ਮੁਗਲਾਨੀ ਬੇਗਮ
ਮੁਗਲਾਨੀ ਬੇਗਮ[1] ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੁਰਾਦ ਬੇਗਮ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,[2] ਨੇ 1753 ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਲਾਭਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਖੇਡਣ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਮੋਇਨ-ਉਲ-ਮੁਲਕ (ਮੀਰ ਮੰਨੂ) ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਜੋ 1748 ਤੋਂ 1753 ਤੱਕ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸੂਬੇ ਦੀ ਗਵਰਨਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।[3]
ਸੱਤਾ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹੋ
[ਸੋਧੋ]ਨਵੰਬਰ 1753 ਵਿੱਚ, ਮੋਇਨ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਇੱਕ ਘੋੜੇ ਦੇ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁਗਲਾਨੀ ਬੇਗਮ ਬਾਲ ਰਾਜਪਾਲ ਦੀ ਰਾਜਪਾਲ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਈਆਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਿਆਂ, ਇੱਕ ਅਨੈਤਿਕ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਮੁਗ਼ਲ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਮਿਰਜ਼ਾ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੁਗਲਾਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਅਬਦਾਲੀ ਕੋਲ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਲਈ ਮਦਦ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵੱਲ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਫ਼ੌਜ ਰਵਾਨਾ ਕੀਤੀ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਨੀ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਬਹਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਮੁਗਲਾਨੀ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਨਾਲ ਸੱਤਾ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਾਰ ਗਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ, ਮੁਗਲਾਨੀ ਨੇ ਇਮਾਦ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਦੀ ਮਦਦ ਮੰਗੀ, ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਮੁਗਲ ਵਜ਼ੀਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਨੀ ਦੀ ਧੀ ਉਮਦਾ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਵੀ ਮੰਗਣੀ ਕੀਤੀ। ਇਮਾਦ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਭੇਜ ਕੇ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਮੁਗਲਾਨੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਹਵਾ ਮਿਲੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਸਨੇ ਗੁਪਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੁਕੜੀ ਲਾਹੌਰ ਭੇਜੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਮੁਗਲਾਨੀ ਦੇ ਮਹਿਲ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਸਰਹਿੰਦ ਲੈ ਗਏ।
ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾ ਕੇ, ਮੁਗਲਾਨੀ ਨੇ ਹੁਣ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰੇ ਮਰਹੂਮ ਵਜ਼ੀਰ ਕਮਰੂਦੀਨ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਜੱਦੀ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੋਰ ਵੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਮਾਦ-ਉਲ-ਮੁਲਕ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੀ ਅਤੇ ਅਬਦਾਲੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਦਾਣਾ ਚੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਇਮਾਦ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਕੋਲ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਫੌਜ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਉਸ ਲਈ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ। ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਨੀ ਨੂੰ, ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਹਮਲਾ ਰੋਕਣ ਲਈ ਅਬਦਾਲੀ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਦੂਤ ਵਜੋਂ ਭੇਜਿਆ। ਮੁਗਲਾਨੀ ਨੇ ਅਬਦਾਲੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਮੁੜਨ ਲਈ ' ਮਨਾਉਣ' ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ 'ਤੇ ਸੀ।
ਮੁਗਲਾਨੀ ਨੇ ਇਮਾਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਨੋਟ ਭੇਜਿਆ, ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਪੇਟ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਭੱਜ ਜਾਵੇ। ਇਮਾਦ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਦੌਲਤ ਖੋਹ ਲਈ ਗਈ। ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ, ਮੁਗਲਾਨੀ ਨੇ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਿਤਾਬ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਅਬਦਾਲੀ ਆਪਣੀ ਲੁੱਟ ਲੈ ਕੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੁਗਲਾਨੀ ਤੋਂ ਜਾਇਦਾਦ ਖੋਹ ਲਈ ਗਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਪੈਨਸ਼ਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਹੰਕਾਰ ਨਾਲ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੇਠੀ ਨੇ ਮੁਗਲਾਨੀ ਬੇਗਮ, ਬੇਗਮ ਅਤੇ ਮੀਰ ਮੰਨੂ ਬਾਰੇ 1979 ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ -ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਫਿਲਮ ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੀਤ ਕੰਵਲ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਸਨ।[4]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Hemantonline.com - Mughlani Begum 1979 VCD: Punjabi". Hemantonline.com. Retrieved 19 November 2018.
- ↑ Singha, H. S. (2000-01-01). The Encyclopedia of Sikhism (over 1000 Entries) (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Hemkunt Press. ISBN 9788170103011.
- ↑ Mehta, Jaswant Lal (2005-01-01). Advanced Study in the History of Modern India 1707-1813 (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Sterling Publishers Pvt. Ltd. ISBN 9781932705546.
- ↑ Ashish Rajadhyaksha; Paul Willemen (1994). Encyclopaedia of Indian Cinema. British Film Institute. p. 527. ISBN 978-0-85170-455-5.