ਰਤਨਾਂਗੀ ਰਾਗਮ
ਰਤਨਾਂਗੀ (ਬੋਲਣ'ਚ ਰਤਨੰਗੀ, ਭਾਵ ਰਤਨ ਵਰਗਾ ਸਰੀਰ ਵਾਲਾ, ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ (ਮੂਲ ਸਕੇਲ) ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਫੇਨਾਧਿਆਉਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
[ਸੋਧੋ]
ਇਹ ਪਹਿਲੇ ਚੱਕਰ ਇੰਦੂ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਇੰਦੂ-ਸ਼੍ਰੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੀ ਗਾ ਮਾ ਪਾ ਧਾ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ।(ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ1 ਮ1 ਪ ਧ1 ਨੀ2 ਸੰ [a]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ1 ਰੇ1 ਸ [b]
ਸਕੇਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧਾ ਮੱਧਯਮ, ਸ਼ੁੱਧੀ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਕੈਸੀਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜਲਾਰਨਮ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 38ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਸਕੇਲ ਹੈ।
ਅਸਮਪੂਰਨਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਵੇਨਕਤਮਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਮੂਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਫੇਨਾਧਿਆਉਤੀ ਦੂਜਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ। ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਨੋਟ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਚਡ਼੍ਹਨ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ।
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਮ1 ਪ ਧ1 ਪ ਨੀ2 ਸੰ [ਸੀ]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ1 ਰੇ1 ਸ [ਬੀ]
ਜਨਯ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਰਤਨਾਂਗੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗ (ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਕੇਲ) ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰੇਵਤੀ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਰਤਨਾਂਗੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਕੇਲਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।
ਰਚਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਇੱਥੇ ਰਤਨਾੰਗੀ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁਝ ਆਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ।
- ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕਲਾਸਵਰਧੀਜਮ
- ਕੋਟੀਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਤਰੁਣਮ ਵਿਚਾਰਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ
- ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂਮ ਚਿੰਤਯਾਮੀਹਮ
- ਹਰਿਕੇਸ਼ਨਲੂਰ ਮੁਥਈਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਨਨੀ ਅਸ਼ਰਿਤਾਹਰੀਕੇਸ਼ਨਲੂਰ ਮੁਥਈਆ ਭਾਗਵਤਾਰ
- ਨਿਰਾਤਾਮੂ-ਨਿਰਾਤਮੂ-ਜਨਕ ਰਾਗ ਵਰਨਾ ਮੰਜਰੀ ਤੋਂ ਨੱਲਨ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਮੂਰਤੀ ਦੁਆਰਾ
ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਰਚਨਾ ਫੇਨਾਧਿਆਤੀ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
- ਸ਼੍ਰੀ ਦੱਖਣਮੂਰਤਿਮ-ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਰਤਨਾਂਗੀ ਦੇ ਸੁਰ, ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਦੋ ਹੋਰ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ, ਨਾਮ ਗਮਾਨਸ਼ਰਮ ਅਤੇ ਝੰਕਰਾਧਵਾਨੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ, ਰਤਨਾਗੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।