ਰਾਜੂਲਾ ਅਤੇ ਮੱਲੂਸ਼ਾਹੀ
ਰਾਜੁਲਾ-ਮਾਲੂਸ਼ਾਹੀ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਪ੍ਰੇਮ ਕਥਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਲੋਕ-ਕਥਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ੌਕਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਰਾਜੂਲਾ ਵਿਚਕਾਰ ਪਿਆਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਮਲੂਸ਼ਾਹੀ, ਕੁਮਾਉਂ ਦੇ ਕਟਯੂਰੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸੀ।[1]
ਕਹਾਣੀ[ਸੋਧੋ]
ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ, ਕੁਮਾਉਂ ਦੇ ਗੀਤ, ਬੈਰਥ ਦੇ ਰਾਜਾ ਡੋਲਾ ਸ਼ਾਹ (ਅਜੋਕੇ ਚੌਖੂਟੀਆ) ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ। ਉਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਬਾਗਨਾਥ (ਅਜੋਕੇ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ) ਵਿਖੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਬੱਚੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਗੇ। ਉੱਥੇ, ਡੋਲਾ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੇਔਲਾਦ ਜੋੜਾ, ਸੁਨਾਪਤੀ ਸ਼ੌਕ-ਗਾਂਗੁਲੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਦੇ ਇੱਕ ਲੜਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਲੜਕੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨਗੇ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਸਨਾਪਤੀ ਦੇ ਘਰ ਇੱਕ ਧੀ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ।[2] ਜੋਤਸ਼ੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਡੋਲਾ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਛੋਟੀ ਮੌਤ ਦਾ ਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਂਜ, ਡੋਲਾ ਸ਼ਾਹ ਵਾਦਾ ਚੇਤੇ ਰਿਹਾ। ਸੁਨਾਪਤੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜੂਲਾ-ਮਲੂਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਵਿਆਹ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜੇ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦਰਬਾਰੀ ਇਸ ਲਈ ਰਾਜੂਲਾ ਨੂੰ ਕੋਸਦੇ ਹਨ। ਅਫਵਾਹਾਂ ਫੈਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਹ ਬੱਚੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਤਬਾਹਕੁਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਰਾਜੂਲਾ ਮੱਲੂਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖ ਕੇ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੂੰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਵਿਖੀਪਾਲ ਨੇ ਰਾਜੂਲਾ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਬਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ ਸਨਾਪਤੀ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਭੇਜਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਾਜੂਲਾ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਉਸਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਵਿਆਹ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ਲੈ ਕੇ ਭੱਜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਮੁਨਸਿਆਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਦੀ, ਨਾਲੇ, ਪਹਾੜ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਰਾਹੀਂ ਬੈਰਥ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਮਲੂਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਸੌਣ ਵਾਲੀ ਜੜੀ-ਬੂਟੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਲੂਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਬੇਹੋਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਰਾਜੂਲਾ ਦੇ ਲੱਖਾ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੱਲੂਸ਼ਾਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਗਦੀ। ਰਾਜੂਲਾ ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਹੁਣ ਰਾਜੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਲੂਸ਼ਾਹੀ ਜੜੀ ਬੂਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੈ। ਉਹ ਰਾਜੂਲਾ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਵਿਖੀਪਾਲ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੱਲੂਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਦਾ ਵਿਆਹ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਰਾਜੂਲਾ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮਾਂ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ 'ਤੇ ਮਲੂਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸੰਨਿਆਸੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਭਟਕਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਬਾਬਾ ਗੋਰਖਨਾਥ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ, ਉਹ ਹੁਨ ਦੇ ਰਾਜ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ. ਰਾਜੂਲਾ ਮੱਲੂਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਮੱਲੂਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣ ਕੇ ਵਿਖੀਪਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਖਾਣਾ ਖੁਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੱਲੂਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[3]
ਵਿਰਾਸਤ[ਸੋਧੋ]
ਇਸਨੂੰ ਕੁਮਾਉਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕਧਾਰਾ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਗਭਗ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕੁਮਾਉਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਬਾਡਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਲਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਮੋਹਨ ਉਪਰੇਤੀ ਨੇ ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਥੀਏਟਰਾਂ 'ਤੇ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਲਿਆਂਦਾ, 1980 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਨੇ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਗੀਤਾਂ 'ਤੇ ਕਿਤਾਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ। ਰਾਜੂਲਾ-ਮਲੂਸ਼ਾਹੀ ਦਾ।[4][3]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Fiol, Stefan (2017-09-11). Recasting Folk in the Himalayas: Indian Music, Media, and Social Mobility (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-09978-6.
- ↑ Ramaswamy, Vijaya (2003). Re-searching Indian Women (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Manohar. ISBN 978-81-7304-496-0.
- ↑ 3.0 3.1 Agarwal, Deepa (2012-08-07). Rajula and the Web of Danger (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Hachette India. ISBN 978-93-5009-464-8.
- ↑ Upreti, Mohan (1980). Malushahi: The Ballad of Kumaon (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Sangeet Natak Akademi.