ਲੌਂਗ
| colspan=2 style="text-align: centerClove | |
|---|---|
| |
| colspan=2 style="text-align: centerਵਿਗਿਆਨਿਕ ਵਰਗੀਕਰਨ | |
| ਜਗਤ: | Plantae |
| (unranked): | Angiosperms |
| (unranked): | Eudicots |
| (unranked): | Rosids |
| ਤਬਕਾ: | Myrtales |
| ਪਰਿਵਾਰ: | Myrtaceae |
| ਜਿਣਸ: | Syzygium |
| ਪ੍ਰਜਾਤੀ: | S. aromaticum |
| ਦੁਨਾਵਾਂ ਨਾਮ | |
| Syzygium aromaticum (L.) Merrill & Perry | |
| Synonyms[1] | |
| |
ਲੌਂਗ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਲੋਵ (clove) ਆਖਦੇ ਹਨ ਜੋ ਲੈਟਿਨ ਸ਼ਬਦ ਕਲੈਵਸ (clavus) ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕਿੱਲ ਜਾਂ ਕੰਡੇ ਦਾ ਬੋਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੌਂਗ ਦਾ ਅਕਾਰ ਵੀ ਸਗਵੀਂ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਲੌਂਗ ਦਾ ਲੈਟਿਨ ਨਾਮ ਪਿਪਰ (Piper) ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ/ਮਲਿਆਲਮ/ਤਾਮਿਲ ਦੇ ਪਿੱਪਲਿ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
ਉਤਪਾਦਕ ਦੇਸ਼[ਸੋਧੋ]
ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਲੌਂਗ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਈਸਾ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਚਲਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਲੋਕ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਕਫ਼ ਸਨ, ਪਰ ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ 16ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਤੱਦ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਲੈਕਾ ਟਾਪੂ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਖੋਜ ਕੱਢਿਆ। ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਇਸ ਦੇ ਵਣਜ ਉੱਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਡੱਚਾਂ ਦੀ ਮਨਾਪਲੀ ਰਹੀ ਹੈ।
ਲੌਂਗ, ਮਲੈਕਾ ਦਾ ਦੇਸ਼ਜ ਹੈ, ਪਰ ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਉਸ਼ਣ ਕਟਿਬੰਧੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਲਗ ਪਿਆ ਹੈ। ਜੰਜੀਬਾਰ ਵਿੱਚ ਕੁਲ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ 90 ਫ਼ੀਸਦੀ ਲੌਂਗ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਵੱਡਾ ਭਾਗ ਬੰਬਈ ਵਲੋਂ ਹੋਕੇ ਬਾਹਰ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੁਮਾਤਰਾ, ਜਮੈਕਾ, ਬਰਾਜੀਲ, ਪੇਬਾ ਅਤੇ ਵੇਸਟ ਇੰਡੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਮਰੱਥ ਲੌਂਗ ਉਪਜਦਾ ਹੈ।
ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ[ਸੋਧੋ]
ਬੀਜ ਵਿੱਚ ਬੂਟੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪਨਪਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਨਰਸਰੀ ਦੇ ਬੂਟੇ ਜਦੋਂ 4 ਫੁੱਟ ਉੱਚੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੱਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਰਖਾ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹੀ 20-30 ਫੁੱਟ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਲਗਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ ਤੇਜ ਧੁੱਪ ਅਤੇ ਹਵਾ ਨਾਲ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ। ਛੇਵੇਂ ਸਾਲ ਫੁਲ ਲੱਗਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 12 ਤੋਂ 25 ਸਾਲ ਤੱਕ ਚੰਗੀ ਉਪਜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉੱਤੇ 150 ਸਾਲ ਤੱਕ ਰੁੱਖ ਕੋਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤ ਲੌਂਗ ਮਿਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ: ਹਰ ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਤੋਂ ਢਾਈ ਵਲੋਂ ਤਿੰਨ ਕਿੱਲੋਗ੍ਰਾਮ ਤੱਕ ਲੌਂਗ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ।
ਲੌਂਗ ਦੇ ਫਲ ਗੁੱਛਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇ ਖਿੜਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਪੁਸ਼ਪ ਖਿੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਤੋੜ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤਾਜੀਆਂ ਕਲੀਆਂ ਦਾ ਰੰਗ ਲਾਲੀ ਤੇ ਜਾਂ ਹਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਲੌਂਗ ਦੇ ਚਾਰ ਨੁਕੀਲੇ ਭਾਗ ਬਾਹਿਅਦਲ (sepal) ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਗੋਲ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਦਲ (petal) ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਢਕਿਆ ਹੋਇਆ ਜ਼ਰੂਰੀ ਭਾਗ ਹੈ, ਪੁਮੰਗ (ardroecium) ਅਤੇ ਜਾਇਆਂਗ (gynaeceum)। ਹੇਠਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਫੁਲ ਦਾ ਡੰਠਲ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਲੀਆਂ ਦਾ ਰੰਗ ਹਲਕਾ ਗੁਲਾਬੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਖਿੜਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣ ਚੁਣ ਕੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਤੋੜ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਦਰਖਤ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਕੱਪੜਾ ਵਿਛਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਖਾ ਨੂੰ ਹਲੂਣਾ ਦੇ ਕੇ ਕਲੀਆਂ ਨੂੰ ਝਾੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਚੰਗੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧੁੱਪੇ ਸੁੱਕਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਬਦਲ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਉੱਤੇ ਸੁਕਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਕਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਕਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋ ਲੈਂਦੇ ਹੈ। ਸੁਕਾਉਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕੇਵਲ 40 ਫ਼ੀਸਦੀ ਲੌਂਗ ਬਚਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਯੋਗ[ਸੋਧੋ]
ਲੌਂਗ ਨੂੰ ਪੀਹਕੇ, ਜਾਂ ਸਾਬਤ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਨਾਲ, ਉਹ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਮਸਾਲੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੰਦ ਮੰਜਨ, ਸਾਬਣ, ਇਤਰ ਵੇਨਿਲਾ ਅਤੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਆਂਤਰਿਕ ਰਚਨਾ ਦੇਖਣ ਲਈ ਅਤੇ ਦਵਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੇਲ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੌਂਗ ਦੇ ਫਲ ਅਤੇ ਫੁਲ ਦੇ ਡੰਠਲ ਦਾ ਵੀ ਕਦੇ ਕਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[2]