ਧੈਵਤ ਸੁਰ

ਧੈਵਤਾ (ਧ)

ਸੁਰ ਧੈਵਤ (ਧ) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਿਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛੇਵਾਂ ਸੁਰ ਹੈ। ਧੈਵਤ ਸ਼ਬਦ ਧ ਦਾ ਲੰਮਾ ਰੂਪ ਹੈ। ਗਾਉਂਦੇ-ਵਜਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਸਰਲਤਾ ਲਈ, ਧੈਵਤਾ ਨੂੰ ਧ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵੇਰਵੇ

ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਧੈਵਤ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ :

• ਸੁਰ ਧੈਵਤ(ਧ) ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਸਰਗਮ ਦਾ ਛੇਵਾਂ ਸੁਰ ਹੈ।
• ਸੁਰ ਧੈਵਤ (ਧ), ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ) ਦਾ ਤੁਰੰਤ ਅਗਲਾ ਸਵਰ ਹੈ।
• ਸੁਰ ਧੈਵਤ(ਧ) ਦਾ ਰੂਪ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਸ਼ੁਧ ਦੋਂਵੇਂ ਤਰਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਗ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। .
• ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਡਜ(ਸ) ਮੂਲ ਸੁਰ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਛੇ ਸੁਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸ਼ਡਜ(ਸ) ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਤੋੜਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਡ ਅਤੇ ਜਾ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਡ 6 ਹੈ ਅਤੇ ਜਾ ਮਰਾਠੀ ਵਿੱਚ 'ਜਨਮ ਦੇਣਾ' ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ-

ਸ਼ਡ-6,ਜ-ਜਨਮ,ਇਸ ਲਈ,ਇਸਦਾ ਸਮੂਹਿਕ ਅਰਥ ਹੈ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਹੋਰ 6 ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣਾ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰ ਧੈਵਤ(ਧ) ਸੁਰ ਸ਼ਡਜ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ।.

• ਧੈਵਤਾ ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 400 ਹਰਟਜ਼ ਹੈ।
• ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ-
• ਸ਼ਡਜ (ਸ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 240 ਹਰਟਜ਼
• ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 270 ਹਰਟਜ਼
• ਗੰਧਾਰ (ਗ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 300 ਹਰਟਜ਼
• ਮਧ੍ਯਮ (ਮ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 320 ਹਰਟਜ਼
• ਪੰਚਮ (ਪ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 360 ਹਰਟਜ਼
• ਧੈਵਤ (ਧ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 400 ਹਰਟਜ਼
• ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ)450 ਹਰਟਜ਼
• ਤਾਰ ਸਪਤਕ ਦੇ ਸ਼ਡਜ(ਸੰ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ)480 ........ (ਇਤਿਆਦਿ).

ਧੈਵਤ ਦੀਆਂ 3 ਸ਼ਰੁਤੀ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੁੱਖ ਸ਼ਰੂਤੀ, ਨਾ ਸਿਰਫ ਰੇ ਲਈ ਬਲਕਿ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰਾਂ ਲਈ।

ਸ਼ਡਜ(ਸ) ਅਤੇ ਪੰਚਮ(ਪ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਕੋਮਲ ਜਾਂ ਤੀਵ੍ਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸ ਅਤੇ ਪ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ੁੱਧ ਸੁਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਸ ਅਤੇ ਪ ਨੂੰ ਅਚਲ ਸੁਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੁਰ ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹਿੱਲਦੇ। ਰੇ,ਗ,ਮ,ਧ,ਨੀ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਚਲ ਸੁਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੁਰ ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਹਟ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸ,ਰੇ,ਗ,ਮ,ਪ,ਧ,ਨੀ - ਸ਼ੁੱਧ ਸੁਰ

ਰੇ,ਗ,ਧ,ਨੀ -ਕੋਮਲ ਸੁਰ ਮ- ਤੀਵ੍ਰ ਸੁਰ

• ਭੈਰਵ ਥਾਟ, ਪੂਰਵੀ ਥਾਟ, ਆਸਾਵਰੀ ਥਾਟ, ਭੈਰਵੀ ਥਾਟ ਅਤੇ ਤੋੜੀ ਥਾਟ ਦੇ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਮਲ ਧੈਵਤ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤ ਹੈ।
• ਰਾਗ ਜਿੱਥੇ ਧ ਵਾਦੀ ਸੁਰ ਹੈ - ਰਾਗ ਭੈਰਵ, ਆਦਿ।
• ਕਲਪਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਧ ਨੂੰ ਧਰਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਦੇਵਤਿਆਂ, ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਕਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਸ਼ਡਜ (ਸ) ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਰਿਸ਼ੀਮੁਨੀ ਭਾਵ ਤੋਂ ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ) ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗਾਉਣ ਲਈ ਗੰਧਰਵ ਬਣਾਏ ਸਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਭਗਵਾਨ ਇੰਦਰ ਜਾਂ ਰਾਜਾ ਇੰਦਰ ਨੇ ਭਾਵ ਮਹੀਪਾਲ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਮਹੀਪਾਲ ਰਾਜਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਫੇਰ ਪ੍ਰਜਾ ਜਾਂ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕ ਜਾਂ ਲੋਕ ਬਣਾਏ ਗਏ, ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਜਾਂ ਫਰਜ਼/ਧਰਮ ਹੈ, ਉਹ ਬਣਾਇਆ।
• ਧ ਨੂੰ ਧ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਜਾਂ ਕਰਤੱਵ/ਧਰਮ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
• ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧੈਵਤ ਘੋੜੇ ਦੇ ਨੇੜਿਓਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
• ਧੈਵਤ ਦਾ ਸਬੰਧ ਬ੍ਰੇਹਸਪਤੀ (ਜੁਪਿਟਰ) ਗ੍ਰਹਿ ਨਾਲ ਹੈ।
• ਧੈਵਤ ਦਾ ਸਬੰਧ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

• ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
• ਸੁਰ
• ਗੰਧਾਰ (ਗ)