ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਲਈ ਸਰੋਤ ਵੇਖੋ

{{Infobox person|name=ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ|image=Sant_Jarnail_Singh_Bhindranwale.jpg|image_size=|caption=|birth_name=ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ|birth_date={{birth date|df=yes|1947|06|02}}|birth_place=Rode, [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)]]|death_date={{Death date and age|1984|06|06|1947|06|02|df=y}}|death_place=[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ ]], [[ਭਾਰਤ]]|awards=ਸ਼ਹੀਦ (ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੁਆਰਾ)|citizenship=[[ਸਿੱਖ]]|occupation=[[ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ]] ਦੇ ਮੁੱਖੀ|religion=[[ਸਿੱਖ]]|spouse=ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੌਰ|children=ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ|parents=ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਿਹਾਲ ਕੌਰ}}'''ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ''' (ਜਨਮ ਨਾਮ: '''ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ<ref name="SH">{{Cite web |url=http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindranwale.html |title=Saint Jarnail Singh Bhindranwale (1947–1984) |last=Singh |first=Sandeep |publisher=Sikh-history.com |archive-url=https://web.archive.org/web/20070324110547/http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindrenwale.html |archive-date=24 March 2007 |access-date=18 March 2007}}</ref>'''; 2 ਜੂਨ, 1947 - 6 ਜੂਨ, 1984)<ref>{{Cite web |url=http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindrenwale.html |title=Sant Jarnail Singh ji Bhindrenwale |date=2007-03-24 |website=web.archive.org |access-date=2019-07-01 |archive-date=2007-03-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070324110547/http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindrenwale.html |dead-url=unfit }}</ref><ref>Singh, Sandeep. "[http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindrenwale.html Jarnail Singh Bhindranwale (1947)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070324110547/http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindrenwale.html |date=2007-03-24 }}". Sikh-history.com. Retrieved on 2007-03-18</ref> ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਗਠਨ [[ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ]] ਦੇ ਇੱਕ ਆਗੂ ਸਨ।<ref>{{Cite web |url=https://www.rediff.com/news/2004/jun/10spec1.htm |title=Why Osama resembles Bhindranwale |website=Rediff |access-date=2019-03-22}}</ref> 1978 ਦੇ ਸਿੱਖ-ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਮਿਲੀ। ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁੜ-ਸੁਰਜੀਤੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਬਾਗ਼ੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣੇ।<ref name="CrenshawM381">{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=9nFyZaZGthgC |title=Terrorism in Context |last=Crenshaw |first=Martha |date=2010 |publisher=Penn State Press |page=381 |access-date=8 July 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180708162242/https://books.google.com/books?id=9nFyZaZGthgC |archive-date=8 July 2018 |df=dmy-all}}</ref> ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ|ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ]] ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਲਈ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ|ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲਿਊਸਟਾਰ]] ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ, ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ, ਧਾਰਮਿਕ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਕਟਾਉਣ ਦੀ ਨਿਖੇਧੀ ਕੀਤੀ।<ref>''Leveling Crowds: Ethnonationalist Conflicts and Collective Violence in South Asia'' by Stanley Jeyaraja Tambiah (1996). University of California Press. Page 143-144.।SBN 978-0-520-20642-7.</ref> ਉਸ ਨੇ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ [http://www.constitution.org/cons/india/p03025.html ਅਨੁਛੇਦ 25] ਦੀ ਸਖਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ [[ਸਿੱਖ]], [[ਜੈਨ]] ਅਤੇ [[ਬੁੱਧ|ਬੋਧੀਆਂ]] ਨੂੰ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਅਤੇ [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]] ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ}}

ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਕੂਲ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿਰਲੇਖ ਵਜੋਂ ਮਿਸ਼ਨਰੀ "ਸੰਤ" ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੇ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ।{{Sfn|Fair|2005}} ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਸੀ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਤਕਰੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪਹਿਚਾਣ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਵਜੋਂ ਬਿਆਨਿਆ।{{Sfn|Van Dyke|2009}} ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ।{{Sfn|Fair|2005}} 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|ਕਾਂਗਰਸ]] ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸਿੱਖ ਵੋਟਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡਣ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ।<ref name="Akshay1991">{{Cite book |title=Expanding Governmental Lawlessness and Organized Struggles |url=https://archive.org/details/nlsiu.342.085.des.5551 |last=Akshayakumar Ramanlal Desai |date=1991 |publisher=Popular Prakashan |isbn=978-81-7154-529-2 |pages=[https://archive.org/details/nlsiu.342.085.des.5551/page/64 64]–66}}</ref> ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ 1978 ਦੀਆਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ|ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ]] ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਾਲੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਦਲ ਖਾਲਸਾ ਦੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਲਈ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿੱਤ ਦਿੱਤੇ।<ref name="Stanley1996">{{Cite book |title=Leveling crowds: ethnonationalist conflicts and collective violence in South Asia |url=https://archive.org/details/levelingcrowdset0000tamb |last=Stanley Jeyaraja Tambiah |publisher=University of California Press |year=1996 |isbn=978-0-520-20642-7 |page=[https://archive.org/details/levelingcrowdset0000tamb/page/106 106]}}</ref> 1980 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੇ 1980 ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਨੇਤਾ ਦੇ ਰੁਤਬੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹਿਸਾਬ ਗਲਤ ਸਾਬਿਤ ਹੋਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਦੇਸ਼ ਖੇਤਰ ਦੇ [[ਜੱਟ ਸਿੱਖ|ਜਟ ਸਿੱਖਾਂ]] ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਏ।{{Sfn|Fair|2005}}

1982 ਦੀ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦੇ [[ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ|ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ]] ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਮੰਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੈ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਸਿੰਜਾਈ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਅਤੇ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ।<ref name="Akshay1991"/><ref name="Akshay19912">{{Cite book |title=Expanding Governmental Lawlessness and Organized Struggles |url=https://archive.org/details/nlsiu.342.085.des.5551 |last=Akshayakumar Ramanlal Desai |date=1 January 1991 |publisher=Popular Prakashan |isbn=978-81-7154-529-2 |pages=[https://archive.org/details/nlsiu.342.085.des.5551/page/64 64]–66}}</ref> ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਮਤੇ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਕੀਤਾ।<ref>{{Cite news |title=Bhindranwale firm on Anandpur move |date=5 September 1983 |publisher=The Hindustan Times}}</ref><ref>{{Cite news |title=Bhindranwale, not for Khalistan |date=13 November 1982 |publisher=The Hindustan Times}}</ref><ref>{{Cite news |title=Sikhs not for secession: Bhindranwale |date=28 February 1984 |publisher=The Tribune}}</ref><ref>{{Cite book |title=Bhindranwale: Myth and Reality |last=Joshi |first=Chand |publisher=Vikas Publishing House |year=1985 |isbn=0-7069-2694-3 |location=New Delhi |page=129}}</ref> ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ 1980 ਵਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ।<ref name="Cynthia_Taksal77">{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=FqvTRUrwt2UC |title=Fighting for Faith and Nation: Dialogues with Sikh Militants |last=Mahmood |first=Cynthia Keppley |date=1996 |publisher=University of Pennsylvania Press |isbn=978-0812215922 |page=77 |access-date=8 July 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180708162158/https://books.google.com/books?id=FqvTRUrwt2UC |archive-date=8 July 2018 |df=dmy-all}}</ref> ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਉੱਤੇ ਕਥਿਤ "ਹਮਲੇ" ਬਾਰੇ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਚੱਕਿਆ।

1982 ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮੂਹ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ]] ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਬਣਾਇਆ। ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।<ref name="Robert2008">{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=pSyRgcSQhuIC&pg=PT187 |title=India: Government and Politics in a Developing Nation |last=Robert L. Hardgrave |last2=Stanley A. Kochanek |publisher=Cengage Learning |year=2008 |isbn=978-0-495-00749-4 |pages=174}}</ref> ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ|ਹਰਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ]] ਦੁਆਰਾ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ|ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲਿਊਸਟਾਰ]] ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।<ref name="TH_Mi6">{{Cite news |url=http://www.thehindu.com/news/national/raw-chief-consulted-mi6-in-buildup-to-operation-bluestar/article5579516.ece |title=RAW chief consulted MI6 in build-up to Operation Bluestar |last=Swami |first=Praveen |date=16 January 2014 |access-date=31 January 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140118044721/http://www.thehindu.com/news/national/raw-chief-consulted-mi6-in-buildup-to-operation-bluestar/article5579516.ece |archive-date=18 January 2014 |publisher=[[The Hindu]] |location=Chennai, India}}</ref> ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਰਿਹਾ ਹੈ।<ref name="BBC_ToI">{{Cite news |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/uk/BBC-documentary-provokes-furious-response-from-Sikhs/articleshow/5465239.cms |title=BBC documentary 'provokes furious response from Sikhs |date=18 January 2010 |access-date=11 January 2019 |publisher=The Times of India}}</ref> ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਰਵਉਚ ਅਸਥਾਈ ਅਧਿਕਾਰ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਅਕਾਲ ਤਖਤ]] ਉਸ ਨੂੰ 'ਸ਼ਹੀਦ' ਦੱਸਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ [[ਦਹਿਸ਼ਤਵਾਦ|ਅੱਤਵਾਦੀ]] ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।<ref name="rediff.com">{{Cite web |url=http://www.rediff.com/news/2003/jun/06sikh.htm |title=Akal Takht declares Bhindranwale 'martyr' |archive-url=https://web.archive.org/web/20121020150941/http://www.rediff.com/news/2003/jun/06sikh.htm |archive-date=20 October 2012 |access-date=13 April 2012}}</ref><ref name="CrenshawM">{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=9nFyZaZGthgC |title=Terrorism in Context |last=Crenshaw |first=Martha |date=2010 |publisher=Penn State Press |access-date=8 July 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180708162242/https://books.google.com/books?id=9nFyZaZGthgC |archive-date=8 July 2018 |df=dmy-all}}</ref><ref name="Economist_echo">{{Cite news |url=https://www.economist.com/asia/2003/06/12/an-echo-of-terrorism |title=An echo of terrorism |date=12 June 2003 |work=A martyr is declared in Punjab |access-date=11 January 2019 |publisher=The Economist |quote=FOR most Indians, Jarnail Singh Bhindranwale was a terrorist. But to Sikhs he was a powerful leader who led a violent campaign for an independent state called Khalistan}}</ref>

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਭਿੰਡਰਾਵਾਲੇ ਦਾ ਜਨਮ 2 ਜੂਨ, 1947 ਵਿਚ, '''ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ''' ਵਜੋਂ ਇੱਕ [[ਜੱਟ ਸਿੱਖ]] ਪਰਿਵਾਰ<ref name="Cynthia_Taksal">{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=FqvTRUrwt2UC |title=Fighting for Faith and Nation: Dialogues with Sikh Militants |last=Mahmood |first=Cynthia Keppley |date=1996 |publisher=University of Pennsylvania Press |isbn=978-0812215922 |page=75 |access-date=8 July 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180708162158/https://books.google.com/books?id=FqvTRUrwt2UC |archive-date=8 July 2018 |df=dmy-all}}</ref> ਵਿੱਚ, [[ਮਾਲਵਾ (ਪੰਜਾਬ)|ਮਾਲਵਾ]] ਖੇਤਰ 'ਚ ਸਥਿਤ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] ਦੇ ਰੋਡੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।<ref name="Brar_son">{{Cite web |url=https://www.outlookindia.com/magazine/story/the-sants-son/262240 |title=The Sant’s Son}}</ref> ਸਰਦਾਰ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦਾ ਪੋਤਰਾ, ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਨਿਹਾਲ ਕੌਰ ਸੀ।<ref name="SH"/> ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸੱਤ ਭਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਭੈਣ ਵਿਚੋਂ ਸੱਤਵਾਂ ਸੀ।<ref name="IT">{{Cite news |url=http://www.india-today.com/itoday/millennium/100people/jarnail.html |title=100 People Who Shaped India |last=Singh |first=Tavleen |date=14 January 2002 |work=India Today |access-date=28 October 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080620164214/http://www.india-today.com/itoday/millennium/100people/jarnail.html |archive-date=20 June 2008}}</ref> ਉਸ ਨੂੰ 6 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 1953 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।<ref name="Rode_Bro">{{Cite news |title=My brother Bhindranwale |last=Rode |first=Harcharan Singh |date=2 June 2014}}</ref>

ਉਸਨੇ 19 ਵੀਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਦੇ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੌਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਸੀ।<ref name="Cynthia_Taksal"/><ref name="OutlookSon">{{Cite news |url=https://www.outlookindia.com/magazine/story/the-sants-son/262240 |title=The Sant’s Son |date=19 October 2009 |work=outlookindia.com |access-date=19 May 2019 |publisher=Outlook}}</ref> ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1971 ਅਤੇ 1975 ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਨ।<ref name="SH"/> ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੌਰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਸਮੇਤ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ]] ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਪਿੰਡ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਰਹੀ। 15 ਸਤੰਬਰ 2007 ਨੂੰ [[ਜਲੰਧਰ]] ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।<ref>{{Cite news |url=http://www.tribuneindia.com/2007/20070916/punjab1.htm#20 |title=Bhindranwale's widow dead |date=16 September 2007 |work=The Tribune |access-date=19 March 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071008083423/http://www.tribuneindia.com/2007/20070916/punjab1.htm#20 |archive-date=8 October 2007}}</ref>

== ਮੌਤ ==
[[ਤਸਵੀਰ:SantjiGiani.jpg|200px|thumb|left]]
ਜੂਨ 1984 ਵਿਚ, ਗੱਲਬਾਤ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਅਸਫਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ|ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲਿਊਸਟਾਰ ਦਾ]] ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]],[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਤੋਂ ਹਟਾਉਣ ਲਈ 1 ਤੋਂ 8 ਜੂਨ, 1984 ਤੱਕ ਇੱਕ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ|ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ]] ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ।<ref name="dnaindia.com">{{Cite web |url=http://www.dnaindia.com/india/report-operation-blue-star-india-s-first-tryst-with-militant-extremism-2270293 |title=Operation Blue Star: India's first tryst with militant extremism - Latest News & Updates at Daily News & Analysis |date=5 November 2016 |website=Dnaindia.com |archive-url=https://web.archive.org/web/20171103012225/http://www.dnaindia.com/india/report-operation-blue-star-india-s-first-tryst-with-militant-extremism-2270293 |archive-date=3 November 2017 |access-date=29 October 2017}}</ref><ref name="LA_accord">{{Cite news |url=https://articles.latimes.com/1985-08-21/news/mn-1021_1_sikh-militants |title=Sikh Leader in Punjab Accord Assassinated |date=21 August 1985 |access-date=14 June 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160129025949/http://articles.latimes.com/1985-08-21/news/mn-1021_1_sikh-militants |archive-date=29 January 2016 |publisher=LA Times |agency=Times Wire Services}}</ref> ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੋਰਾਨ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸੀ।<ref name="Brar 1993 114">{{Cite book |title=Operation Blue Star: The True Story |last=Brar |first=K. S. |publisher=UBS Publishers |year=1993 |isbn=81-85944-29-6 |location=New Delhi |page=114}}</ref><ref name="FL">{{Cite web |url=http://www.flonnet.com/fl1813/18130360.htm |title=The enigma of Bhindranwale |last=Kaur |first=Naunidhi |date=23 June 2001 |website=Frontline |archive-url=https://web.archive.org/web/20070221230851/http://www.flonnet.com/fl1813/18130360.htm |archive-date=21 February 2007 |access-date=17 March 2007}}</ref>

ਉਪਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ [[ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ|ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦੇ]] ਅਨੁਸਾਰ, ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਦੀ ਪਛਾਣ ਪੁਲਿਸ, ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ ਸਮੇਤ ਕਈ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਫੌਜ ਦੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ।<ref name="Brar 1993 114"/> ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਭਰਾ ਨੇ ਵੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ।<ref name="Rode_Bro"/><ref>{{Cite book |title=India: The Siege Within: Challenges to a Nation's Unity |last=Akbar |first=M. J. |publisher=UBS Publishers |year=1996 |isbn=81-7476-076-8 |location=New Delhi |page=196}}</ref> ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਦੇਹ, ਜੋ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਿਤਾਬਾਂ - "''ਟ੍ਰੈਜੈਡੀ ਆਫ਼ ਪੰਜਾਬ: ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂਸਟਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ"'' ਅਤੇ "''ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ: ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਆਖਰੀ ਲੜਾਈ"'' ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਬੀ.ਬੀ.ਸੀ. ਦੇ ਪੱਤਰ [[ਮਾਰਕ ਟਲੀ|ਪ੍ਰੇਰਕ ਮਾਰਕ ਟੱਲੀ]] ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦੌਰਾਨ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਵੇਖਣ ਦੀ ਖਬਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।

ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ, 'ਦਾ ਵੀਕ' ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਰਿਸਰਚ ਐਂਡ ਐਨਾਲੀਸਿਸ ਵਿੰਗ|ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ]] ਦੇ ਗੁਪਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮੂਹ (ਐਸ.ਜੀ.) ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਐਸਜੀ ਜੀ ਨੇ [[ਪੈਰਾ(ਸਪੈਸ਼ਲ ਫ਼ੋਰਸ)|ਪੈਰਾ ਐਸ.ਐਫ. ਦੀ]] ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ|ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲਿਊਸਟਾਰ]] ਦੌਰਾਨ [[ਏ ਕੇ-47|ਏ.ਕੇ.-47]] ਰਾਈਫਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ 37 ਸਾਲ ਵਾਅਦ ਵੀ ਉਹਨਾ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਕੋਲੋਂ ਡਰਦੀ ਹੈ।<ref name=":5">{{Cite web |url=https://www.theweek.in/theweek/cover/covert-operations.html |title=Close encounters of the covert kind |date=October 9, 2016 |website=[[The Week (Indian magazine)|The Week]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20190821160929/https://www.theweek.in/theweek/cover/covert-operations.html |archive-date=21 August 2019 |access-date=2019-11-21}}</ref>

== ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ==
"ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ" ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਸੰਨ. 2016 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਜੋ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਵਾਦ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਫਿਲਮ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਔਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮ' ਤੇ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਉਪਲਬਧ ਹੈ।

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

* ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ 
* [[ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ]] 
* [[1984 ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ|1984 ਦੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਦੰਗੇ]]

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1984]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1947]]