ਸਤੀ-ਉਨ-ਨਿਸਾ
ਸਤੀ-ਉਨ-ਨਿਸਾ, ਜਿਹੜੀ ਸਤੀ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਖਾਨਮ, ਸਤੀ-ਅਲ-ਨਿਸਾ' (1580 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮੋਲ ਵਿੱਚ ਜਨਮੀ - ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਮੌਤ, 23 ਜਨਵਰੀ 1647) ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਇੰਡੋ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਡਾਕਟਰ, ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ ਲਈ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਮਹਲਦਾਰਸੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਜਹਾਂਆਰਾ ਬੇਗਮ ਅਤੇ ਗੌਹਰ ਆਰਾ ਬੇਗਮ ਦੀ ਉਸਤਾਦ ਸੀ।
ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਸਤੀ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਦਾ ਜਨਮ ਪਰਸ਼ੀਆ ਦੇ ਮਜ਼ਦਰਾਨ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਤਾਲੇਬ ਅਮੋਲੀ ਉਸ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਸੀz[1] ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਮਾਮਾ ਸਫਾਵਿਦ ਸ਼ਾਹ ਤਹਮਾਸਪ I ਦਾ ਮੁੱਖ ਡਾਕਟਰ ਸੀ।[2]
ਇਰਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ 1580 ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਤਾਲੇਬ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ ਉਸ ਸਾਲ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨੇ 1619 ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਕਵੀ ਜੇਤੂ (ਮਲਕ ਅਲ-ਸ਼ੋਆਰਾ) ਬਣ ਕੇ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। 1626 ਜਾਂ 1627 ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ 'ਤੇ, ਸਤੀ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਜਵਾਨ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ। ਤਾਲਿਬ ਦਾ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮੰਗੀ ਗਈ ਹੈ।[2] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਸੀਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦੀ ਦਵਾਈ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਣੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ,[1] ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਮੁਹਰ-ਦਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਮੋਹਰ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਸੀ।[3] ਉਹ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਦੀ ਧੀ ਜਹਾਂਆਰਾ ਬੇਗਮ ਦੀ ਉਸਤਾਦ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿਖਾਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਅਧੀਨ, ਜਹਾਂਆਰਾ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਤ ਕਵੀ ਬਣ ਗਈ।[4] ਸਤੀ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਾਠਕ ਅਤੇ ਕੁਰਾਨ ਪਾਠ ਦੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਸੀ।[5]
ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਤੀ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਨੂੰ ਸਦਰ-ਏ-ਨਾਥ, ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਾਂਟਾਂ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [6] ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਉਹ ਗਰੀਬ ਔਰਤਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਣਵਿਆਹੇ ਕੁਆਰੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਲਈ ਦਾਜ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ,[7] ਅਤੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮ-ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪਟੀਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਉਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।[7] ਮਹਲਦਾਰ (ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਮੈਟਰਨ) ਵਜੋਂ, ਉਸ ਤੋਂ ਸ਼ਾਹੀ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਕੰਨ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਜਨਤਕ (ਵਕੀਆ-ਨਵੀਸ) ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ (ਖੁਫਿਆਨ-ਨਵੀਸ) ਨਿਊਜ਼ ਲੇਖਕਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਉਂਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੀ ਸੀ।[4]
1631 ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਦੌਰਾਨ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਣ 'ਤੇ, ਸਤੀ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਲਈ ਆਗਰਾ ਲੈ ਗਈ।[1] ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ, ਸੋਗ ਨਾਲ ਦੁਖੀ, ਆਪਣੀ ਨਵਜੰਮੀ ਧੀ, ਗੌਹਰ ਆਰਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਤੀ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਦੁਆਰਾ ਪਾਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਸੀ।[8]
ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ
[ਸੋਧੋ]ਨੀਨਾ ਐਪਟਨ ਦਾ ਨਾਵਲ ਪਿਆਰੀ ਮਹਾਰਾਣੀ, ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ ਸਤੀ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[9] ਉਹ ਕੈਥਰੀਨ ਲਾਸਕੀ ਦੀ ਜਹਾਂਆਨਰਾ, ਰਾਜਕੁਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।[10]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 1.2 Sarkar 1917.
- ↑ 2.0 2.1 Losensky 2004.
- ↑ Kinra 2015.
- ↑ 4.0 4.1 Mukherjee 2001.
- ↑ Lohman et al. 2013.
- ↑ Iftikhar 2016.
- ↑ 7.0 7.1 Hansen 1986.
- ↑ Grewal 2007.
- ↑ Tyabji 1997.
- ↑ Lasky 2002.
ਪੁਸਤਕ-ਸੂਚੀ
[ਸੋਧੋ]- Grewal, Royina (2007). In the Shadow of the Taj: A Portrait of Agra. Penguin Books India. ISBN 978-0-14-310265-6.
- Hansen, Waldemar (1986). The Peacock Throne: The Drama of Mogul India. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0225-4.
- Iftikhar, Rukhsana (2016). Indian Feminism: Class, Gender & Identity in Medieval India. Notion. ISBN 9789386073730.
- Kinra, Rajeev (2015). Writing Self, Writing Empire: Chandar Bhan Brahman and the Cultural World of the Indo-Persian State Secretary. University of California Press. ISBN 978-0-520-28646-7.
- Lasky, Kathryn (2002). Jahanara, Princess of Princesses. Scholastic Inc. ISBN 978-0-439-22350-8.
- Mukherjee, Soma (2001). Royal Mughal Ladies and Their Contributions. Gyan Books. ISBN 978-81-212-0760-7.
- Sarkar, Jadunath (1917). Anecdotes of Aurangzib, and Historical Essays (PDF). Calcutta: M. C. Sarkar & Sons.
- Tyabji, Laila (1997). "The Penguin Book of Classical Indian Love Stories and Lyrics, by Ruskin Bond; Beloved Empress, Mumtaz Mahal, by Nina Epton". The Book Review. 21.