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Rinalducci, E.; National Academy Press (1984-01). "US council slams Europe's VDU hazard research". Displays. 5 (1): 43. doi:10.1016/0141-9382(84)90124-0. ISSN 0141-9382.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ 2.0 2.1 Rinalducci, E.; National Academy Press (1984-01). "US council slams Europe's VDU hazard research". Displays. 5 (1): 43. doi:10.1016/0141-9382(84)90124-0. ISSN 0141-9382.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ 3.0 3.1 Shaffer, David R. (2009). Social and personality development (Sixth edition ed.). Belmont, CA. ISBN 0-495-60038-5. OCLC 223943044.
{{cite book}}:|edition=has extra text (help)CS1 maint: location missing publisher (link)