ਗ਼ਦਰ ਵਿਦਰੋਹ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ

ਗ਼ਦਰ ਵਿਦਰੋਹ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗ਼ਦਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਫਰਵਰੀ 1915 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਤ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੂਰੇ-ਭਾਰਤ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ, ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਬਰਲਿਨ ਕਮੇਟੀ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀਗਤ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੁਆਰਾ ਜਰਮਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਦਫਤਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਨਾਮ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਗੀਦਾਰ ਸਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਹਿੰਦੂ-ਜਰਮਨ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀਆਂ ਕਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੀ, ਜੋ 1914 ਅਤੇ 1917 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਪੈਨ-ਇੰਡੀਅਨ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।[1] [2]ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਸੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਹੋਈ। ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ ਇਕਾਈਆਂ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਖੁਫੀਆ ਤੰਤਰ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੁਆਰਾ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਖੁਫੀਆ ਤੰਤਰ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਜਾਸੂਸ ਤੋਂ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਚਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਮੁੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਛੋਟੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਬਗਾਵਤ ਦੇ ਖਤਰੇ ਬਾਰੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੁੱਧ-ਸਮੇਂ ਦੇ ਉਪਾਵਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਆਰਡੀਨੈਂਸ, 1914, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਆਰਡੀਨੈਂਸ, 1914, ਅਤੇ ਡੀਫੈਂਸ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਐਕਟ 1915 ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲਾ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਮੁਕੱਦਮਾ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚੱਲਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਯੁੱਧ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੂਜੇ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਰੋਲਟ ਐਕਟ ਪਾਸ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦਾ ਸਾਕਾ ਹੋਇਆ।

ਪਿਛੋਕੜ[ਸੋਧੋ]

ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਯੁੱਧ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਲਗਭਗ 1.3 ਮਿਲੀਅਨ ਭਾਰਤੀ ਸਾਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਯੂਰਪ, ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਭੋਜਨ, ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਗੋਲਾ ਬਾਰੂਦ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸਪਲਾਈ ਭੇਜੀ।

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਬਸਤੀਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਬਣੇ ਰਹੇ। ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਧਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਖੇਤਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਯੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਹੀ, ਬਰਲਿਨ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਜਰਮਨੀ ਤੋਂ ਆਏ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀ ਆਬਾਦੀ ਨੇ 1857 ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਤਰਜ਼ 'ਤੇ ਆਇਰਿਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਰਿਪਬਲਿਕਨ, ਜਰਮਨ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸਨੂੰ ਹਿੰਦੂ-ਜਰਮਨ ਬਗਾਵਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਵੀ ਕੀਤੀ।[3]

ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਰਵਰੀ ਦੀ ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿਦਰੋਹ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।[4] ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅੰਤਰਰਾਸਟਰੀ ਵਿਰੋਧੀ ਖੁਫੀਆ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਸਿਆਸੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ (ਭਾਰਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਐਕਟ 1915 ਸਮੇਤ) ਦੁਆਰਾ ਦਬਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਲਗਭਗ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਸੀ।[5]

ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸਟਰਵਾਦ[ਸੋਧੋ]

ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸਟਰਵਾਦ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕੰਮ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ, ਲੰਡਨ ਦੇ ਇੰਡੀਆ ਹਾਊਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।[6] ਇੰਡੀਆ ਹਾਊਸ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸ਼ਿਆਮਜੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਵਰਮਾ ਨੇ ਆਇਰਿਸ਼ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਨੇੜਲਾ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਰਾਸਟਰਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੀ ਪੈਨ-ਆਰੀਅਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਰਮਾ ਦੀ ਇੰਡੀਅਨ ਹੋਮ ਰੂਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ 1906 ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੇ ਇੰਡੋ-ਆਇਰਿਸ਼ ਯਤਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖੋਲ੍ਹੀ ਗਈ ਸੀ।[7]

ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸ਼ਾਖਾ ਨੇ ਮੈਡਮ ਭੀਕਾਜੀ ਕਾਮਾ ਨੂੰ ਵੀ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ "ਇੰਡੀਆ ਹਾਊਸ" ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨਿਊਯਾਰਕ ਦੇ ਮੈਨਹਟਨ ਵਿੱਚ ਜਨਵਰੀ 1908 ਵਿੱਚ ਮਾਈਰਨ ਫੇਲਪਸ ਨਾਮਕ ਆਇਰਿਸ਼ ਮੂਲ ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਵਕੀਲ ਦੇ ਫੰਡਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਫੇਲਪਸ ਨੇ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਅਤੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਵੇਦਾਂਤ ਸੁਸਾਇਟੀ (ਸਵਾਮੀ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ) ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਵਾਮੀ ਅਭੇਦਾਨੰਦ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ "ਦੇਸ਼ਧਰੋਹੀ" ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਇੰਡੀਆ ਹਾਊਸ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਾਸਟਰਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਗਲੋਬਲ ਭਾਰਤੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫਰੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ, ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜਰਨਲ ਜੋ ਤਾਰਕ ਨਾਥ ਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਸੋਸ਼ਿਆਲੋਜਿਸਟ ਨੂੰ ਨੇੜਿਓਂ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, 1908 ਵਿੱਚ ਵੈਨਕੂਵਰ ਅਤੇ ਸਿਆਟਲ ਤੋਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਚਲੇ ਗਏ। 1910 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਮਰੀਕੀ ਪੂਰਬੀ ਤੱਟ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਘਟਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਈਆਂ।[8] ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਦੀ ਆਮਦ ਨੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਅੰਦੋਲਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਰਤੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪਏ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦੇ ਬਲਬੂਤੇ ਤੇ ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ।

ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ[ਸੋਧੋ]

ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਤੱਟ ਨੇ 1900 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੇਖੇ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਜੋ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਅਨਾਂ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕਈ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤੇ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਵਧ ਰਹੀ ਅਸੰਤੋਸ਼, ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਬਸਤੀਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਖੁਆਇਆ। ਵਧਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲੇ ਗਏ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।[9]

ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਪੂਰਬੀ ਤੱਟ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਾਸਟਰਵਾਦੀ ਕੰਮ ਲਗਭਗ 1908 ਤੋਂ ਗਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਪੀ ਐਸ ਖਾਨਖੋਜੇ, ਕਾਂਸ਼ੀ ਰਾਮ, ਅਤੇ ਤਾਰਕ ਨਾਥ ਦਾਸ ਵਰਗੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਪੋਰਟਲੈਂਡ, ਓਰੇਗਨ ਵਿੱਚ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਲੀਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਖਾਨਖੋਜੇ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸਟਰਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਿਆਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਾਰਕ ਨਾਥ ਦਾਸ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾਨਖੋਜੇ ਪੈਸੀਫਿਕ ਕੋਸਟ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਹ 1911 ਵਿੱਚ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ।

ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ, ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੈਸੀਫਿਕ ਕੋਸਟ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ, 1913 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਤੋਂ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾਏ, ਜਿਆਦਾਤਰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ। ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ, ਤਾਰਕ ਨਾਥ ਦਾਸ, ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਅਤੇ ਵੀ.ਜੀ. ਪਿੰਗਲੇ ਸਮੇਤ ਇਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਬਰਕਲੇ ਵਿਖੇ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਵੀ ਸਨ। ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ, ਆਕਸਫੋਰਡ, ਵਿਆਨਾ, ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ, ਡੀ.ਸੀ. ਅਤੇ ਸ਼ੰਘਾਈ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ।[10]

ਗ਼ਦਰ ਦਾ ਅੰਤਮ ਟੀਚਾ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਮਾਮੂਲੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਨਰਮ ਮੰਨਿਆ। ਗ਼ਦਰ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਣਨੀਤੀ ਭਾਰਤੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਭਰਮਾਉਣਾ ਸੀ।[9] ਇਸ ਲਈ ਨਵੰਬਰ 1913 ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਨੇ ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿੱਚ ਯੁਗਾਂਤਰ ਆਸ਼ਰਮ ਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰੈਸ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਗ਼ਦਰ ਅਖਬਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਾਸਟਰਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।[10]

ਗ਼ਦਰ ਸਾਜਿਸ਼[ਸੋਧੋ]

ਪੈਰਿਸ ਅਤੇ ਬਰਲਿਨ ਵਿੱਚ ਇੰਡੀਆ ਹਾਊਸ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਲਾਲਾ ਹਰ ਦਿਆਲ ਦੇ ਸੰਪਰਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ-ਜਰਮਨ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। 1913 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਗ਼ਦਰ ਦੇ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕਰਣ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਫੈਲ ਗਈ, ਅਤੇ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਤੋਂ ਬੰਬਈ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੇ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਅਤੇ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ, 1912 ਦੀ ਦਿੱਲੀ-ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਦੇ ਸਬੂਤਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਗ਼ਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ 'ਤੇ ਦਬਾਅ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ।[11]

1912[ਸੋਧੋ]

ਰਾਸਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਅਤੇ ਸਚਿੰਦਰ ਨਾਥ ਸਾਨਿਆਲ ਨੇ ਦਸੰਬਰ 1912 ਵਿੱਚ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਰਾਹੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਵਾਇਸਰਾਏ ਹਾਰਡਿੰਗ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਬੰਬ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਹਾਰਡਿੰਗ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਮਾਰਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ।

1914[ਸੋਧੋ]

ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਯੁੱਧ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, 1914 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 15,000 ਸਾਨਿਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ, ਇੱਕ ਘਟੀ ਹੋਈ ਫੋਰਸ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਠੋਸ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।[12]

ਸਤੰਬਰ 1913 ਵਿੱਚ, ਮਥਰਾ ਸਿੰਘ, ਇੱਕ ਗ਼ਦਰੀ, ਨੇ ਸ਼ੰਘਾਈ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰਵਾਦੀ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਜਨਵਰੀ 1914 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਪਤ ਸਰੋਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ ਇਨਕਲਾਬ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਸੀ।[13]

ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਘਟਨਾ[ਸੋਧੋ]

ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਜ਼ਹਾਜ ਤੇ ਸਵਾਰ ਯਾਤਰੀ 23 ਮਈ 1914

ਮਈ 1914 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ 400 ਭਾਰਤੀ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੈਨਕੂਵਰ ਵਿੱਚ ਉਤਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਮੁੰਦਰੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਬੇਦਖਲੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਰੋਕਦੇ ਸਨ। ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਵੈਨਕੂਵਰ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਜਰਮਨ ਰੇਡੀਓ 'ਤੇ ਇਸਦੀ ਪਹੁੰਚ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਬਣ ਗਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। 2 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 24 ਨੂੰ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰੂਜ਼ਰ ਐਚਐਮਸੀਐਸ ਰੇਨਬੋ ਦੁਆਰਾ ਵੈਨਕੂਵਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ।[14] ਕਲਕੱਤੇ ਪਹੁੰਚਣ 'ਤੇ, ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬੱਜ ਬੱਜ ਵਿਖੇ ਡਿਫੈਂਸ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਐਕਟ ਦੇ ਤਹਿਤ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਪੰਜਾਬ ਲਿਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬੱਜ ਬੱਜ ਵਿਖੇ ਦੰਗੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸੇ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ।[15] ਬਰਕਤੁੱਲਾ ਅਤੇ ਤਾਰਕ ਨਾਥ ਦਾਸ ਵਰਗੇ ਕਈ ਗ਼ਦਰੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।

ਵਿਦਰੋਹ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ[ਸੋਧੋ]

ਅਕਤੂਬਰ 1914 ਤੱਕ, ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰੀ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ, ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਫੈਲਾਉਣ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਵਰਗੇ ਕੰਮ ਸੌਂਪੇ ਗਏ।[16] ਜਵਾਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ 60 ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਮੂਹ 29 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਸਟੀਮਸ਼ਿਪ ਕੋਰੀਆ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਸਾਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ ਤੋਂ ਕੈਂਟਨ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣਗੇ। ਕੈਂਟਨ ਵਿਖੇ, ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਸਮੂਹ, ਜਿਸਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੁਣ ਲਗਭਗ 150 ਸੀ, ਇੱਕ ਜਾਪਾਨੀ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤੇ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਸਤੰਬਰ-ਅਕਤੂਬਰ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਲਗਭਗ 300 ਭਾਰਤੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਸਐਸ ਸਾਇਬੇਰੀਆ, ਚਿਨਯੋ ਮਾਰੂ, ਚੀਨ, ਮੰਚੂਰੀਆ, ਐਸਐਸ ਟੈਨਯੋ ਮਾਰੂ, ਐਸਐਸ ਮੰਗੋਲੀਆ ਅਤੇ ਐਸਐਸ ਸ਼ਿਨਯੋ ਮਾਰੂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ।[17] ਕਲਕੱਤੇ ਪਹੁੰਚਣ 'ਤੇ ਐਸ.ਐਸ. ਕੋਰੀਆ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸ਼ੰਘਾਈ, ਸਵਾਟੋ ਅਤੇ ਸਿਆਮ ਰਾਹੀਂ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਫਲ ਭੂਮੀਗਤ ਨੈਟਵਰਕ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ, ਸ਼ੰਘਾਈ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰੀ ਸੰਚਾਲਕ, ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ 30,000 ਡਾਲਰ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਸਨ।[18]

ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਗਣੇਸ਼ ਪਿੰਗਲੇ, ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ, ਪੰਡਿਤ ਕਾਂਸ਼ੀ ਰਾਮ, ਭਾਈ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਪਿੰਗਲੇ ਬਰਕਲੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਮੈਂਬਰਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ) ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਸਤਯੇਨ ਭੂਸ਼ਣ ਸੇਨ (ਜਤਿਨ ਮੁਖਰਜੀ ਦਾ ਦੂਤ) ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਗ਼ਦਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਕਤੂਬਰ 1914 ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਐਸ.ਐਸ. ਸਲਾਮੀਨ ਦੁਆਰਾ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ ਸਤੇਨ ਭੂਸ਼ਣ ਸੇਨ, ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਗਣੇਸ਼ ਪਿੰਗਲੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਦਾ ਜਥਾ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਲਈ ਗ਼ਦਰ ਨੇਤਾਵਾਂ (ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ) ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਰੁਕਿਆ। ਉਹ ਸਹਿਯੋਗ ਲਈ ਡਾਕਟਰ ਸਨ ਯਤ-ਸੇਨ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਡਾ. ਸੇਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਸਤ ਯਨ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਭਾਰਤ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਟਹਿਲ ਨੇ ਆਤਮਾਰਾਮ ਕਪੂਰ, ਸੰਤੋਸ਼ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਦਿਆਲ ਕਪੂਰ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਲਈ ਬੈਂਕਾਕ ਭੇਜਿਆ।[19] [20]ਨਵੰਬਰ, 1914 ਵਿਚ ਪਿੰਗਲੇ, ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਤਯੇਨ ਸੇਨ ਕਲਕੱਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਸਤਯਨ ਨੇ ਪਿੰਗਲੇ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਤਿਨ ਮੁਖਰਜੀ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ। ਪਿੰਗਲੇ ਨੇ ਜਤਿਨ ਮੁਖਰਜੀ ਨਾਲ ਲੰਮੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਤੀਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ। ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਨੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਭੂਮੀਗਤ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਅਤੇ ਜਤਿਨ ਮੁਖਰਜੀ ਅਤੇ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਤਾਲਮੇਲ ਵਾਲੇ ਆਮ ਵਿਦਰੋਹ ਲਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।

  • ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ
    ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ
  • ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਗਣੇਸ਼ ਪਿੰਗਲੇ
    ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਗਣੇਸ਼ ਪਿੰਗਲੇ
  • ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ
    ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ
  • ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ
    ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ
  • ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ
    ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ
  • ਤਾਰਕਨਾਥ ਦਾਸ
    ਤਾਰਕਨਾਥ ਦਾਸ
  • ਪੰਡਿਤ ਕਾਂਸ਼ੀ ਰਾਮ
    ਪੰਡਿਤ ਕਾਂਸ਼ੀ ਰਾਮ
  • ਭਾਈ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ
    ਭਾਈ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ[ਸੋਧੋ]

ਲੋਕਮਾਨਯ ਤਿਲਕ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਅਧੀਨ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ 1900 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਬਨਾਰਸ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸੁੰਦਰ ਲਾਲ (ਜਨਮ 1885, ਤੋਤਾ ਰਾਮ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਮੁਜ਼ੱਫਰਨਗਰ) ਨੇ 1907 ਵਿੱਚ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਉਤਸਵ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਇਤਰਾਜ਼ਯੋਗ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਤਿਲਕ, ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਰਬਿੰਦੋ ਦਾ ਪੈਰੋਕਾਰ, ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ 1908 ਵਿੱਚ ਲਾਲਾ ਦੇ ਨਾਲ ਯੂਪੀ ਲੈਕਚਰ ਟੂਰ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਸੀ। 2 ਅਗਸਤ 1909 ਨੂੰ, ਸੁੰਦਰ ਲਾਲ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਰਬਿੰਦੋ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਕਾਲਜ ਸਕੁਏਅਰ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ। ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ 1914 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਅਕਤੂਬਰ 1914 ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ 1915 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਉੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ। 18 ਨਵੰਬਰ 1914 ਨੂੰ ਦੋ ਬੰਬ ਕੈਪਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਅਤੇ ਸਚਿਨ ਸਾਨਿਆਲ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਬੰਗਾਲੀਟੋਲਾ ਦੇ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਪਿੰਗਲੇ ਜਤਿਨ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗ਼ਦਰ ਦੇ ਲਗਭਗ 4000 ਸਿੱਖ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਲਕੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। 15000 ਹੋਰ ਵਿਦਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। [21]

29 ਸਤੰਬਰ 1914 ਨੂੰ ਕਲਕੱਤੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬੱਜ ਬੱਜ ਵਿੱਚ ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਬਾਬਾ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਤਿਨ ਮੁਖਰਜੀ ਦੇ ਦੋ ਉੱਘੇ ਸਾਥੀਆਂ ਅਤੁਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਘੋਸ਼ ਅਤੇ ਸਤੀਸ਼ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਅਮਰੀਕਾ-ਅਧਾਰਤ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਭਰੇ ਪੱਤਰ ਜਰਮਨ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਉਮੀਦ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ; ਪਰਵਾਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਬੰਗਾਲ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਦਸੰਬਰ 1914 ਵਿਚ ਇਸ ਮੋੜ 'ਤੇ, ਪਿੰਗਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਬੰਗਾਲੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬ, ਸਰਕਾਰੀ ਖਜ਼ਾਨੇ ਲੁੱਟਣ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਭਰਮਾਉਣ, ਹਥਿਆਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ, ਬੰਬਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਡਾਕੂਆਂ ਦੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਲਈ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਗੈਂਗ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਲਾਹੌਰ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਿਖੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕੋਪ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਢਾਕਾ, ਬਨਾਰਸ, ਅਤੇ ਜੁਬਲਪੁਰ ਵਿਖੇ ਵਾਧਾ ਹੋਰ ਵਧਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ।

ਬੰਬ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਗ਼ਦਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਾਰਾਂ ਨੇ - ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ - ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਮਾਹਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੁਰਿੰਦਰ ਬੋਸ, ਤਾਰਕਨਾਥ ਦਾਸ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਦਸੰਬਰ 1914 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ, ਪਿੰਗਲੇ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਬਾਬੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। 3 ਜਨਵਰੀ 1915 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਪਿੰਗਲੇ ਅਤੇ ਸਚਿੰਦਰ ਨੇ ਗ਼ਦਰ ਤੋਂ 500 ਰੁਪਏ ਲਏ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ।[22]

ਤਾਲਮੇਲ[ਸੋਧੋ]

ਪਿੰਗਲੇ, ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਦੇ ਜੁਗਾਂਤਰ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਨਾਰਸ ਵਿਖੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਰੂਪ ਦੇਣ ਲਈ ਮਿਲਣ ਦੇ ਸੱਦੇ ਨਾਲ ਕਲਕੱਤਾ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ। ਜਤਿਨ ਮੁਖਰਜੀ, ਅਤੁਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਘੋਸ਼, ਨਰੇਨ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ ਬਨਾਰਸ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ (ਜਨਵਰੀ 1915 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ)। ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ, ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ: "ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਮਰੋ।" ਹਾਲਾਂਕਿ ਹੌਲਦਾਰ ਮਨਸ਼ਾ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀਂ, ਫੋਰਟ ਵਿਲੀਅਮ ਵਿਖੇ 16ਵੀਂ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਈਫਲਜ਼ ਤੱਕ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਤਿਨ ਮੁਖਰਜੀ ਜਰਮਨ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਿਆਂ, ਫੌਜੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਈ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਗ਼ਦਰ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਦੀ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ। ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਅਤੇ ਪਿੰਗਲੇ ਲਾਹੌਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਦਾਮੋਦਰ ਸਰੂਪ (ਸੇਠ) ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਵਿਨਾਇਕ ਰਾਓ ਕਪਿਲੇ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਤੱਕ ਬੰਬ ਪਹੁੰਚਾਏ। 14 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ, ਕਪਿਲੇ ਨੇ 18 ਬੰਬਾਂ ਲਈ ਸਮੱਗਰੀ ਵਾਲਾ ਪਾਰਸਲ ਬਨਾਰਸ ਤੋਂ ਲਾਹੌਰ ਲਿਆਇਆ।[23]

ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ, ਪਿੰਗਲੇ "ਮੋਟੇ ਬਾਬੂ" (ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ) ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ; ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਪੰਦਰਵਾੜੇ ਬਾਅਦ ਲਾਹੌਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਦੋਵਾਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਉਸਨੇ ਬੰਬ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਮੱਗਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਇਕ ਫਾਊਂਡਰੀ ਨੂੰ 80 ਬੰਬ ਕੇਸਾਂ ਲਈ ਆਰਡਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਕਈ ਡਕੈਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਸਾਂ ਵਜੋਂ ਸਿਆਹੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਘਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰੇ ਬੰਬ ਮਿਲੇ, ਜਦਕਿ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਅਤੇ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਸੰਪਰਕ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਪੱਛਮੀ ਵਿੱਚ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸੀ। ਇਹ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਸੀ, ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬੰਗਾਲ ਤੱਕ ਬਗਾਵਤ ਅਤੇ ਲੋਕ ਉਭਾਰ ਹੋਣਗੇ। ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਦੇ 81 ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 48, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਜਿਵੇਂ ਪਿੰਗਲੇ, ਮਥੁਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ, ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ।[24]

ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ, ਸਚਿਨ ਸਾਨਿਆਲ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ, ਪਿੰਗਲੇ ਫਰਵਰੀ 1915 ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਯੋਜਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਪਿੰਗਲੇ ਨੇ ਦਸੰਬਰ 1914 ਤੋਂ ਇਨਕਲਾਬ ਲਈ ਤੀਬਰ ਪ੍ਰਚਾਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ, ਕਈ ਵਾਰ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਆਮਲਾਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ; ਕਈ ਵਾਰ ਗਣਪਤ ਸਿੰਘ, ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।[25]

ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਰੋਹ 1915[ਸੋਧੋ]

1915 ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੱਕ, ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ (ਕੁਝ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕੱਲੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 8,000) ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਸਨ।[26] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨਹੀਂ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਐਡਹਾਕ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫਰਾਰ ਹੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰੀਸਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਵਿਖੇ ਫੌਜੀ ਸ਼ਸਤਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ 15 ਨਵੰਬਰ 1914 ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਮ ਵਿਦਰੋਹ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ, ਮਾਂਝਾ ਜਥੇ ਨੇ 23ਵੀਂ ਘੋੜਸਵਾਰ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਲਾਹੌਰ ਛਾਉਣੀ 26 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਨਿਧਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੋਂ 30 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ।[27] ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ, ਜੁਗਾਂਤਰ ਨੇ, ਜਤਿਨ ਮੁਖਰਜੀ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ, ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਫੋਰਟ ਵਿਲੀਅਮ ਵਿਖੇ ਗੈਰੀਸਨ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਅਗਸਤ 1914 ਵਿੱਚ, ਮੁਖਰਜੀ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬੰਦੂਕ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕੰਪਨੀ ਰੋਡਾ ਕੰਪਨੀ ਤੋਂ ਬੰਦੂਕਾਂ ਅਤੇ ਗੋਲਾ ਬਾਰੂਦ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਖੇਪ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਦਸੰਬਰ ਵਿੱਚ, ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਫੰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਲੁੱਟਾਂ-ਖੋਹਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪਿੰਗਲੇ ਰਾਹੀਂ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਇਆ। ਇਹ ਵਿਦਰੋਹੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ, ਮਹਾਰਾਸਟਰ ਵਿੱਚ ਵੀ. ਜੀ. ਪਿੰਗਲੇ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਸਚਿੰਦਰਨਾਥ ਸਾਨਿਆਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ।[28] 21 ਫਰਵਰੀ 1915 ਦੀ ਮਿਤੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਆਮ ਵਿਦਰੋਹ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।[27]

ਫਰਵਰੀ 1915[ਸੋਧੋ]

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ਨਾਲ, ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨੇ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਲੈ ਲਿਆ। ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 23ਵੀਂ ਕੈਵਲਰੀ ਨੇ 21 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਰੋਲ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਸੀ।[3] ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 26ਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਬਗਾਵਤ ਹੋਣੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਵਿਦਰੋਹ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਸੀ। ਬੰਗਾਲ ਸੈੱਲ ਨੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਹਾਵੜਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪੰਜਾਬ ਮੇਲ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਹੜਤਾਲ ਕਰਨੀ ਸੀ।

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੰਜਾਬ ਸੀ.ਆਈ.ਡੀ. ਨੇ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਆਖਰੀ ਪਲਾਂ 'ਤੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ: ਫੌਜੀ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ (23ਵੇਂ ਘੋੜਸਵਾਰ) ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਏ ਕਿਰਪਾਲ, ਇੱਕ ਜਾਸੂਸ, ਨੇ ਮੋਚੀ ਗੇਟ ਨੇੜੇ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਿੰਗਲੇ ਸਮੇਤ ਦਰਜਨਾਂ ਆਗੂ 15 ਫਰਵਰੀ 1915 ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਕਿਰਪਾਲ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ।[29] ਇਹ ਸਮਝਦਿਆਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਤਰੀਕ ਨੂੰ 19 ਫਰਵਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਪੰਜਾਬ ਸੀਆਈਡੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਈਆਂ। 21 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਰੰਗੂਨ ਵਿਖੇ 130ਵੀਂ ਬਲੂਚੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 15 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿਖੇ ਤਾਇਨਾਤ 5ਵੀਂ ਲਾਈਟ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਝ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ। 15 ਤਰੀਕ ਦੀ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਅੱਠ ਸੌ ਅਤੇ ਪੰਜਾਹ ਸੈਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅੱਧੇ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ, ਮਲੇਈ ਸਟੇਟ ਗਾਈਡਾਂ

ਆਊਟਰਾਮ ਰੋਡ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿਖੇ ਦੋਸ਼ੀ ਸਿਪਾਹੀ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਫਾਂਸੀ, ਮਾਰਚ 1915

ਦੇ ਲਗਭਗ ਸੌ ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ।[30] ਇਹ ਬਗਾਵਤ ਲਗਭਗ ਸੱਤ ਦਿਨ ਚੱਲੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 47 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਨੇ ਐਸਐਮਐਸ ਐਮਡੇਨ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਮਲੇ ਨੂੰ ਵੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਫ੍ਰੈਂਚ, ਰੂਸੀ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸੌ ਦੇ ਕਰੀਬ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, 47 ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਫਾਂਸੀ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨੂੰ ਉਮਰ ਭਰ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਾਂ ਸੱਤ ਤੋਂ ਵੀਹ ਸਾਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[31] 26ਵੇਂ ਪੰਜਾਬ, 7ਵੀਂ ਰਾਜਪੂਤ, 24ਵੀਂ ਜਾਟ ਆਰਟਿਲਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਵਿੱਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਪੜਾਅ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਵਧੀਆਂ। ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਬਗਾਵਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਮੁੱਖ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਮੇਰਠ ਵਿਖੇ 12ਵੀਂ ਕੈਵਲਰੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪਿੰਗਲੇ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਆਖਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਬਚ ਨਿਕਲਿਆ, ਪਰ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਵੀ.ਜੀ. ਪਿੰਗਲੇ ਨੂੰ 23 ਮਾਰਚ 1915 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਮੇਰਠ ਵਿਖੇ 12ਵੀਂ ਕੈਵਲਰੀ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਤੋਂ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਈ 1915 ਵਿਚ ਜਾਪਾਨ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ, ਸਵਾਮੀ ਸਤਿਆਨੰਦ ਪੁਰੀ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਆਗੂ ਥਾਈਲੈਂਡ ਜਾਂ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭੱਜ ਗਏ।[32]

ਮੁਕੱਦਮਾ[ਸੋਧੋ]

ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮੁਕੱਦਮੇ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਸੀ, ਜੋ ਫਰਵਰੀ 1915 ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਬਗਾਵਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੋਰ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਨਾਰਸ, ਸ਼ਿਮਲਾ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਕੇਸ ਅਤੇ ਬੱਜ ਬੱਜ ਵਿਖੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ, ਡਿਫੈਂਸ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਐਕਟ 1915 ਦੇ ਤਹਿਤ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁੱਲ 291 ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 42 ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ, 114 ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਅਤੇ 93 ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਡੇਮਾਨ ਦੀ ਸੈਲੂਲਰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮੁਕੱਦਮੇ ਵਿੱਚ 42 ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਾਹੌਰ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੋੜਿਆ। ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕੱਦਮੇ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕੂਟਨੀਤਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।[33][34]

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

  1. ↑ Plowman, Matthew (Autumn 2003), "Irish Republicans and the Indo-German Conspiracy of World War I", New Hibernia Review, Center for Irish Studies at the University of St. Thomas, 7 (3): 81–105.
  2. ↑ Hoover, Karl (May 1985). "The Hindu Conspiracy in California, 1913–1918". German Studies Review. German Studies Association. 8 (2): 245–261.
  3. ↑ 3.0 3.1 Strachan, Hew (2001), The First World War, vol. I: To Arms, USA: Oxford University Press. p. 798.
  4. ↑ Hopkirk, Peter (2001), On Secret Service East of Constantinople, Oxford Paperbacks. p. 41.
  5. ↑ Popplewell, Richard J. (1995), Intelligence and Imperial Defence: British Intelligence and the Defence of the Indian Empire 1904–1924, Routledge. p. 234.
  6. ↑ Fischer-Tiné, Harald (2007), "Indian Nationalism and the 'world forces': Transnational and diasporic dimensions of the Indian freedom movement on the eve of the First World War", Journal of Global History, Cambridge University Press, 2 (3): 325–344,.
  7. ↑ Fischer-Tiné, Harald (2007), "Indian Nationalism and the 'world forces': Transnational and diasporic dimensions of the Indian freedom movement on the eve of the First World War", Journal of Global History, Cambridge University Press, 2 (3):. p. 334.
  8. ↑ Fischer-Tiné, Harald (2007), "Indian Nationalism and the 'world forces': Transnational and diasporic dimensions of the Indian freedom movement on the eve of the First World War", Journal of Global History, Cambridge University Press, 2 (3). p. 335.
  9. ↑ 9.0 9.1 Strachan, Hew (2001), The First World War, vol. I: To Arms, USA: Oxford University Press,. p. 795.
  10. ↑ 10.0 10.1 Deepak, B. R. (1999). "Revolutionary Activities of the Ghadar Party in China". China Report. Sage Publications. 35 (4):. p. 441.
  11. ↑ Sarkar, Sumit (1983), Modern India, 1885–1947, Delhi: Macmillan. p. 146.
  12. ↑ Strachan, Hew (2001), The First World War, vol. I: To Arms, USA: Oxford University Press,. p. 793.
  13. ↑ Deepak, B. R. (1999). "Revolutionary Activities of the Ghadar Party in China". China Report. Sage Publications. 35 (4):. p. 442.
  14. ↑ Ward, W. P. (2002), "White Canada Forever: Popular Attitudes and Public Policy Toward Orientals in British Columbia", McGill-Queen's Studies in Ethnic History (3 ed.), McGill-Queen's University Press,. pp. 79–96.
  15. ↑ Johnston, Hugh J. M. (2014-04-28). The Voyage of the Komagata Maru: The Sikh Challenge to Canada's Colour Bar, Expanded and Fully Revised Edition. UBC Press.
  16. ↑ Sarkar, Sumit (1983), Modern India, 1885–1947, Delhi: Macmillan. p. 148.
  17. ↑ Hoover, Karl (May 1985). "The Hindu Conspiracy in California, 1913–1918". German Studies Review. German Studies Association. 8 (2). p. 251.
  18. ↑ Brown, Giles (August 1948). "The Hindu Conspiracy, 1914–1917". The Pacific Historical Review. University of California Press. 17 (3). p. 303.
  19. ↑ Bose, A. C. (1971), Indian Revolutionaries Abroad, 1905–1927, Patna: Bharati Bhawan,. pp. 87–88.
  20. ↑ Majumdar, Bimanbehari (1967), Militant Nationalism in India and Its Socio-religious Background, 1897–1917, General Printers & Publishers. p. 167.
  21. ↑ Terrorism in Bengal, Vol. V, p170.
  22. ↑ Ker, J. C. (1917), Political Trouble in India 1907–1917, Calcutta. Superintendent Government Printing, India, 1917. Republished 1973 by Delhi, Oriental Publishers. p. 367.
  23. ↑ Ker, J. C. (1917), Political Trouble in India 1907–1917, Calcutta. Superintendent Government Printing, India, 1917. Republished 1973 by Delhi, Oriental Publishers. pp. 377–378.
  24. ↑ Bose, A. C. (1971), Indian Revolutionaries Abroad, 1905–1927, Patna: Bharati Bhawan. pp. 124–125.
  25. ↑ Majumdar, Bimanbehari (1967), Militant Nationalism in India and Its Socio-religious Background, 1897–1917, General Printers & Publishers. p. 167.
  26. ↑ Chhabra, G. S. (2005), Advance Study in the History of Modern India, vol. 2: 1803–1920, Lotus Press,. p. 597.
  27. ↑ 27.0 27.1 Deepak, B. R. (1999). "Revolutionary Activities of the Ghadar Party in China". China Report. Sage Publications. 35 (4). p. 443.
  28. ↑ Puri, Harish K. (September–October 1980), "Revolutionary Organization: A Study of the Ghadar Movement", Social Scientist, 9 (2/3). p. 60.
  29. ↑ Ker, J. C. (1917), Political Trouble in India 1907–1917, Calcutta. Superintendent Government Printing, India, 1917. p. 369.
  30. ↑ Philip Mason, pages 426–427 A Matter of Honour.
  31. ↑ Sareen, Tilak R. (1995), Secret Documents On Singapore Mutiny 1915, Mounto Publishing House, New Delhi. pp. 14, 15.
  32. ↑ Gupta, Amit K. (September–October 1997). "Defying Death: Nationalist Revolutionism in India, 1897–1938". Social Scientist. 25 (9/10). p. 3.
  33. ↑ Talbot, Ian (2000), India and Pakistan, Oxford University Press USA. p. 124.
  34. ↑ "Ghadr revisited".
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਗ਼ਦਰ_ਵਿਦਰੋਹ&oldid=739334" ਤੋਂ ਲਿਆ