ਰੁਦਰੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ
ਰੁਦਰੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ ਜਾਂ ਦੇਵਲੋਆ, ਗੁਹਾਟੀ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਨਦੀ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਕੰਢੇ 'ਤੇ, ਸਿਲਾ ਸਿੰਧੂਰੀਘੋਪਾ ਮੌਜ਼ਾ (ਮਾਲੀਆ ਚੱਕਰ) ਦੇ ਅਧੀਨ, ਰੁਦਰੇਸ਼ਵਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਅਹੋਮ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਮਤਾ ਸਿੰਘਾ ਦੁਆਰਾ 1749 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਸਵਰਗਦੇਓ ਰੁਦਰ ਸਿੰਘਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਇਹ ਮੰਦਰ ਅਹੋਮ-ਮੁਗਲ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਰਤ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਸਵਰਗਦੇਓ ਰੁਦਰ ਸਿੰਘਾ ਨੇ ਆਸਾਮ ਨੂੰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਮੌਜੂਦਾ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਰਤੋਯਾ ਨਦੀ ਤੱਕ ਫੈਲਾਉਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਮਰੂਪ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਰੋਤ[ਕੌਣ?] ਇਹ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ ਪਵਿੱਤਰ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਬੰਗਾਲ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਗੁਹਾਟੀ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 400,000 ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਫੌਜ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਬੀਲੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਛਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਅਜੋਕੇ ਮੇਘਾਲਿਆ ਤੋਂ ਜੈਂਤੀਆ ਦਾ ਰਾਜਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਿਅਰਥ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਘਾਤਕ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਗਸਤ 1714 ਵਿੱਚ ਗੁਹਾਟੀ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸਦੀ ਦੇਹ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤਾਈ-ਅਹੋਮ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਅਨੁਸਾਰ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਲਈ ਮੌਜੂਦਾ ਸ਼ਿਵਸਾਗਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਚਰਾਈਦੇਓ ਵਿਖੇ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ।[1] ਕੁਝ ਸੂਤਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸ.[ਕੌਣ?] ] ਰੁਦਰ ਸਿੰਘਾ ਦਾ ਉੱਤਰੀ ਗੁਹਾਟੀ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁਝ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸਦੀ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਉਂਗਲੀ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[2] ਉਸਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ, ਪ੍ਰਮੱਤ ਸਿੰਘਾ ਨੇ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਹਾਟੀ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਮੰਦਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[3]
ਮੰਦਰ 1749 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਮੱਤ ਸਿੰਘਾ ਨੇ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਿਵ ਲਿੰਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਸਵਰਗਦੇਵ ਰੁਦਰ ਸਿੰਘਾ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਰੁਦਰੇਸ਼ਵਰ ਸ਼ਿਵ ਲਿੰਗ ਰੱਖਿਆ। ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਨਾਮ ਰੁਦਰੇਸ਼ਵਰ ਦੇਵਲਯਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਜਿਸ ਪਿੰਡ 'ਤੇ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਰੁਦਰੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜੇ ਨੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਖੇਤਰ ਦਾਨ ਕੀਤਾ।[2]
ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਬਣਤਰ[ਸੋਧੋ]
ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਅਹੋਮ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਮੁਗਲ ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਨਕਲ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨਦੋਜ਼ ਕਮਰੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਗਲੇ ਪਾਸੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।[2]
ਇਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਭੂਮੀਗਤ ਚੈਂਬਰ ਕਿਉਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ, ਕੋਈ ਇਹ ਮੰਨ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਰ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕੰਮਕਾਜ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਨੀਕੁਟ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦੀ ਝੌਂਪੜੀ) ਜਾਂ ਉਹ ਚੈਂਬਰ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਿਵ ਲਿੰਗ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਭੂਮੀਗਤ ਚੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਏਅਰ ਵੈਂਟੀਲੇਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਨਾਲ ਡਰੇਨੇਜ ਸਿਸਟਮ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਇੱਟਾਂ ਦੀ ਕੰਧ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕੰਧ 'ਤੇ ਅਹੋਮ ਕਾਲ ਦੇ ਦੋ ਪੱਥਰ ਦੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਸਨ ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਤਾਲਾਬ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਲਈ ਕੋਨਵਾੜੀ ਪੁਖੁਰੀ ਜਾਂ ਤਾਲਾਬ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਅਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੋਨਵਾੜੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਜਾਂ ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ)। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਹੋਮ ਦੇ ਰਾਜੇ ਰੁਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਰਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਲਈ ਇੱਥੇ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਤਾਲਾਬ ਦਾ ਨਾਮ ਪਿਆ।
ਕੋਨਵਾੜੀ ਪੁਖੁਰੀ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਵੱਲ, ਤਾਲਾਬਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜੋੜਾ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿਲੋਇਦਰੀ ਪੁਖੁਰੀ ਜਾਂ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ ਆਦਮੀਆਂ ਅਤੇ ਮਸਕਟੀਅਰਾਂ ਦੇ ਤਾਲਾਬ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਅਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹਿਲੋਇਡਾਰੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਤੋਪਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਮਸਕਟੀਅਰ ਜਾਂ ਸਿਪਾਹੀ)।[2]
ਵਰਤਮਾਨ ਦਿਨ[ਸੋਧੋ]
ਅਹੋਮ ਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਅਤੇ ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੰਦਰ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਗੁਆ ਦਿੱਤੇ। 1897 ਦੇ ਅਸਾਮ ਅਤੇ 1950 ਦੇ ਅਸਮ-ਤਿੱਬਤ ਭੂਚਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ, ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਮਨੀਕੁਟ ਜਾਂ ਚੈਂਬਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮੋਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੱਕੜਾਂ ਅਤੇ ਟੀਨਾਂ ਦੁਆਰਾ, ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਲਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੰਦਿਰ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸੋਸਾਇਟੀ (ਏਐਸਆਈ) ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਸਾਮ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਮੰਦਰ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਲਈ ਕਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਨਿਰਮਾਣ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।[2]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Gait E.A. A History of Assam 2nd edition 1926 Thacker, Spink & Co Calcutta page 180-181.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Sarma Siva Mahatirtha Asom published by Utpal Hazarika on behalf of Bani Mandir first edition 2007 Guwahati pp 93-94.
- ↑ Neog Dr. Maheswar Pavitra Asam or The Sacred Assam 4th edition 2008 Kiran Prakashan, Dhemaji page 264-265.
