ਸੈਮੂਅਲ ਕ੍ਰੋਮਪਟਨ
ਸੈਮੂਅਲ ਕ੍ਰੋਮਪਟਨ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Samuel Crompton; 3 ਦਸੰਬਰ 1753 – 26 ਜੂਨ 1827) ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਖੋਜਕਰਤਾ ਅਤੇ ਕਤਾਈ ਉਦਯੋਗ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸੀ।[1] ਜੇਮਜ਼ ਹਾਰਗਰਿਵਸ ਅਤੇ ਰਿਚਰਡ ਆਰਕਵਰਟ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਉਸਨੇ ਸਪਿਨਿੰਗ ਮਿਊਲ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਸ਼ੀਨ ਜਿਸਨੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆ ਦਿੱਤੀ।[2][3]
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਸੈਮੂਅਲ ਕਰੋਂਪਟਨ ਦਾ ਜਨਮ 10 ਫਿੜਵੁੱਡ ਫੋਲਡ, ਬੋਲਟਨ, ਲੈਨਕਾਸ਼ਾਇਰ ਤੋਂ ਜਾਰਜ ਅਤੇ ਬੈਟੀ ਕਰੋਂਪਟਨ (ਟਰੰਟ ਦੀ ਨੀਲੀ ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਹੋਲਟ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੈਮੂਅਲ ਦੀਆਂ ਦੋ ਛੋਟੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਲੜਕਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਗੁਆ ਲਿਆ ਅਤੇ ਯਾਰਨ ਹਰਗ੍ਰੀਵਜ਼ ਦੀ ਸਪਿਨਿੰਗ ਜੈਨੀ 'ਤੇ ਸਪਿਨ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਣਾ, ਧਾਗਾ ਕਤਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਜੈਨੀ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਤੇ ਉਸਨੇ ਪੰਜ ਜਾਂ ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨੇ ਉਸਦਾ ਸਾਰਾ ਖਾਲੀ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਪੈਸਾ ਸਮਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਬੋਲਟਨ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਵਾਇਲਨ ਵਜਾ ਕੇ ਕਮਾਇਆ। 16 ਫਰਵਰੀ 1780 ਨੂੰ ਬੋਲਟਨ ਪੈਰਿਸ਼ ਚਰਚ ਵਿਖੇ, ਕ੍ਰੋਮਪਟਨ ਨੇ ਮੈਰੀ ਪਿਮਲੋਟ (ਜਾਂ ਪਿਮਬਲੇ) ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਠ ਬੱਚੇ ਸਨ ਜੋਰਜ ਕ੍ਰਮਪਟਨ (ਜਨਮ 8 ਜਨਵਰੀ 1781), ਜੋ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਚਲਦੇ ਸਨ।
ਸਪਿਨਿੰਗ ਮਿਊਲ (ਕੱਤਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ)
[ਸੋਧੋ]
ਤਕਰੀਬਨ 1779, ਸੈਮੂਅਲ ਕਰੋਂਪਟਨ ਇੱਕ ਮਿਊਲ-ਜੈਨੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਇੱਕ ਮਸ਼ੀਨ ਜੋ ਸੂਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਢੁਕਵੀਂ ਸੂਤ ਕੱਤਦੀ ਹੈ।[4] ਇਸ ਨੂੰ ਮਸਲਨ ਵ੍ਹੀਲ ਜਾਂ ਹਾਲ ਵੁਡਵ੍ਹੀਲ,[4] ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹੁਣ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।[5] ਮਿਊਲ-ਜੈਨੀ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕਤਾਈ ਖੱਚਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਧਾਗੇ ਦੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਮੰਗ ਸੀ ਜੋ ਕਰੋਂਪਟਨ ਹਾਲ ਆਈ ਵੁੱਡ ਵੁਡ ਵਿਖੇ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਕੋਲ ਪੇਟੈਂਟ ਕੱਢਣ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ਕ੍ਰੋਮਪਟਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਜਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਮਿਊਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਅਦ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਅਪਣਾਇਆ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਜੋ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਉਹ ਲਗਭਗ 60 ਯੂਰੋ ਸੀ।[6] ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਖਾਤੇ 'ਤੇ ਕਤਾਈ ਫਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਦਾਸੀਨ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਨਾਲ।
ਖੱਚਰ-ਜੈਨੀ ਨੇ ਆਰਕਵਰਟ ਦੇ ਫਰੇਮ ਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੋਲਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਘੁੰਮਦੇ ਮਰੋੜ ਦਿੱਤੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਪਿੰਡਲ ਕੈਰੇਜ ਥਰਿੱਡ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਅੱਗੇ 54 ਇੰਚ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਈ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ ਹਰਗ੍ਰੇਵਜ਼ ਜੈਨੀ ਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਪਿਨਿੰਗ ਸਪਿੰਡਲਾਂ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ। ਖੱਚਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹੱਥ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਣ ਨਾਲੋਂ ਧਾਗਾ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਪਿਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਧੀਆ ਧਾਗੇ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਮੋਟੇ ਧਾਗੇ (40s) ਪ੍ਰਤੀ ਪਾਉਂਡ 14 ਸ਼ਿਲਿੰਗ ਵਿਚ ਵਿਕਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ (80s) ਉਸ ਦੇ ਖੱਚਰ 'ਤੇ ਕਤਾਇਆ 42 ਸ਼ਿਲਿੰਗ ਇਕ ਪੌਂਡ' ਤੇ ਵਿਕਿਆ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖੱਚਰ ਬੇਪਰਦ ਸੀ ਦੂਜਿਆਂ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰ ਲਿਆ। ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਵਿਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਗਤੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ 1790[4] ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1834 ਵਿਚ ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵੈਚਾਲਿਤ ਜਾਂ ਸਵੈ-ਅਦਾਕਾਰੀ ਸੀ।[4] ਸੰਨ 1812 ਵਿਚ ਇਕ ਸਰਵੇਖਣ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਇਥੇ 4 ਤੋਂ 5 ਮਿਲੀਅਨ ਖੱਚਰ ਸਪਿੰਡਲ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਰੋਂਪਟਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਾ for ਲਈ ਕੋਈ ਰਾਇਲਟੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ।[7][4]
ਕ੍ਰੋਮਪਟਨ ਦੀ ਮੌਤ 26 ਜੂਨ 1827 ਨੂੰ ਕਿੰਗ ਸਟ੍ਰੀਟ, ਬੋਲਟਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੈਂਟ ਪੀਟਰਜ਼ ਦੇ ਪੈਰਿਸ ਚਰਚ ਵਿਖੇ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ।[8]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Samuel Crompton, the inventor of the spinning mule : a brief survey of his life and work, with which is incorporated a short history of Messrs. Dobson & Barlow in SearchWorks". Retrieved 30 January 2017.
- ↑ Timmins 1996.
- ↑ Jackson, Tim (4 May 2006). "The Fashion Handbook". Routledge. Retrieved 30 January 2017.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 Baines 1835.
- ↑ "Samuel Crompton 1753 - 1827". Retrieved 2008-04-21.
- ↑ Baines 1836.
- ↑ "Crompton, Samuel, 1753-1827". Retrieved 30 January 2017.[permanent dead link]
- ↑ "Manchester Engineers and Inventors". Archived from the original on 3 August 2010. Retrieved 2008-04-21.