ਸਿੱਧੀਵਿਨਾਇਕ ਮੰਦਰ, ਮੁੰਬਈ
ਸ਼੍ਰੀ ਸਿੱਧਵਿਨਾਇਕ ਗਣਪਤੀ ਮੰਦਰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗਣੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਦੇਵੀ, ਮੁੰਬਈ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।[1] ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਮਣ ਵਿਥੂ ਅਤੇ ਦੇਉਬਾਈ ਪਾਟਿਲ ਦੁਆਰਾ 19 ਨਵੰਬਰ 1801 ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।[2]
ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੀ ਵਿਨਾਇਕ ("ਗਣੇਸ਼ ਜੋ ਤੁਹਾਡੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ") ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਮੰਡਪ ਹੈ। ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਅਸ਼ਟਵਿਨਾਇਕ ( ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਗਣੇਸ਼ ਦੇ ਅੱਠ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ) ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਛੱਤ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਚੜੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮੂਰਤੀ ਗਣੇਸ਼ ਦੀ ਹੈ। ਪਰੀਫੇਰੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਹਨੂੰਮਾਨ ਮੰਦਰ ਵੀ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁੰਬਦ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹਰ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗੁੰਬਦ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗਣੇਸ਼ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਥੰਮ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਅਸ਼ਟਵਿਨਾਇਕ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਉੱਕਰੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।
ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ[ਸੋਧੋ]
ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧਵਿਨਾਇਕ ਮੰਦਰ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਅੱਜ ਦੇ ਮਹਾਨ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ।
ਸਿੱਧੀਵਿਨਾਇਕ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵਿੱਚ "ਨਵਸਾਚਾ ਗਣਪਤੀ" ਜਾਂ "ਨਵਾਸਲਾ ਪਵਨਾਰਾ ਗਣਪਤੀ" ('ਗਣਪਤੀ ਜਦੋਂ ਵੀ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਸੱਚੇ ਦਿਲੋਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ') ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 19 ਨਵੰਬਰ 1801 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਿੱਧੀਵਿਨਾਇਕ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਮੂਲ ਬਣਤਰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ 3.6 ਮੀਟਰ x 3.6 ਮੀਟਰ ਵਰਗਾਕਾਰ ਇੱਟ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁੰਬਦ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਇੱਟ ਸ਼ਿਖਾਰਾ ਸੀ । ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਠੇਕੇਦਾਰ ਲਕਸ਼ਮਣ ਵਿਠੂ ਪਾਟਿਲ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਫੰਡ ਦੇਊਬਾਈ ਪਾਟਿਲ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਖੇਤੀ ਔਰਤ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਂਝਪਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੇਔਲਾਦ, ਦੇਉਬਾਈ ਨੇ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਤਾਂ ਜੋ ਗਣੇਸ਼ ਹੋਰ ਬਾਂਝ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇ। ਹਿੰਦੂ ਸੰਤ ਅਕਲਕੋਟ ਸਵਾਮੀ ਸਮਰਥ ਦੇ ਚੇਲੇ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੰਭੇਕਰ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮ 'ਤੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇਵਤੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੋ ਬ੍ਰਹਮ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦਫਨਾਇਆ। ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਦੇ 21 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ ਮੰਡਾਰ ਦਾ ਦਰੱਖਤ ਉਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਉੱਗਿਆ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਵੈਯੰਭੂ ਗਣੇਸ਼ ਸੀ - ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਵਾਮੀ ਸਮਰਥ ਦੁਆਰਾ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
2550 ਮੰਦਿਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਦੋ 3.6 ਮੀਟਰ ਦੀਪਮਾਲਾ, ਇੱਕ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਅਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲਈ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਮਰੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਝੀਲ ਸੀ, 30 x 40 ਵਰਗ ਮੀਟਰ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਾਸੇ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਨਰਦੁੱਲਾ ਦੁਆਰਾ ਪੁੱਟੀ ਗਈ ਝੀਲ, ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਹੁਣ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। 1952 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ, ਐਲਫਿੰਸਟਨ ਰੋਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਯਾਨੀ ਰੋਡ ਦੇ ਸੜਕ ਵਿਸਤਾਰ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੌਰਾਨ ਮਿਲੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਪ੍ਰਤੀਕ ਲਈ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1950 ਅਤੇ 60 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਮੰਦਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਫੈਲ ਗਈ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਆਉਣ ਲੱਗੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਪਲਾਟ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਕੁਝ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚ ਦਿੱਤੀ। 1975 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।[3]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Shree Siddhivinayak Mandir". Amazing Maharashtra.
- ↑ "The Birth of Shree Siddhivinayak Ganapati". Archived from the original on 2015-05-27. Retrieved 2023-03-02.
- ↑ "History". Archived from the original on 2015-05-27. Retrieved 2023-03-02.