ਲਕਸ਼ਮੀ
ਲਕਸ਼ਮੀ (ਜਾਂ ਲੱਛਮੀ) ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਧੰਨ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਕਿਸਮਤ, ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਦੇਵੀ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹਨ।[1] ਸ਼੍ਰੀ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਲਈ ਇੱਕ ਸਨਮਾਨਿਤ ਸ਼ਬਦ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਪਦਾਰਥਕ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਮਾਂ ਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਮਾਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਭੂ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪਛਾਣਾਂ ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੇਵਤਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਵੈਸ਼ਨਵ ਧਰਮ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਸਰਬੋਤਮ ਹੈ। ਪਾਰਵਤੀ ਅਤੇ ਸਰਸਵਤੀ ਨਾਲ, ਉਹ ਤ੍ਰਿਦੇਵੀ, ਪਵਿੱਤਰ ਤ੍ਰਿਦੇਵੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਦੀ ਹੈ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਦੇਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੈਨ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।[2] ਲਕਸ਼ਮੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਅਤੇ ਕਿਸਮਤ ਦੀ ਦੇਵੀ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਬਚੇ ਸਤੂਪਾਂ ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਗੂਫ਼ਾ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇਵੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਤਿੱਬਤ, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਬੋਧੀ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਦੇਵੀ ਵਸੁਧਰਾ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।[3][4]
ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਜਾਂ ਤਿਰੂਮਗਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਛੇ ਚੰਗੇ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਗੁਣਾਂ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਬ੍ਰਹਮ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਮੁੱਢਲੇ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਦੀਵੀ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਸੀ।[5] ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਰਾਮ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅਵਤਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਅਵਤਾਰ ਧਾਰਿਆ, ਤਾਂ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੇ ਸੀਤਾ ਅਤੇ ਰੁਕਮਿਨੀ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਅਵਤਾਰ ਲਿਆ।[6][7] ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ। ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਪਤੀ ਵਜੋਂ ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧ ਹਿੰਦੂ ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾੜੇ-ਲਾੜੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਧਰਮ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਉਸੀ ਸਰਬੋਤਮ ਦੇਵੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[8]
ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪਹਿਨੇ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਾਲੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੰਗ ਦੀ ਔਰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਵਾਹਨ ਇੱਕ ਉੱਲੂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ, ਉਸ ਦੀ ਚਲਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ, ਕੰਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭੰਬਲਭੂਤ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਬਲ ਹੈ। ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਮਲ ਦੀ ਚੌਕੀ 'ਤੇ ਯੋਗੀਨ ਵਾਂਗ ਖੜ੍ਹੀ ਜਾਂ ਬੈਠਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਮਲ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸਮਤ, ਸਵੈ-ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ‘ਚ ਉਸ ਨੂੰ ਚਾਰ ਹੱਥਾਂ ਵਾਲੀ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਚਾਰ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਜੀਵਨ ਢੰਗ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਚ ਧਰਮ, ਕਾਮ, ਅਰਥ ਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਤ੍ਰਿਦੇਵੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰਸਵਤੀ, ਲਕਸ਼ਮੀ ਅਤੇ ਪਾਰਵਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲੀ ਹਿੰਦੂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਧੀ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Singh, Upinder (2008). A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Pearson Education India. p. 438. ISBN 978-81-317-1677-9.
- ↑ Vidya Dehejia (2013). The Body Adorned: Sacred and Profane in Indian Art. Columbia University Press. p. 151. ISBN 978-0-231-51266-4. Quote: "The Vishnu-Lakshmi imagery on the Jain temple speaks of the close links between various Indian belief systems and the overall acceptance by each of the values adopted by the other.";
Robert S. Ellwood; Gregory D. Alles (2007). The Encyclopedia of World Religions. Infobase Publishing. p. 262. ISBN 978-1-4381-1038-7. Archived from the original on 6 ਜੁਲਾਈ 2017. Retrieved 15 ਅਕਤੂਬਰ 2016. - ↑ "The Goddess Lakshmi in Buddhist Art: The goddess of abundance and good fortune, Sri Lakshmi, reflected the accumulated wealth and financial independence of the Buddhist monasteries. Her image became one of the popular visual themes carved on their monuments" in Images of Indian Goddesses: Myths, Meanings, and Models, Madhu Bazaz Wangu, Abhinav Publications, 2003, p. 57 [1] Archived 22 April 2019 at the Wayback Machine.
- ↑ Heinrich Robert Zimmer (2015). Myths and Symbols in Indian Art and Civilization. Princeton University Press. p. 92. ISBN 978-1-4008-6684-7. Archived from the original on 6 ਸਤੰਬਰ 2017. Retrieved 15 ਅਕਤੂਬਰ 2016.
- ↑ James G. Lochtefeld (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: A-M. The Rosen Publishing Group. pp. 385–386. ISBN 978-0-8239-3179-8. Archived from the original on 28 ਦਸੰਬਰ 2016. Retrieved 15 ਅਕਤੂਬਰ 2016.
- ↑ Henk W. Wagenaar; S. S. Parikh (1993). Allied Chambers transliterated Hindi-English dictionary. Allied Publishers. p. 983. ISBN 978-81-86062-10-4.
- ↑ Essential Hinduism; by Steven Rosen (2006); p. 136
- ↑ Laura Amazzone (2012). Goddess Durga and Sacred Female Power. University Press of America. pp. 95–101. ISBN 978-0-7618-5314-5. Archived from the original on 26 ਦਸੰਬਰ 2018. Retrieved 15 ਅਕਤੂਬਰ 2016.