ਲਾਲਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ
ਲਾਲਾ ਦੀਨ ਦਯਾਲ | |
|---|---|
 | |
| ਜਨਮ | 1844 ਸਰ੍ਧਨਾ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ |
| ਮੌਤ | ਬੰਬੇ, ਭਾਰਤ |
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ | ਭਾਰਤੀ |
| ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ | ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ |
ਲਾਲਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ (ਹਿੰਦੀ: लाला दीन दयाल; 1844; ਰਾਜਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ)[1] ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1870 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨਡ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਵਜੋਂ ਹੋਈ; ਅਖੀਰ ਉਸਨੇ ਇੰਦੌਰ, ਮੁੰਬਈ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਸਟੂਡੀਓ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ। ਉਹ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਨਿਜ਼ਾਮ, ਮਹਿਬੁਬ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ, ਆਸਿਫ ਜੇਹ VI, ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਮੁਸਵਵਿਰ ਜੰਗ ਰਾਜਾ ਬਹਾਦੁਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1885 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੇ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[2]
ਉਸ ਨੇ 1897 ਵਿਚ ਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਤੋਂ ਰਾਇਲ ਵਾਰੰਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।[3]
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ
[ਸੋਧੋ]ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਦਾ ਜਨਮ ਜਾਰਜ ਦੇ ਇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਮੇਰਠ ਨੇੜੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਰਦਾਨਾ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 1866 ਵਿਚ ਰੂੜਕੀ (ਹੁਣ ਆਈਆਈਟੀ ਰੁੜਕੀ) ਦੇ ਥਾਮਸਨ ਕਾਲਜ ਦੇ ਸਿਵਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿਚ ਹੇਠਲੇ ਸਬ-ਬਾਡੀਟੀ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਇਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਵਜੋਂ ਤਕਨੀਕੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।[4]
ਕਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]1866 ਵਿਚ, ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਨੇ ਇੰਦੌਰ ਵਿਚ ਵਰਕ ਸਕੱਤਰ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦਫਤਰ ਵਿਚ ਸਿਰ ਅੰਦਾਜ਼ਨ ਅਤੇ ਡਰਾਫਟਸਮੈਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ।[5][6] ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਲੈ ਲਈ. ਇੰਦੌਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਇੰਦੌਰ ਰਾਜ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਤੁਕੂਜੀ ਰਾਓ ਦੂਜਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਡੇਲੀ, ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਰਤ (1871-1881) ਲਈ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਡੇਲੀ ਕਾਲਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਦੌਰ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਸਟੂਡੀਓ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਹ ਮਹਾਰਾਜ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਤੋਂ ਕਮਿਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਉਸਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਨੂੰ ਫੌਰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨਿੰਗ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। 1868 ਵਿਚ, ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਟੂਡੀਓ - ਲਾਲਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਐਂਡ ਸਨਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ - ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੰਦਿਰਾਂ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾਂ ਨੂੰ ਫੋਟੋਆਂ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ 1870 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ, ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਇੰਦੌਰ ਵਿਚ ਸਟੂਡੀਓ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ। [7]
1875-76 ਵਿਚ, ਡੀਨ ਦਿਆਲ ਨੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਅਤੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਵੇਲਜ਼ ਦੀ ਰਾਇਲ ਟੂਰ ਦਾ ਫੋਟੋ ਖਿਚਿਆ। 1880 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਸਰ ਲੇਪਲ ਗ੍ਰਿਫ਼ਿਨ ਨਾਲ ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗ੍ਰਿਫ਼ਿਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤੱਤਵ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਤਸਵੀਰਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ: ਨਤੀਜਾ 86 ਫੋਟੋਆਂ ਦਾ ਇਕ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ "ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਯਾਦਗਾਰ" ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[8]
ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਸੰਨਿਆਸ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਦੀਨ ਦਿਆਲ 1885 ਵਿਚ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਨਿਜ਼ਾਮ ਲਈ ਕੋਰਟ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਉਹ ਇੰਦੌਰ ਤੋਂ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਆ ਗਏ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦਾ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਨੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਰਾਜਾ ਦਾ ਆਨਮਾਨ ਖ਼ਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦਿਆਲ ਨੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਫਰਮ ਰਾਜੇ ਦੇਨ ਦਿਆਲ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।[9]
1887 ਵਿਚ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਨੂੰ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
1905-1906 ਵਿਚ, ਰਾਜਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਨੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਅਤੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਵੇਲਜ਼ ਦੇ ਰਾਇਲ ਟੂਰ ਦੇ ਨਾਲ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਫੋਟੋਗਰਾਫਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਵੱਡਮੁੱਲਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਲਾਲਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੇ ਸਨ। ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਰਿੰਦਰ ਲੂਥਰ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਰਾਜਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ: ਪ੍ਰਿੰਸ ਆਫ ਫੋਟੋਗਰਾਫਰਜ਼’ ਵਿੱਚ ਇਉਂ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਫੋਟੋਗਰਾਫਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰਾਜਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਇੱਕ ਚਮਕਦਾ ਸਿਤਾਰਾ ਹੈ। ਉਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਫੋਟੋਗਰਾਫਰ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਸਿਰਫ਼ ਯੂਰੋਪੀਅਨ ਫੋਟੋਗਰਾਫਰਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਡੱਟ ਕੇ ਨਹੀਂ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਸਗੋਂ ਕਈਆਂ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅੱਗੇ ਸੀ।ਇਉਂ ਰਾਜਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ।[10]
ਵਿਰਾਸਤ
[ਸੋਧੋ]ਲਾਲਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਸਟੂਡੀਓ 'ਚ 2,857 ਗਲਾਸ ਪਲੇਟ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਆਰਟਸ (ਆਈਜੀਐਨਸੀਏ), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੇ 1989' ਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਇਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ. 1870 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਸਮੇਤ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪੀਏਬੋਡੀ ਏਸੇਕ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਯੂਐਸ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਅਲਕਾਜ਼ੀ ਕਲੈਕਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ। 2010 ਵਿੱਚ, ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਪੂਰਵ-ਅਨੁਮਾਨਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਆਈਜੀਐਨਸੀਏ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਜੋਤੀਂਦਰਾ ਜੈਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।[11][12]
2006 ਵਿੱਚ, ਰਾਜਾ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਿਹਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤਿਉਹਾਰ ਦੌਰਾਨ Salar Jung Museum ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ; ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਨਵੰਬਰ ਵਿਚ, ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਪੋਸਟਾਂ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਟੈਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ; ਸਮਾਰੋਹ ਜੁਬਲੀ ਹਾਲ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[13]
ਗੈਲਰੀ
[ਸੋਧੋ]1880 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਦੀਨ ਦਿਆਲ ਦੁਆਰਾ ਲਏ ਗਏ ਫੋਟੋਆਂ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ, ਜਾਰਜ ਕਰਜ਼ਨ ਦਾ ਭੰਡਾਰ: ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੇ ਨਿਪੁੰਨ ਕਮਾਂਡਰ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਡੇੱਕਨ, 1892 ਦੇ ਦਰਸ਼ਣ।
-
Purana Pul, Hyderabad -
Bashir Bagh Palace, Hyderabad -
The interior of the Basir-bagh Palace -
Drawing Room of Chowmahalla Palace, Hyderabad -
A distant view of the Falaknuma Palace from an opposite hillside, taken by in the 1880s -
Rashtrapati Nilayam, Hyderabad, then Residency House circa 1892
ਨੋਟਸ
[ਸੋਧੋ]- ↑ The Library of Congress (i.e., the Anglo-American Name Authority) gives the date of his death as 5 July 1905, which is probably an error, and gives the preferred form of his name as "Deen Dayal, Raja". The Union List of Artist Names gives his year of death as 1910 and the preferred form of his name as "Dayal, Lala Deen".
- ↑ "Portrait of a photographer". The Tribune. 8 February 2004.
- ↑ "Lala Deen Dayal stamp released: Many photographers fail to match Deen Dayal's ability even today, says Union Minister". The Hindu. 12 November 2006. Archived from the original on 27 ਅਕਤੂਬਰ 2007. Retrieved 28 ਮਾਰਚ 2018.
{{cite news}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Biography". Archived from the original on 2011-01-22. Retrieved 2018-03-28.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ Thomas, 24.
- ↑ Johnson.
- ↑ Thomas, 31.
- ↑ "Vignettes of a splendorous era". The Hindu. 28 November 2010. Archived from the original on 5 ਦਸੰਬਰ 2010. Retrieved 28 ਮਾਰਚ 2018.
{{cite news}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ Thomas, 40.
- ↑ ਜਸਪਾਲ ਕਮਾਣਾ (2018-08-25). "ਭਾਰਤੀ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ". Tribune Punjabi (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2018-08-28.
{{cite news}}: Cite has empty unknown parameter:|dead-url=(help)[permanent dead link] - ↑ "The Raja of images". Hindustan Times. 3 December 2010. Archived from the original on 4 February 2011.
{{cite news}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Framing history". Indian Express. 1 December 2010.
- ↑ "Deen Dayal's 'eyes' capture bygone era". The Times of India. 26 April 2006.
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ
[ਸੋਧੋ]- Princely India: Photographs by Raja Deen Dayal, 1884–1910, by Deen Dayal (Author), Clark Worswick. Knopf, 1980. ISBN 0-394-50772-X0-394-50772-X.
- Raja Deen Dayal : Prince of Photographers, by Narendra Luther, Sureshchand Deendayal. Hyderabadi, 2003. ISBN 81-901752-0-381-901752-0-3.
- Lala Deen Dayal: the eminent Indian photographer, 1844–1910, Deen Dayal (Raja), London Borough of Camden. Libraries & Arts Dept., 2002.
- Raja Deen Dayal Collection at Alkazi Foundation