ਜਹਾਂਗੀਰ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਜਹਾਂਗੀਰ ਪਹਿਲਾ
ਪਾਦਸ਼ਾਹ
ਅਲ-ਸੁਲਤਾਨ ਅਲ-ਆਜ਼ਮ
Indian - Single Leaf of a Portrait of the Emperor Jahangir - Walters W705 - Detail.jpg
ਚੌਥੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਤਸਵੀਰ
Fictional flag of the Mughal Empire.svg ਚੌਥਾ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ3 ਨਵੰਬਰ 1605 – 28 ਅਕਤੂਬਰ 1627
ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ24 ਨਵੰਬਰ 1605
ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀਅਕਬਰ
ਵਾਰਸਸ਼ਹਿਰਯਾਰ ਮਿਰਜ਼ਾ (ਹਕੀਕੀ)
ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂ
ਜਨਮਨੂਰ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸਲੀਮ
(1569-08-30)30 ਅਗਸਤ 1569
ਫ਼ਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ, ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ (ਭਾਰਤ)[1]
ਮੌਤ28 ਅਕਤੂਬਰ 1627(1627-10-28) (ਉਮਰ 58)
ਭਿੰਬੇਰ, ਕਸ਼ਮੀਰ, ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ (ਹੁਣ ਅਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ)
ਦਫ਼ਨ
ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ, ਲਹੌਰ
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ
ਪਤਨੀਆਂ
ਹੋਰ...
ਔਲਾਦ
ਹੋਰ...
ਨਾਮ
ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂਰ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸਲੀਮ
Era dates
16ਵੀਂ & 17ਵੀਂ ਸਦੀ
ਰਾਜਕੀ ਨਾਮ
ਜਹਾਂਗੀਰ
ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਨਾਮ
ਜੰਨਤ ਮਕਾਨੀ (ਸ਼ਾ.ਅ. 'ਸਵਰਗ ਵਿਚ ਨਿਵਾਸ')
ਘਰਾਣਾਤੈਮੂਰ ਦਾ ਘਰ
ਰਾਜਵੰਸ਼ਮੁਗ਼ਲ ਵੰਸ਼
ਪਿਤਾਅਕਬਰ
ਮਾਤਾਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ
ਧਰਮਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ[6][7] (ਹਨਾਫੀ)
ਸ਼ਾਹੀ ਮੋਹਰਜਹਾਂਗੀਰ ਪਹਿਲਾ ਦੇ ਦਸਤਖਤ

ਨੂਰ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸਲੀਮ[8] (30 ਅਗਸਤ 1569 – 28 ਅਕਤੂਬਰ 1627), ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਹੀ ਨਾਮ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (Persian: جهانگیر, ਫ਼ਾਰਸੀ ਉਚਾਰਨ: [d͡ʒahɑːn'giːr]; ਸ਼ਾ.ਅ. 'ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ'),[9] ਚੌਥਾ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ 1605 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1627 ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਭਾਰਤੀ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਸਲੀਮ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]

ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ।

ਪ੍ਰਿੰਸ ਸਲੀਮ ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਰਾਣੀ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ,[10] ਜਿਸਦਾ ਜਨਮ 30 ਅਗਸਤ 1569 ਨੂੰ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।[11] ਉਸਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਸਨ, ਹਸਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਹੁਸੈਨ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਜੋ ਕਿ 1564 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਜੁੜਵਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ, ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।[12][13][14][15][16] ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬੱਚੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਰ ਗਏ ਸਨ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਾਰਸ ਲਈ ਪਵਿੱਤਰ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਮੰਗਿਆ।[17]

ਜਦੋਂ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮੁੱਖ ਹਿੰਦੂ ਪਤਨੀ ਬੱਚੇ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸ਼ੇਖ ਸਲੀਮ ਚਿਸਤੀ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀਕਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਮਹਿਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਇੱਕ ਆਦੇਸ਼ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਰਹਿਣ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸੰਤ ਮਰੀਅਮ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਸਥਾਪਿਤ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦੌਰਾਨ ਅਕਬਰ ਖੁਦ ਸੀਕਰੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਅੱਧਾ ਸਮਾਂ ਸੀਕਰੀ ਅਤੇ ਅੱਧਾ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਂਦਾ ਸੀ।[18] ਜਦੋਂ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਆਪਣੀ ਕੈਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੇਖ ਸਲੀਮ ਦੇ ਨਿਮਰ ਨਿਵਾਸ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਸਲੀਮ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ੇਖ ਸਲੀਮ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[11][19] ਅਕਬਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਾਰਸ ਦੀ ਖਬਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ, ਉਸਦੇ ਜਨਮ ਦੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਦਾਵਤ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਅਪਰਾਧ ਨਾਲ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਸਮੁੱਚੀ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ, ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਡਮੁੱਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸੀਕਰੀ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸੀਕਰੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਿਤਾ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਡੀਕਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਨਾ ਦੇਖਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜੋਤਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ। ਇਸਲਈ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਤੋਂ 41 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਸੀਕਰੀ ਗਿਆ।

ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਪਾਲਕ ਮਾਂ ਭਾਰਤੀ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਸਲੀਮ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਧੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਾਲਕ ਭਰਾ ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਕੋਕਾ (ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਖ ਕੁੱਬੂ), ਚਿਸ਼ਤੀ ਦਾ ਪੋਤਾ ਸੀ।[20][21]

ਸਲੀਮ ਨੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ, ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਦਾਅਵਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਉਸਤਾਦ ਕੁਤੁਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਕਈ ਟਿਊਟਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਣਨੀਤਕ ਤਰਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਮਾਮਾ, ਭਗਵੰਤ ਦਾਸ, ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯੁੱਧ ਰਣਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਸਨ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਸਲੀਮ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਪੂਰਵ-ਆਧੁਨਿਕ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ, ਤੁਰਕੀ, ਮੁਗਲ ਪੂਰਵਜ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ "ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ" ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ।[22]

ਰਾਜ[ਸੋਧੋ]

ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਅੱਠ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਵੀਰਵਾਰ, 3 ਨਵੰਬਰ 1605 ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਾ। ਸਲੀਮ ਨੂਰ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਜਹਾਂਗੀਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਗਾਜ਼ੀ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 36 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਆਪਣਾ 22-ਸਾਲ ਦਾ ਰਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਜਹਾਂਗੀਰ, ਜਲਦੀ ਹੀ, ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ, ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੁਸਰੋ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਪਿਆ। ਜਦੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਅਗਲਾ ਵਾਰਸ ਬਣਨ ਲਈ ਅਕਬਰ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। 1606 ਵਿਚ ਖੁਸਰੋ ਮਿਰਜ਼ਾ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਗਰਾ ਦੇ ਕਿਲੇ ਵਿਚ ਕੈਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਪੁੱਤਰ, ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੁਰਰਮ (ਰਾਜਸੀ ਨਾਮ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ) ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਪੁੱਤਰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ, ਖੁਸਰੋ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੰਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[23] ਅਕਤੂਬਰ 1616 ਵਿਚ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੁਰਰਮ ਨੂੰ ਅਹਿਮਦਨਗਰ, ਬੀਜਾਪੁਰ ਅਤੇ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ।[24] ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਦੋਂ ਫਰਵਰੀ 1621 ਵਿੱਚ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ, ਲਾਡਲੀ ਬੇਗਮ ਦਾ ਵਿਆਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ, ਸ਼ਹਿਰਯਾਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨਾਲ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਖੁਰਰਮ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਸੌਤੇਲੀ ਮਾਂ ਸ਼ਹਿਰਯਾਰ ਨੂੰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਫਾਇਦੇ ਲਈ ਦੱਖਣ ਦੇ ਰੁੱਖੇ ਇਲਾਕਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਖੁਰਰਮ ਨੇ 1622 ਵਿਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਕਟ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਖੁਰਰਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਨ੍ਹੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ, ਖੁਸਰੋ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਗੱਦੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।[25]

ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਸਫਾਵਿਦ ਸ਼ਾਸਕ ਸ਼ਾਹ ਅੱਬਾਸ ਨੇ 1622 ਦੀਆਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੰਧਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਾਬਰ ਦੇ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਸਫਾਵਿਡਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰਯਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸ਼ਹਿਰਯਾਰ ਦੀ ਤਜਰਬੇਕਾਰਤਾ ਅਤੇ ਕਠੋਰ ਅਫਗਾਨ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਕੰਧਾਰ ਸਫਾਵਿਡਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਮਾਰਚ 1623 ਵਿੱਚ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਜਰਨੈਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮਹਾਬਤ ਖਾਨ ਨੂੰ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਖੁਰਮ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਖੁਰਰਮ ਉੱਤੇ ਮਹਾਬਤ ਖ਼ਾਨ ਦੁਆਰਾ ਜਿੱਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਕਤੂਬਰ 1625 ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ।[24] [9]

ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਬੰਧ[ਸੋਧੋ]

ਉਸਨੇ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਕਿੰਗ ਜੇਮਸ ਨੂੰ ਸਰ ਥਾਮਸ ਰੋ ਨੂੰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਆਗਰਾ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੀ ਦੂਤ ਵਜੋਂ ਭੇਜਣ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ।[26] ਰੋ ਨੇ 1619 ਤੱਕ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ "ਰੈੱਡ ਵਾਈਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਕਸੇ" ਦੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਲੈ ਕੇ ਪਹੁੰਚਿਆ: 16- ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ "ਬੀਅਰ ਕੀ ਸੀ? ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ?"।[26]: 17 

ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਤੁਰੰਤ ਨਤੀਜਾ ਸੂਰਤ ਵਿਖੇ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਫੈਕਟਰੀ ਲਈ ਇਜਾਜ਼ਤ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, "ਰੋ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਇੱਕ ਮੁਗਲ-ਕੰਪਨੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ EIC ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮੁਗਲ ਗਠਜੋੜ ਵਿੱਚ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾਵੇਗਾ"।[26]: 19 

ਜਦੋਂ ਕਿ ਰੋ ਦੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਸਾਲੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਰਾਜ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕੀਮਤੀ ਸਰੋਤ ਹਨ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵੱਡੀ ਡਾਇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੋ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਪੱਖ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।[27][26]: 19 

ਸੰਨ 1623 ਵਿਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਹਵੀਲਦਾਰ ਖਾਨ ਆਲਮ ਨੂੰ 800 ਸਿਪਾਹੀਆਂ, ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਸਮੇਤ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਨਾਲ ਸਜਾਏ ਦਸ ਹਾਉਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਫ਼ਾਰਸ ਦੇ ਅੱਬਾਸ ਪਹਿਲੇ ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਫਾਵਿਦ ਪਰਸ਼ੀਆ ਭੇਜਿਆ। ਕੰਧਾਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਖਾਨ ਆਲਮ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸਫਾਵਿਦ ਪਰਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਖਾਨੇਟਾਂ ਦੋਵਾਂ ਤੋਂ ਕੀਮਤੀ ਤੋਹਫ਼ੇ ਅਤੇ ਮੀਰ ਸ਼ਿਕਾਰ (ਹੰਟ ਮਾਸਟਰਾਂ) ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

1626 ਵਿੱਚ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਕੰਧਾਰ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਫਾਵਿਡਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਓਟੋਮਾਨ, ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਉਜ਼ਬੇਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਠਜੋੜ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਓਟੋਮਨ ਸੁਲਤਾਨ, ਮੁਰਾਦ ਚੌਥੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਵੀ ਲਿਖਿਆ। 1627 ਵਿਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ।

ਵਿਆਹ[ਸੋਧੋ]

ਸਲੀਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀ ਉਸਦੇ ਮਾਮੇ ਰਾਜਾ ਭਗਵੰਤ ਦਾਸ, ਸ਼ਾਹ ਬੇਗਮ ਦੀ ਧੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਕੋਮਲ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਸੀ।[28] ਸ਼ਾਹ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸਮੇਂ, 1585 ਵਿੱਚ, ਉਸਦਾ ਮਨਸਬ ਬਾਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਤੱਕ ਵਧਿਆ ਸੀ।[29] ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿੰਸ ਸਲੀਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਵੀਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[30] ਅਕਬਰਨਾਮਾ ਵਿਚ ਅਬੁਲ ਫਜ਼ਲ ਉਸ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੇ ਗਹਿਣੇ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਉੱਚੇ ਕੱਦ ਨੂੰ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਮਾਲ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[31]

ਮਾਨ ਬਾਈ ਨਾਲ ਵਿਆਹ 24 ਫਰਵਰੀ 1585 ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਜੱਦੀ ਕਸਬੇ ਆਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਜੋ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਦਾ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਪਤਵੰਤਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਮੇਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਮਾਰੋਹ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੁਲਹਨ ਦੀ ਪਾਲਕੀ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਸਲੀਮ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਦੂਰੀ ਤੱਕ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਉਸਦੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੋਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੀ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਵੀ ਉਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਲਗਾਵ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸ ਦੀ ਅਟੁੱਟ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਨੋਟ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।[32] ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਖੁਸਰੋ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹ ਬੇਗਮ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।[33]

ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਕਲਾਕਾਰ ਮਨੋਹਰ (1615) ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੁਰਰਮ (ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ) ਨੂੰ ਤੋਲਦੇ ਹੋਏ।

ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਇੱਕ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ, ਮਾਨਵਤੀ ਬਾਈ ਸੀ, ਜੋ ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਰਾਜਾ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਵਿਆਹ 11 ਜਨਵਰੀ 1586 ਨੂੰ ਲਾੜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।[34] ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਜਗਤ ਗੋਸਾਈਂ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਖੁਰਮ, ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਗੱਦੀ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸੀ।

26 ਜੂਨ 1586 ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਾਜਾ ਰਾਏ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।[35] ਜੁਲਾਈ 1586 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਅਬੂ ਸਈਦ ਖਾਨ ਚਗਤਾਈ ਦੀ ਧੀ ਮਲਿਕਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। 1586 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਜ਼ੈਨ ਖਾਨ ਕੋਕਾ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਹੇਰਾਤ ਦੇ ਖਵਾਜਾ ਹਸਨ ਦੀ ਧੀ ਸਾਹਿਬ-ਏ-ਜਮਾਲ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ।

1587 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਭੀਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਮਲਿਕਾ ਜਹਾਂ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਰਾਜਾ ਦਰਿਆ ਮਲਭਾਸ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਨਾਲ ਵੀ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ।

ਅਕਤੂਬਰ 1590 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸੰਜਰ ਹਜ਼ਾਰਾ ਦੀ ਧੀ ਜ਼ੋਹਰਾ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਮਰਤਾ ਦੇ ਰਾਜਾ ਕੇਸ਼ੋ ਦਾਸ ਰਾਠੌਰ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਕਰਮਸੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ।[36] 11 ਜਨਵਰੀ 1592 ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਗੁਲ ਖਾਤੂਨ ਨਾਲ ਅਲੀ ਸ਼ੇਰ ਖਾਨ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਕੰਵਲ ਰਾਣੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਅਕਤੂਬਰ 1592 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਹੁਸੈਨ ਚੱਕ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਜਨਵਰੀ/ਮਾਰਚ 1593 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਇਬਰਾਹਿਮ ਹੁਸੈਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀ ਧੀ ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, ਕਾਮਰਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ, ਗੁਲਰੁਖ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਸਤੰਬਰ 1593 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਖਾਨਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਾ ਅਲੀ ਖਾਨ ਫਾਰੂਕੀ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਅਬਦੁੱਲਾ ਖਾਨ ਬਲੂਚ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਨਾਲ ਵੀ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ।

28 ਜੂਨ 1596 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ ਕਾਬਲ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਜ਼ੈਨ ਖਾਨ ਕੋਕਾ ਦੀ ਧੀ ਖਾਸ ਮਹਿਲ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਵਿਆਹ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਇੱਕੋ ਆਦਮੀ ਨਾਲ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਪਰ ਸਲੀਮ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਉਦਾਸੀ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਸ ਮਿਲਾਪ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ।

1608 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਮੈਂਬਰ, ਕਾਸਿਮ ਖਾਨ ਦੀ ਧੀ ਸਲੀਹਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਉਸਦੀ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਪਾਦਸ਼ਾਹ ਬੇਗਮ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖਿਤਾਬ ਬਰਕਰਾਰ ਰਿਹਾ। ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਖਿਤਾਬ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਉਸ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ

17 ਜੂਨ 1608 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ ਅੰਬਰ ਦੇ ਯੁਵਰਾਜ, ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵੱਡੀ ਧੀ ਕੋਕਾ ਕੁਮਾਰੀ ਬੇਗਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਇਹ ਵਿਆਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮਾਂ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਦੇ ਮਹਿਲ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। 11 ਜਨਵਰੀ 1610 ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਰਾਮ ਚੰਦ ਬੁੰਦੇਲਾ ਦੀ ਧੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।[37]

ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ, ਉਸਨੇ ਸਮਰਾਟ ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਹਕੀਮ ਦੀ ਧੀ ਨਾਲ ਵੀ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਸੀ।[38][39] ਉਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।

ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ 25 ਮਈ 1611 ਨੂੰ ਮੇਹਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ (ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਸ਼ੇਰ ਅਫਗਾਨ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਸੀ। ਮੇਹਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਸੰਦੀਦਾ ਪਤਨੀ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਹ ਚੁਸਤ, ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਨੂਰ ਜਹਾਂ ('ਵਰਲਡ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ') ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੂੰ ਨੂਰ ਮਹਿਲ ('ਮਹਿਲ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ') ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 1620 ਵਿੱਚ ਸਲੀਹਾ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੂੰ ਪਦਸ਼ਾਹ ਬੇਗਮ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1627 ਵਿੱਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਫੈਸ਼ਨ ਡਿਜ਼ਾਈਨਿੰਗ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਸਮਾਰਕ ਬਣਾਉਣ ਤੱਕ ਸੀ।

ਜਿੱਤਾਂ[ਸੋਧੋ]

ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਸਿੱਕਾ

ਸਾਲ 1594 ਵਿੱਚ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ, ਆਸਫ ਖਾਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਜਾਫਰ ਬੇਗ ਅਤੇ ਅਬੂਲ-ਫਜ਼ਲ ਇਬਨ ਮੁਬਾਰਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੇ ਨਾਲ ਬੁੰਦੇਲਾ ਦੇ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਿਓ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਓਰਛਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਦਰੋਹ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਭਿਆਨਕ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਹਾਂਗੀਰ 12,000 ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬੁੰਦੇਲਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਿਓ ਨੂੰ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਿਓ ਨੇ 5000 ਬੁੰਦੇਲਾ ਪੈਦਲ ਅਤੇ 1000 ਘੋੜਸਵਾਰ ਫੌਜ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਉਹ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਭਗੌੜਾ ਰਿਹਾ। ਜੇਤੂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ, 26 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਓਰਛਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੁਗਲ ਗੜ੍ਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਮਹਿਲ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।

ਘੋੜੇ 'ਤੇ ਬਾਜ਼ ਨਾਲ ਜਹਾਂਗੀਰ

ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਫਿਰ ਅਲੀ ਕੁਲੀ ਖਾਨ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕੋਚ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਰਾਇਣ ਨਾਲ ਲੜਿਆ। ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਰਾਇਣ ਨੇ ਫਿਰ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਨਜ਼ੀਰ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਥਰੋਕੋਠਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਗੜੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।

1613 ਵਿੱਚ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਕੋਲੀਆਂ ਦੀ ਨਸਲ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਲਈ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜੋ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਬਦਨਾਮ ਲੁਟੇਰੇ ਅਤੇ ਲੁਟੇਰੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਕੋਲੀ ਮੁਖੀਆਂ ਨੇ ਕਤਲੇਆਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਆਪਣੇ ਪਹਾੜਾਂ ਅਤੇ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਵੱਲ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਅਜਿਹੇ ਕੋਲੀ ਮੁਖੀਆਂ ਦੇ 169 ਮੁਖੀ 'ਬੋਲੋਡੋ' ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਨੂਰੁੱਲਾ ਇਬਰਾਹਿਮ ਦੁਆਰਾ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ।[40][41]

1613 ਵਿੱਚ, ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਜਹਾਜ਼ ਰਹੀਮੀ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਿਆ, ਜੋ ਕਿ 100,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਮਾਲ ਨਾਲ ਸੂਰਤ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ, ਜੋ ਸਾਲਾਨਾ ਹੱਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਮੱਕਾ ਅਤੇ ਮਦੀਨਾ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਰਹੀਮੀ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਸੀ, ਜੋ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਦੀ ਮਨਪਸੰਦ ਪਤਨੀ ਸੀ।[10][42] ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ 'ਮੱਲਿਕਾ-ਏ-ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ' (ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਣੀ) ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਹੀਮੀ ਲਾਲ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਭਾਰਤੀ ਜਹਾਜ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਲਈ "ਮਹਾਨ ਤੀਰਥ ਜਹਾਜ਼" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਅਤੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਰੌਲਾ ਅਸਾਧਾਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸੀ। ਗੁੱਸਾ ਇਸ ਤੱਥ ਤੋਂ ਵਧ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਮਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਖੁਦ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦਮਨ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਾਰੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ; ਉਸਨੇ ਅੱਗੇ ਚਰਚਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਿਆ ਜੋ ਜੇਸੁਇਟਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਦੌਲਤ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਬਸਤੀੀਕਰਨ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ।

ਜਹਾਂਗੀਰ ਮੇਵਾੜ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਦੀ ਲੰਬੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਨ-ਮਾਲ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਝੱਲਣਾ ਪਿਆ।

1608 ਵਿੱਚ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਰੋ-ਭੁਯਾਨ ਸੰਘ ਦੇ ਮਸਨਾਦ-ਏ-ਆਲਾ, ਬਾਗੀ ਮੂਸਾ ਖਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸਲਾਮ ਖਾਨ I ਨੂੰ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ,[43][44] ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।[45][46] ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ 1615 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗੜਾ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਮੁਗ਼ਲ ਜਾਤੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਏ ਸਨ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ 1620 ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਨਤੀਜਾ "ਚੰਬਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਜੋ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਹਾਨ ਸੀ।" ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਜ ਦੇ ਕਿਸ਼ਤਵਾੜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਵੀ 1620 ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਮੌਤ[ਸੋਧੋ]

ਸ਼ਾਹਦਰਾ, ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ

ਅਫੀਮ ਅਤੇ ਵਾਈਨ ਦਾ ਜੀਵਨ ਭਰ ਉਪਭੋਗਤਾ, ਜਹਾਂਗੀਰ 1620 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਬਿਮਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਕਾਬੁਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਕਾਬੁਲ ਤੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਗਿਆ ਪਰ ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਠੰਢ ਕਾਰਨ ਲਾਹੌਰ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।

ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ 29 ਅਕਤੂਬਰ 1627 ਨੂੰ ਭਿੰਬਰ ਨੇੜੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।[47] ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸੁਗੰਧਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਅੰਤੜੀਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਭਿੰਬਰ ਨੇੜੇ ਬਾਗਸਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਪਾਲਕੀ ਰਾਹੀਂ ਲਾਹੌਰ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉਪਨਗਰ ਸ਼ਾਹਦਰਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਕਬਰਾ ਅੱਜ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੈਲਾਨੀ ਆਕਰਸ਼ਣ ਸਥਾਨ ਹੈ।

ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਇੱਕ ਮਾਮੂਲੀ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸੰਕਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਨੂਰਜਹਾਂ ਆਪਣੇ ਜਵਾਈ, ਸ਼ਹਿਰਯਾਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਭਰਾ ਅਬੂ-ਉਲ-ਹਸਨ ਅਸਫ਼ ਖਾਨ ਆਪਣੇ ਜਵਾਈ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੁਰਰਮ ਨਾਲ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਪੱਤਰ-ਵਿਹਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨੂਰਜਹਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਅਬੂਲ ਹਸਨ ਨੇ ਦਾਵਰ ਬਖ਼ਸ਼ ਨੂੰ ਕਠਪੁਤਲੀ ਸ਼ਾਸਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਦਰੇ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਰਵਰੀ 1628 ਵਿਚ ਆਗਰਾ ਪਹੁੰਚਣ 'ਤੇ, ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੁਰਮ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰਯਾਰ ਅਤੇ ਡਾਵਰ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ (ਸ਼ਿਹਾਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਖੁਰਰਮ) ਦਾ ਰਾਜਕੀ ਨਾਂ ਰੱਖ ਲਿਆ।[48]

ਵਾਰਸ[ਸੋਧੋ]

ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ:

  • ਖੁਸਰੋ ਮਿਰਜ਼ਾ (16 ਅਗਸਤ 1587 – 26 ਜਨਵਰੀ 1622) — ਅੰਬਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਭਗਵੰਤ ਦਾਸ ਦੀ ਧੀ ਸ਼ਾਹ ਬੇਗਮ ਨਾਲ।
  • ਪਰਵਿਜ਼ ਮਿਰਜ਼ਾ (31 ਅਕਤੂਬਰ 1589 – 28 ਅਕਤੂਬਰ 1626) — ਖਵਾਜਾ ਹਸਨ ਦੀ ਧੀ ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਬੇਗਮ ਨਾਲ।
  • ਮੁਹੰਮਦ ਖੁਰਰਮ (5 ਜਨਵਰੀ 1592 – 22 ਜਨਵਰੀ 1666) — ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਬਿਲਕੀਸ ਮਕਾਨੀ ਨਾਲ।
  • ਜਹਾਂਦਰ ਮਿਰਜ਼ਾ (ਜਨਮ ਅੰ. 1605) — with a concubine.
  • ਸ਼ਹਿਰਯਾਰ ਮਿਰਜ਼ਾ (16 ਜਨਵਰੀ 1605 – 23 ਜਨਵਰੀ 1628) — ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਬਿਲਕੀਸ ਮਕਾਨੀ ਨਾਲ।

ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਸਨ:

  • ਸੁਲਤਾਨ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ (25 ਅਪ੍ਰੈਲ 1586 – 5 ਸਤੰਬਰ 1646) — ਅੰਬਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਭਗਵੰਤ ਦਾਸ ਦੀ ਧੀ ਸ਼ਾਹ ਬੇਗਮ ਨਾਲ।[49]
  • ਇਫਤ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ (ਜਨਮ 6 ਅਪ੍ਰੈਲ 1589) — ਕਾਸ਼ਘਰ ਦੇ ਸੈਦ ਖਾਨ ਜਗਤਾਈ ਦੀ ਧੀ ਮਲਿਕਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬੇਗਮ ਨਾਲ।[50]
  • ਦੌਲਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ (ਜਨਮ 24 ਦਸੰਬਰ 1589) — ਰਾਜਾ ਦਰਿਆ ਮਲਭਾਸ ਦੀ ਧੀ ਨਾਲ।[51]
  • ਬਹਾਰ ਬਾਨੋ ਬੇਗਮ (9 ਅਕਤੂਬਰ 1590 – 8 ਸਤੰਬਰ 1653) — ਮਰਤੀਆ ਦੇ ਕੇਸ਼ਵ ਦਾਸ ਰਾਠੌਰ ਦੀ ਧੀ ਕਰਮਸੀ ਬੇਗਮ ਨਾਲ।[52]
  • ਬੇਗਮ ਸੁਲਤਾਨ ਬੇਗਮ (ਜਨਮ 9 ਅਕਤੂਬਰ 1590) — ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਬਿਲਕੀਸ ਮਕਾਨੀ ਨਾਲ।[52]
  • ਇੱਕ ਪੁੱਤਰੀ (ਜਨਮ 21 ਜਨਵਰੀ 1591) — ਖਵਾਜਾ ਹਸਨ ਦੀ ਧੀ ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਬੇਗਮ ਨਾਲ।[53]
  • ਇੱਕ ਪੁੱਤਰੀ(ਜਨਮ 14 ਅਕਤੂਬਰ 1594) — ਖਵਾਜਾ ਹਸਨ ਦੀ ਧੀ ਸਾਹਿਬ ਜਮਾਲ ਬੇਗਮ ਨਾਲ।[54]
  • ਇੱਕ ਪੁੱਤਰੀ (ਜਨਮ ਜਨਵਰੀ 1595) — ਅਬਦੁੱਲਾ ਖਾਨ ਬਲੂਚ ਦੀ ਧੀ ਨਾਲ।[55]
  • ਇੱਕ ਪੁੱਤਰੀ (ਜਨਮ 28 ਅਗਸਤ 1595) — ਇਬਰਾਹਿਮ ਹੁਸੈਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀ ਧੀ ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ ਨਾਲ।[56]
  • ਲੁਜ਼ਤ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ (ਜਨਮ 23 ਸਤੰਬਰ 1597) — ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਬਿਲਕੀਸ ਮਕਾਨੀ ਨਾਲ।[57]

ਧਰਮ[ਸੋਧੋ]

1620 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮੁਗਲ ਲਘੂ ਚਿੱਤਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀਆਂ, ਓਟੋਮੈਨ ਸੁਲਤਾਨ ਅਹਿਮਦ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜੇਮਸ ਪਹਿਲੇ (ਡੀ. 1625) ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਨਾਲ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ; ਤਸਵੀਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਹੈ: "ਭਾਵੇਂ ਬਾਹਰੋਂ ਸ਼ਾਹ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜੇ ਹਨ, ਉਹ ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਟਿਕਾਉਂਦਾ ਹੈ।"

ਸਰ ਥਾਮਸ ਰੋ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਾਜਦੂਤ ਸੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਨਾਲ ਸਬੰਧ 1617 ਵਿਚ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਹੋ ਗਏ ਜਦੋਂ ਰੋ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਵਜੋਂ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਨੌਜਵਾਨ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, "ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਉਮੀਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਮੁੰਦਰਾਂ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਨਿਆਂ ਕਰਾਂਗੇ। ". ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਸਾਲ 1618 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰਤ ਫਰਮਾਨ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ।

ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਦੁਆ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਚਿੱਤਰ

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਕਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਰੋ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਨਾਸਤਿਕ ਲੇਬਲ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹੋਰ ਲੋਕ ਉਸ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਸੁੰਨੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਰੋ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, "ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ [ਪੈਗੰਬਰ] ਮੁਹੰਮਦ ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਦੇਖਦਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜਿੰਨਾ ਮਹਾਨ ਪੈਗੰਬਰ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਸਲਈ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ... ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚੇਲੇ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਉਹ ਚਾਪਲੂਸੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਦਾ ਹੈ।"[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਇਸ ਸਮੇਂ, ਇਹਨਾਂ ਚੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੌਜੂਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜਦੂਤ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਰੋ ਲਈ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਤੋਂ ਵਾਂਝੀ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਰੋਅ ਦੇ ਗਲੇ ਦੁਆਲੇ "ਤਾਰ ਦੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਚੇਨ 'ਤੇ ਲਟਕਦੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਇੱਕ ਤਸਵੀਰ" ਲਟਕਾਈ। ਰੋ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ "ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਹਿਸਾਨ ਸਮਝਿਆ, ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਮਹਾਨ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਜੋ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ (ਜੋ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਛੇ ਪੈਨਸ ਜਿੰਨਾ ਵੱਡੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਤਗਮੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।"[58]: 214–15 

ਜੇ ਰੋ ਨੇ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਲੰਡਨ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਘਪਲੇਬਾਜ਼ੀ ਹੋਣੀ ਸੀ। ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਆਈ. ਅਜਿਹੇ ਚੇਲੇ ਸ਼ਾਹੀ ਸੇਵਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕੁਲੀਨ ਸਮੂਹ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੂੰ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਵਜੋਂ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਚੇਲੇ ਬਣਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਇਸਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਰੀਕੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬੰਧਨ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਰੋਅ ਦੁਆਰਾ 'ਨਾਸਤਿਕ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤਕ ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਅਸਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਉਂਗਲ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਿਆ। ਰੋ ਨੇ ਅਫ਼ਸੋਸ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਕਿ ਸਮਰਾਟ ਜਾਂ ਤਾਂ "ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਸੰਭਵ ਆਦਮੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਜਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਆਸਾਨ; ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸੁਣਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇੰਨਾ ਘੱਟ ਧਰਮ ਹੈ, ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।"[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

ਇਸ ਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਬਹੁ-ਇਕਬਾਲੀਆ ਰਾਜ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ, ਜਾਂ ਸਾਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਲਈ ਰਾਜਤੰਤਰ 'ਤੇ ਲਿਖੀ ਗਈ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਡਾ.[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਲੇਖਕ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ "ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਸਾਧੂਆਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ 'ਉਲਾਮਾ' ਦੇ ਸੁਝਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਲਗਾਉਣ।" ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੱਟੜ ਸੁੰਨੀ ਆਸਵੰਦ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਦੂਜੇ ਧਰਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਸੀ. ਅਬੂਲ ਫਜ਼ਲ, ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਖ ਦੇ ਆਰਕੀਟੈਕਟ, ਉਸ ਦੇ ਰਲੇਵੇਂ ਅਤੇ ਖਾਤਮੇ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਰਈਸ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਮੂਹ ਨੇ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਮੀਰ ਬਖਸ਼ੀ ਵਰਗੇ ਰਈਸ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।[59]

ਸਭ ਤੋਂ ਬਦਨਾਮ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸਰੋ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਸ਼ੱਕ ਸੀ।[60] ਇਹ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੀ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ "ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਦੇ ਦਿਲਾਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਅਣਜਾਣ ਅਤੇ ਮੂਰਖ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਢੰਗਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੁਆਰਾ ਫੜ ਲਿਆ ਸੀ। .. ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ (ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੁਕਾਨ ਨੂੰ ਗਰਮ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਬਾਗੀ ਪੁੱਤਰ ਖੁਸਰੋ ਮਿਰਜ਼ਾ ਲਈ ਉਸਦਾ ਸਮਰਥਨ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਨੂੰ ਨਾਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਸੀ: "ਕਈ ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿਅਰਥ ਕੰਮ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਜਾਂ ਉਸਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਆਇਆ। ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਭਾ ਵਿੱਚ।"[61]

ਜਹਾਂਗੀਰ ਵੀ ਜੈਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਤਾਉਣ ਲਈ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਦਰਬਾਰੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ, “ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਕਿ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸੀਓਰਸ [ਜੈਨਾਂ] ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਅਤੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਨੇ ਕਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮੰਦਰ ਬਣਾ ਲਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਝੂਠੇ ਦੇਵਤੇ ਰੱਖ ਲਏ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਲਈ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਜ਼ਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਜਿਹੜੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿਚ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਲੀਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।[62]

ਖੁਦ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਪੁਸ਼ਕਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੇਵਤੇ ਵਰਗੇ ਸੂਰ ਦਾ ਮੰਦਰ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਉਹ ਕਾਫੀ ਹੈਰਾਨ ਸੀ। "ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਬੇਕਾਰ ਧਰਮ ਇਹ ਹੈ," ਉਸਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਜੋਗੀ ਦੇ ਰਹੱਸਮਈ ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਬੇਦਖਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।[63][64]

ਰਿਚਰਡ ਐਮ ਈਟਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਕਿਸੇ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਨਸੀਹਤ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫ਼ਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨਾ ਇਹ ਵੀ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਏ ਹੋਣਗੇ। ਉਸਨੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿੱਚ ਨਿਰਪੱਖ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਹੋਣ ਦੀ ਮੁਗਲ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਸਥਿਰਤਾ, ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਅਤੇ ਮਾਲੀਆ ਮੁੱਖ ਫੋਕਸ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਰਜਾ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਤਬਦੀਲੀ।[65]

ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਬਹੁ-ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਸੰਨਿਆਸੀ ਜਾਦਰੂਪ ਗੋਸਾਈਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਤਪੱਸਵੀ ਨੇ ਵੇਦਾਂਤ ਦੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਤਪੱਸਿਆ ਜੀਵਨ ਕਾਰਨ ਉਸ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ।[66] ਡਾ: ਫੈਜ਼ਾਨ ਮੁਸਤਫਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਜੈਨ ਪਰਯੂਸ਼ਨ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ 12 ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਜੈਨ ਪਰਜਾ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ।[67]

ਮੁਕਰਾਬ ਖਾਨ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ "ਇੱਕ ਯੂਰਪੀਅਨ ਪਰਦਾ (ਟੇਪੇਸਟ੍ਰੀ) ਭੇਜਿਆ ਜਿਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਿੱਚ ਫਰੈਂਕ [ਯੂਰਪੀਅਨ] ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ।" ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਦਰਸ਼ਕ ਹਾਲ "ਯੂਰਪੀਅਨ ਸਕ੍ਰੀਨਾਂ ਨਾਲ ਸਜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।" ਈਸਾਈ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਤੁਜ਼ੁਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਇੱਕ ਨੌਕਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਹਾਥੀ ਦੰਦ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਆਖ਼ਰੀ ਸੀਨ ਵਿੱਚ "ਇੱਕ ਦਰੱਖਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ (ਹਜ਼ਰਤ) ਯਿਸੂ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਯਿਸੂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੁੱਢਾ ਆਦਮੀ ਯਿਸੂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚਾਰ ਹੋਰ ਖੜੇ ਹਨ। " ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਇਸ ਨੂੰ ਉਸ ਗੁਲਾਮ ਦਾ ਕੰਮ ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਇਸਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਸੱਯਦ ਅਹਿਮਦ ਅਤੇ ਹੈਨਰੀ ਬੇਵਰਿਜ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਯੂਰਪੀਅਨ ਮੂਲ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੂਪਾਂਤਰਨ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਜਿੱਥੋਂ ਵੀ ਆਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਜੋ ਵੀ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਯੂਰਪੀਅਨ ਸ਼ੈਲੀ ਮੁਗਲ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਈ ਸੀ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਗੁਲਾਮ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਜੋਂ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ।

ਕਲਾ[ਸੋਧੋ]

ਅਸ਼ੋਕ ਦੇ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਥੰਮ੍ਹ ਉੱਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ।[68]

ਜਹਾਂਗੀਰ ਕਲਾ ਅਤੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਨਾਲ ਮੋਹਿਤ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ, ਜਹਾਂਗੀਰਨਾਮਾ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਵਰਣਨ, ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਸਤਾਦ ਮਨਸੂਰ ਵਰਗੇ ਦਰਬਾਰੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪੇਂਟ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗੱਦ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਣਗੇ।[69] ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, 1619 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਈਰਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਬਾਜ਼ ਦੇ ਡਰ ਵਿੱਚ ਕਾਗਜ਼ ਉੱਤੇ ਕਲਮ ਪਾ ਦਿੱਤੀ: “ਮੈਂ ਇਸ ਪੰਛੀ ਦੇ ਰੰਗ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਬਾਰੇ ਕੀ ਲਿਖ ਸਕਦਾ ਹਾਂ? ਇਸ 'ਤੇ ਕਾਲੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਖੰਭਾਂ, ਪਿੱਠ ਅਤੇ ਪਾਸਿਆਂ 'ਤੇ ਹਰ ਖੰਭ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਸੀ, "ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਹੁਕਮ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸਤਾਦ ਮਨਸੂਰ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਸ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਪੇਂਟ ਕੀਤਾ।[70] ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਸਨੇ ਸੈਂਕੜੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਐਲਬਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਕਈ ਵਾਰ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਵਰਗੇ ਥੀਮ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[71]

ਜਹਾਂਗੀਰ ਖੁਦ ਆਪਣੀ ਆਤਮਕਥਾ ਵਿੱਚ ਨਿਮਰਤਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਪੇਂਟਿੰਗ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੋਰਟਰੇਟ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੁਨਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ:

...ਪੇਂਟਿੰਗ ਲਈ ਮੇਰੀ ਪਸੰਦ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੇਰਾ ਅਭਿਆਸ ਅਜਿਹੇ ਮੁਕਾਮ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਮਰੇ ਹੋਏ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਜਾਂ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ, ਮੈਨੂੰ ਨਾਮ ਦੱਸੇ ਬਿਨਾਂ, ਮੈਂ ਇਸ ਪਲ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ 'ਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਆਦਮੀ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਤਸਵੀਰ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੋਰਟਰੇਟ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਚਿਹਰਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਮਾਸਟਰ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਖੋਜ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਚਿਹਰਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਅੱਖ ਅਤੇ ਭਰਵੱਟੇ ਵਿੱਚ ਪੇਂਟ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸਲੀ ਚਿਹਰਾ ਕਿਸ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੇ ਅੱਖ ਅਤੇ ਭਰਵੱਟੇ ਨੂੰ ਪੇਂਟ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਜੇਡ ਹੁੱਕਾ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ

ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ। ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਉਦਾਹਰਣ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਨੌਬਤ ਖਾਨ ਦੀ ਉਸਤਾਦ ਮਨਸੂਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪੇਂਟਿੰਗ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤਾਨਸੇਨ ਦੇ ਜਵਾਈ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁਹਜ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਵੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਸਹੀ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਟੁਕੜੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ।

ਡਬਲਯੂ. ਐੱਮ. ਥੈਕਸਟਨ ਦੇ ਜਹਾਂਗੀਰਨਾਮੇ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦ ਦੇ ਮੁਖਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਮਿਲੋ ਕਲੀਵਲੈਂਡ ਬੀਚ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਥਿਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਲਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਸੀ ਜੋ "ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਵਰਤਮਾਨ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਤਸ਼ਾਹ"।[72] ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਦੌਲਤ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਵਿਲਾਸਤਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ, ਹਰੇ ਭਰੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ। ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ, ਉਹ ਇਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ; ਜਦੋਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਰਹੀਮਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਖਾਸ ਬਾਘ ਦੀ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁੰਦਰ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ।[73]

ਜੈਸੂਇਟਸ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਉੱਕਰੀ ਅਤੇ ਪੇਂਟਿੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ ਹੋਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਮੰਗਵਾ ਲਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੁਗਲ "ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀ ਕਗਾਰ 'ਤੇ ਸਨ", ਇੱਕ ਧਾਰਨਾ ਜੋ ਬਹੁਤ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਲਾਕਾਰੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੇੜਿਓਂ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਅਨੁਕੂਲਿਤ ਕੀਤਾ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਆਈਕੋਨੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਜਿਸ ਲਈ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਕਲਾ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਦੇ ਮਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉਦਾਹਰਨ ਸਰ ਥਾਮਸ ਰੋ ਦੀਆਂ ਡਾਇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਯੂਰਪੀਅਨ ਲਘੂ ਚਿੱਤਰ ਦੀ ਕਈ ਵਾਰ ਕਾਪੀ ਕਰਕੇ ਕੁੱਲ ਪੰਜ ਲਘੂ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਏ ਸਨ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਫਿਰ ਰੋ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅਸਲੀ ਨੂੰ ਚੁਣੇ, ਇੱਕ ਕਾਰਨਾਮਾ ਸਰ ਥਾਮਸ ਰੋ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲਈ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

ਜਹਾਂਗੀਰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲਣ ਵਿਚ ਵੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸੀ। ਲੰਡਨ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ 74 ਚਿੱਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੁਦ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਹ ਪੋਰਟਰੇਟ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਕਲਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਚਿਹਰੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਮੋਢੇ ਅਤੇ ਸਿਰ ਸਮੇਤ ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਹਨ। [74]

ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਦਵਾਈ[ਸੋਧੋ]

ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਜਨ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਦਵਾਈ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ। ਆਪਣੇ ਰਲੇਵੇਂ ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਬਾਰਾਂ ਆਦੇਸ਼ ਪਾਸ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 2 ਇਸ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ। ਪੰਜਵੇਂ ਹੁਕਮ ਨੇ ਰਾਈਸ-ਸਪਿਰਿਟ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਵਿਕਰੀ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਦਸਵਾਂ ਹੁਕਮ ਉਸ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਫਤ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸੀ।[75]

ਆਲੋਚਨਾ[ਸੋਧੋ]

ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਅਸਮਰੱਥ ਸ਼ਾਸਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[76][77][78][79] ਪੂਰਬੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੈਨਰੀ ਬੇਵਰਿਜ (ਤੁਜ਼ਕ-ਏ-ਜਹਾਂਗੀਰੀ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ) ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਰੋਮਨ ਸਮਰਾਟ ਕਲੌਡੀਅਸ ਨਾਲ ਕੀਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵੇਂ "ਕਮਜ਼ੋਰ ਆਦਮੀ ਸਨ... ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤ ਥਾਵਾਂ' ਤੇ... [ਅਤੇ] ਜਹਾਂਗੀਰ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ। ਅਜਾਇਬ ਘਰ, ... [ਉਹ] [ਇੱਕ] ਬਿਹਤਰ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਆਦਮੀ ਹੁੰਦਾ।"[80] ਅੱਗੇ ਉਹ ਨੋਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, "ਉਸਨੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਕੰਧਾਰ ਨੂੰ ਫਾਰਸੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਗੁਆ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਂਤ ਸੁਭਾਅ, ਜਾਂ ਉਸਦੀ ਆਲਸ, ਇੱਕ ਫਾਇਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ ਬਹੁਤ ਖੂਨ-ਖਰਾਬਾ ਬਚਾਇਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਇੱਕ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵਜੋਂ ਕਸੂਰ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਨੂਰਜਹਾਂ ਦੀ ਅਧੀਨਗੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਸੀ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਪੁਰਸ਼ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਯੋਗ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸੀ।[81] ਸਰ ਵਿਲੀਅਮ ਹਾਕਿੰਸ, ਜੋ 1609 ਵਿਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਕਿਹਾ: "ਇੰਨੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਕਿ ਇਸ ਆਦਮੀ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਏਕਬਰ ਪਦਾਸ਼ਾ [ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਦੱਕੇ ਤੋਂ ਜੋ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਰਾਜਾ, ਸੇਲਿਮ ਸ਼ਾ [ਜਹਾਂਗੀਰ] ਗੁਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।"[80] ਇਤਾਲਵੀ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਯਾਤਰੀ, ਨਿਕੋਲਾਓ ਮਾਨੂਚੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਪੋਤੇ, ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਚਰਚਾ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ: "ਇਹ ਤਜਰਬੇ ਦੁਆਰਾ ਪਰਖਿਆ ਗਿਆ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਉ ਦੇ ਪਸੀਨੇ ਨਾਲ ਜੋ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਉਜਾੜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।"[80]

ਜੌਹਨ ਐਫ. ਰਿਚਰਡਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਜੀਵਨ ਦੇ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਵਾਪਸ ਜਾਣਾ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸਦੀ ਸੁਸਤਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਵਾਈਨ ਅਤੇ ਅਫੀਮ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਲਤ ਕਾਰਨ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[82]

ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ[ਸੋਧੋ]

ਜਹਾਂਗੀਰ ਅਤੇ ਅਨਾਰਕਲੀ

ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਟੀਵੀ[ਸੋਧੋ]

  • 1939 ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਪੁਕਾਰ ਵਿੱਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਚੰਦਰ ਮੋਹਨ ਨੇ ਨਿਭਾਇਆ ਸੀ।[83]
  • 1953 ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਅਨਾਰਕਲੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦੀਪ ਕੁਮਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਗਈ ਸੀ।[84]
  • 1955 ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਆਦਿਲ-ਏ-ਜਹਾਂਗੀਰ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਡੀ ਕੇ ਸਪਰੂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
  • 1955 ਦੀ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮ ਅਨਾਰਕਲੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਏ.ਐਨ.ਆਰ.
  • 1960 ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ 'ਮੁਗਲ-ਏ-ਆਜ਼ਮ' ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਦਿਲੀਪ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਨਿਭਾਇਆ ਸੀ। ਜਲਾਲ ਆਗਾ ਨੇ ਫਿਲਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 'ਚ ਛੋਟੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਵੀ ਨਿਭਾਇਆ ਸੀ।[85][85]
  • 1966 ਦੀ ਮਲਿਆਲਮ ਫਿਲਮ ਅਨਾਰਕਲੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਨਜ਼ੀਰ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[86]
  • 1979 ਦੀ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮ ਅਕਬਰ ਸਲੀਮ ਅਨਾਰਕਲੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਬਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
  • 1988 ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਆਮ ਬੈਨੇਗਲ ਦੀ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਭਾਰਤ ਏਕ ਖੋਜ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਵਿਜੇ ਅਰੋੜਾ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
  • ਜਹਾਂਗੀਰ ਸਵਰਨਮੁਦਰਾ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸਤਿਆਜੀਤ ਰੇ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਗੁੰਮ ਹੋਏ ਸੋਨੇ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਜਾਸੂਸ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਾਤਰ ਫੈਲੂਦਾ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ 1998 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਫਿਲਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
  • 2000 ਟੀਵੀ ਲੜੀਵਾਰ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਿੰਦ ਸੋਮਨ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[87]
  • 2013 ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਕਪੂਰ ਦੀ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਜੋਧਾ ਅਕਬਰ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਰਵੀ ਭਾਟੀਆ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਯਾਨ ਜ਼ੁਬੈਰ ਰਹਿਮਾਨੀ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਸਲੀਮ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।
  • 2014 ਵਿੱਚ ਇੰਦੂ ਸੁਦਰਸਨ ਦੀ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਕਰਣਵੀਰ ਸ਼ਰਮਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਂਸ਼ੂ ਪਾਂਡੇ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[88]
  • 2014 ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸਿਟਕਾਮ ਹਰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਕਾ ਹਾਲ ਅਕਬਰ ਬੀਰਬਲ ਵਿੱਚ, ਪਵਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
  • 2018 ਕਲਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਲੜੀਵਾਰ ਦਾਸਤਾਨ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ ਸਲੀਮ ਅਨਾਰਕਲੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਾਇਰ ਸ਼ੇਖ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਸਾਹਿਤ[ਸੋਧੋ]

  • ਜਹਾਂਗੀਰ ਇੰਦੂ ਸੁੰਦਰੇਸਨ ਦੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਵਲ ਦ ਟਵੰਟੀਥ ਵਾਈਫ (2002) ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸੀਕਵਲ ਦ ਫੀਸਟ ਆਫ਼ ਰੋਜ਼ਜ਼ (2003) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਹੈ।[89][90]
  • ਜਹਾਂਗੀਰ ਐਲੇਕਸ ਰਦਰਫੋਰਡ ਦੇ ਨਾਵਲ ਰੂਲਰ ਆਫ਼ ਦਾ ਵਰਲਡ (2011) ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸੀਕਵਲ ਦ ਟੈਂਟੇਡ ਥ੍ਰੋਨ (2012) ਦੀ ਲੜੀ ਐਮਪਾਇਰ ਆਫ਼ ਦਾ ਮੁਗਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਹੈ।[91][92]
  • ਜਹਾਂਗੀਰ ਤਨੁਸ਼੍ਰੀ ਪੋਦਾਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਨਾਵਲ ਨੂਰਜਹਾਂ ਦੀ ਧੀ (2005) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਤਰ ਹੈ।[93]
  • ਜਹਾਂਗੀਰ ਨਾਵਲ ਪਿਆਰੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ: ਨੀਨਾ ਕੌਂਸੁਏਲੋ ਐਪਟਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਤਰ ਹੈ।[94]
  • ਜਹਾਂਗੀਰ ਨਾਵਲ ਨੂਰਜਹਾਂ: ਜੋਤੀ ਜਾਫਾ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਹੈ।.[95]
  • ਜਹਾਂਗੀਰ ਤਿਮੇਰੀ ਮੁਰਾਰੀ ਦੇ ਨਾਵਲ ਤਾਜ, ਮੁਗਲ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪਾਤਰ ਹੈ।[96]

ਆਨਲਾਈਨ ਕੰਮ[ਸੋਧੋ]

  • Emperor of Hindustan, Jahangir (1829). Memoirs of the Emperor Jahangueir. Translated by Price, David. London: J. Murray.
  • Elliot, Henry Miers (1875). Wakiʼat-i Jahangiri. Lahore: Sheikh Mubarak Ali.

ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ[ਸੋਧੋ]

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

  1. ↑ Henry Beveridge, Akbarnama of Abu'l Fazl Volume II (1907), p. 503
  2. ↑ Emperor of India, Jahangir (1999). The Jahangirnama: memoirs of Jahangir, Emperor of India. Translated by Thackston, W. M. Washington, D. C.: Freer Gallery of Art, Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institution; New York: Oxford University Press. p. 12. ISBN 9780195127188.
  3. ↑ Trimizi, S. A. I. (1989). Mughal Documents. Manohar. p. 31.
  4. ↑ Sarkar, Jadunath (1952). Mughal Administration. M. C. Sarkar. pp. 156–57.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Foster, Sir William (1975). Early travels in India, 1583-1619. AMS Press. pp. 100–101. ISBN 978-0-404-54825-4.
  6. ↑ Andrew J. Newman, Twelver Shiism: Unity and Diversity in the Life of Islam 632 to 1722 (Edinburgh University Press, 2013), online version: p. 48: "Jahangir [was] ... a Sunni."
  7. ↑ John F. Richards, The Mughal Empire (Cambridge University Press, 1995), p. 103
  8. ↑ Singh, Pashaura; Fenech, Louis E., eds. (2014). The Oxford handbook of Sikh studies. Oxford University Press. p. 647. ISBN 978-0-19-969930-8.
  9. ↑ 9.0 9.1 "Jahāngīr". Encyclopædia Britannica. Archived from the original on 24 ਜੁਲਾਈ 2018. Retrieved 2 ਜੂਨ 2018.
  10. ↑ 10.0 10.1 Hindu Shah, Muhammad Qasim. Gulshan-I-Ibrahimi. p. 223.
  11. ↑ 11.0 11.1 Jahangir (1909–1914). The Tūzuk-i-Jahangīrī Or Memoirs Of Jahāngīr. Translated by Alexander Rogers; Henry Beveridge. London: Royal Asiatic Society. p. 1. Archived from the original on 5 March 2016. Retrieved 19 November 2017.
  12. ↑ Lal, Muni (1980). Akbar. Vikas Publishing House. p. 133. ISBN 978-0-7069-1076-6.
  13. ↑ Foreign Department Of India (1905). References In The Press To The Visit Of Their Royal Highnesses, The Prince And Princess Of Wales To India, 1905-06. p. 421.
  14. ↑ Havell, E. B. (Ernest Binfield) (1918). The history of Aryan rule in India from the earliest times to the death of Akbar. The Library of Congress. New York, Frederick A. Stokes company. p. 469.
  15. ↑ Havell EB (1912). A Handbook to Agra and the Taj Sikandra, Fatehpur-Sikri and the Neighbourhood. Kerala State Library. Longmans, Green & Co, London. p. 107.
  16. ↑ Schimmel, Annemarie (2004). The empire of the great Mughals: history, art and culture. Corinne Attwood, Burzine K. Waghmar, Francis Robinson. London. p. 35. ISBN 1-86189-185-7. OCLC 61751123.
  17. ↑ Thompson, Della (1995). The 9th edition of the concise oxford Dictionary of English. Vol. 7. Oxford University Press.
  18. ↑ Ahmed, Nizamuddin (1599). Tabaqat-i-Akbari. p. 144.
  19. ↑ Eraly, Abraham (2000). Emperors of the Peacock Throne: The Saga of the Great Mughals. Penguin Books India. p. 171. ISBN 978-0-14-100143-2.
  20. ↑ Rogers, Alexander; Beveridge, Henry, eds. (1909). The Tūzuk-i-Jahāngīrī or Memoirs of Jahāngīr, Volume 2. Royal Asiatic Society, London. p. 62.
  21. ↑ Jahangir, Emperor of Hindustan (1999). The Jahangirnama: Memoirs of Jahangir, Emperor of India. Translated by Thackston, Wheeler M. Oxford University Press. p. 65. ISBN 978-0-19-512718-8. Qutbuddin Khan Koka's mother passed away. She had given me milk in my mother's stead—indeed, she was kinder than a mother—and I had been raised from infancy in her care. I took one of the legs of her bier on my own shoulder and carried it a bit of the way. I was so grieved and depressed that I lost my appetite for several days and did not change my clothes.
  22. ↑ Asher, Catherine B. (1992-09-24). Architecture of Mughal India. Cambridge University Press. p. 99. doi:10.1017/chol9780521267281. ISBN 978-0-521-26728-1.
  23. ↑ "The Internationalization of Portuguese Historiography". brown.edu. Archived from the original on 14 May 2017. Retrieved 23 October 2017.
  24. ↑ 24.0 24.1 Lal, Ruby (2018). Empress - The astonishing reign of Nur Jahan (1st ed.). United States of America: W. W. Norton & Company. pp. 126, 191. ISBN 9780393239348.
  25. ↑ Ellison Banks Findly (1993). Nur Jahan: Empress of Mughal India. Oxford University Press. pp. 170–172. ISBN 978-0-19-536060-8.
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 26.3 Dalrymple, Willian (2019). The Anarchy: The Relentless Rise of the East India Company (1 ed.). London: Bloomsbury. pp. 15–19. ISBN 978-1-4088-6437-1.
  27. ↑ Roe, Sir Thomas (1899). Foster, W (ed.). The Embassy of Sir Thomas Roe to the Court of the Great Mughal (Rev. 1926 ed.). London: Humphrey Milford.
  28. ↑ Rahman, Munibur. "Salīm, Muḥammad Ḳulī". Encyclopédie de l'Islam. BRILL. doi:10.1163/9789004206106_eifo_sim_6549. 
  29. ↑ Badayuni, ʽAbd al-Qadir. Muntakhab-ut-Tawarikh. Vol. II. p. 358.
  30. ↑ Ahmad, Nizamuddin. Tabaqat-i-Akbari. Vol. 2. p. 599.
  31. ↑ Fazl, Abul (1590). Ain-I-Akbari. Vol. 3. pp. 677–678.
  32. ↑ Rogers, Alexander; Beveridge, Henry, eds. (1909). The Tūzuk-i-Jahāngīrī or Memoirs of Jahāngīr, Volume 2. Royal Asiatic Society, London. p. 13.
  33. ↑ Emperor of India, Jahangir (1999). The Jahangirnama: memoirs of Jahangir, Emperor of India. Translated by Thackston, W. M. Washington, D. C.: Freer Gallery of Art, Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institution; New York: Oxford University Press. p. 51. ISBN 9780195127188.
  34. ↑ Dimensions of Indian Womanhood, Volume 3. 1993. p. 338.
  35. ↑ Fazl, Abul. The Akbarnama. Vol. III. Translated by Beveridge, Henry. Calcutta: ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. p. 748.
  36. ↑ Mertiyo Rathors of Merta, Rajasthan Vol II. p. 361.
  37. ↑ Emperor of Hindustan, Jahangir (1999). The Jahangirnama: memoirs of Jahangir, Emperor of India. Translated by Thackston, Wheeler Mclntosh. Washington, D. C. & New York: Freer Gallery of Art, Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institution & Oxford University Press. p. 104. ISBN 978-0-19-512718-8.
  38. ↑ Nicoll, Fergus. Shah-Jahan: The Rise and Fall of the Mughal Emperor. In fact, official records indicate that Khurram's father had at least twelve more wives, including the (unnamed) daughters of Mirza Muhammad Hakim.
  39. ↑ Foster, Sir William (1975). Early travels in India, 1583-1619. AMS Press. pp. 100–101. ISBN 978-0-404-54825-4.
  40. ↑ Hanif, N. (1999). Islamic Concept of Crime and Justice: Political justice and crime (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). New Delhi, India: Sarup & Sons. pp. 73–74. ISBN 978-81-7625-063-4.
  41. ↑ Herbert, Sir Thomas (2012). Sir Thomas Herbert, Bart: Travels in Africa, Persia, and Asia the Great : Some Years Travels Into Africa and Asia the Great, Especially Describing the Famous Empires of Persia and Hindustan, as Also Divers Other Kingdoms in the Oriental Indies, 1627-30, the 1677 Version (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). New Delhi, India: ACMRS (Arizona Center for Medieval and Renaissance Studies). p. 180. ISBN 978-0-86698-475-1.
  42. ↑ Sekhara Bandyopadhyaya (2004). From Plassey to Partition: A History of Modern India. Orient Blackswan. p. 37. ISBN 978-81-250-2596-2.
  43. ↑ Pawan singh (2022). Bangladesh and Pakistan Flirting with Failure in South Asia. gaurav book center. p. 21.
  44. ↑ Islam, Sirajul; Miah, Sajahan; Khanam, Mahfuza et al., eds. (2012). "Musa Khan". ਬੰਗਲਾਪੀਡੀਆ: ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ (Online ed.). Dhaka, Bangladesh: Banglapedia Trust, Asiatic Society of Bangladesh. ISBN 984-32-0576-6. OCLC 52727562. http://en.banglapedia.org/index.php?title=Musa_Khan. Retrieved on 31 ਮਾਰਚ 2023. 
  45. ↑ Feroz, M A Hannan (2009). 400 years of Dhaka. Ittyadi. p. 12.
  46. ↑ Sen, Sailendra (2013). A Textbook of Medieval Indian History. Primus Books. p. 165. ISBN 978-9-38060-734-4.
  47. ↑ Allan, J.; Haig, Sir T. Wolsely; Dodwell, H. H. (1934). Dodwell, H. H. (ed.). The Cambridge Shorter History of India. Cambridge University Press. p. 398.
  48. ↑ Lal, Ruby (2018). Empress - The Astonishing Reign of Nur Jahan (1st ed.). New York: W. W. Norton & Company. pp. 214–216. ISBN 9780393239348.
  49. ↑ Akbarnama Of Abul Fazl; Volume III. p. 746.
  50. ↑ Akbarnama Of Abul Fazl; Volume III. p. 816.
  51. ↑ Fazl, Abul. Akbarnama. Vol. III. ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. p. 866.
  52. ↑ 52.0 52.1 Akbarnama Of Abul Fazl; Volume III. p. 880.
  53. ↑ Fazl, Abul. Akbarnama Vol. III. p. 883. On this day also Sultan Parviz had a sister born.
  54. ↑ Fazl, Abul. Akbarnama Vol. III. On the 21st, after the passing of 8 hours and 28 minutes, a sister to Sulān Parvīz was born. It is the rule that H.M. promptly gives names to the children and grandchildren. Though the inner servants expressed a wish that he would do this, he did not accept the proposition. Suddenly that newly-born one descended into non-existence, and H.M.'s knowledge of hidden things was anew displayed!
  55. ↑ Akbarnama Of Abul Fazl; Volume III. p. 1015.
  56. ↑ Akbarnama Of Abul Fazl; Volume III. p. 1031.
  57. ↑ Akbarnama Of Abul Fazl; Volume III. p. 1094.
  58. ↑ Roe, Sir Thomas (1899). Foster, W (ed.). The Embassy of Sir Thomas Roe to the Court of the Great Mughal (Rev. 1926 ed.). London: Humphrey Milford.
  59. ↑ Muhammad Tariq Awan (1994). History of India and Pakistan: pt. 1. Great Mughals. University of Michigan. p. 342. ISBN 9789690100344.
  60. ↑ Wynbrandt, James (2009). A Brief History of Pakistan. Infobase Publishing. pp. 83–84. ISBN 978-0-8160-6184-6.
  61. ↑ Goel, The Story of Islamic Imperialism in India, 59.
  62. ↑ Shourie et al., Hindu Temples, 272.
  63. ↑ Shourie et al., Hindu Temples, 266.
  64. ↑ Tuzuk-i-Jahangiri, translated into English by Alexander Rogers, first published 1909-1914, New Delhi Reprint, 1978, Vol. I, pp. 254-55
  65. ↑ Ashraf, Ajaz. "'We will never know the number of temples desecrated through India's history': Richard Eaton". Scroll.in (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2022-05-17.
  66. ↑ Tuzuk-i-Jahangiri: Memoirs of Jahangir(Complete). Library of Alexandria. pp. 403–404.
  67. ↑ "Mohan Bhagwat is right: British are to blame for India's Hindu-Muslim division". The Indian Express (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2021-09-26. Retrieved 2021-10-19.
  68. ↑ Description and recent photograph in Thapar, Romila (13 June 2018). "India and the World as Viewed from a Pillar of Ashoka Maurya".
  69. ↑ Cleveland Beach, Milo (1992). Mughal and Rajput Painting. Cambridge: Cambridge University Press. p. 90.
  70. ↑ Jahangir (1999). The Jahangirnama: Memoirs of Jahangir, Emperor of India. Translated by Thackston, W.M. New York: Freer Gallery of Art, Arthur M. Sackler Gallery in Association with Oxford University Press. pp. 314. ISBN 978-0-19-512718-8.
  71. ↑ Cleveland Beach, Milo (1992). Mughal and Rajput Painting. Cambridge: Cambridge University Press. p. 82.
  72. ↑ Jahangir (1999). The Jahangirnama: Memoirs of Jahangir, Emperor of India. Translated by Thackston, W.M. New York: Freer Gallery of Art, Arthur M. Sackler Gallery in Association with Oxford University Press. pp. vii. ISBN 978-0-19-512718-8.
  73. ↑ Verma, Som Prakash (1999). Mughal Painter of Flora and Fauna: Ustād Manṣūr. New Delhi: Abhinav Publications. p. 25.
  74. ↑ Losty, J.P. (2013). Sharma, M; Kaimal, P (eds.). The Carpet at the Window: a European Motif in the Mughal Jharokha Portrait. Indian Painting: Themes, History and Interpretations; Essays in Honour of B.N. Goswamy. Ahmedabad: Mapin Publishing. pp. 52–64.
  75. ↑ Chattopadhyay A (1995). "Jahangir's interest in public health and medicine". Bull Indian Inst Hist Med Hyderabad. 25 (1–2): 170–182. PMID 11618835.
  76. ↑ Lach, Donald F.; Kley, Edwin J. Van (1998). Asia in the Making of Europe Vol. III, Bk. 2: A Century of Advance, South Asia (Pbk. ed.). Chicago: University of Chicago Press. p. 629. ISBN 978-0-226-46767-2.
  77. ↑ Flores, Jorge (2015). The Mughal Padshah: A Jesuit Treatise on Emperor Jahangir's Court and Household (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Brill. p. 9. ISBN 978-9004307537.
  78. ↑ Schimmel, Annemarie (2005). Waghmar, Burzine K. (ed.). The empire of the Great Mughals : history, art and culture. Translated by Attwood, Corinne (Revised ed.). Lahore: Sang-E-Meel Pub. p. 45. ISBN 978-1-86189-185-3.
  79. ↑ Hansen, Valerie; Curtis, Ken (2013). Voyages in World History, Volume 1 to 1600 (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Cengage Learning. p. 446. ISBN 978-1-285-41512-3.
  80. ↑ 80.0 80.1 80.2 Findly, Ellison Banks (1993). Nur Jahan, empress of Mughal India. New York: Oxford University Press. p. 311. ISBN 978-0-19-536060-8.
  81. ↑ Beveridge, Henry. Tuzuk-i-Jahangiri. Vol. II. Royal Asiatic Society, London. p. 6(preface).
  82. ↑ Richards, John F (2008). The New Cambridge History of India: Mughal Empire. Delhi: Cambridge University Press. p. 102. ISBN 978-81-85618-49-4.
  83. ↑ Bajaj, J. K. (2014). On & Behind the Indian Cinema. Diamond Pocket Books Pvt Ltd. p. 2020. ISBN 9789350836217.
  84. ↑ U, Saiam Z. (2012). Houseful The Golden Years of Hindi Cinema. Om Books International. ISBN 9789380070254.
  85. ↑ 85.0 85.1 "Mughal-E-Azam: Lesser known facts". The Times of India. Retrieved 12 July 2016.
  86. ↑ Vijaykumar, B. (31 May 2010). "Anarkali 1966". The Hindu. ISSN 0971-751X. Retrieved 12 July 2016.
  87. ↑ Vetticad, Anna M. M. (27 September 1999). "Model Milind Soman to play Salim in serial Noorjahan on DD1". India Today. Archived from the original on 15 August 2016. Retrieved 12 July 2016.
  88. ↑ Kotwani, Hiren (20 March 2015). "Sudhanshu Pandey replaces Karanvir Sharma in Siyaasat". The Times of India. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 12 July 2016.
  89. ↑ Sundaresan, Indu (2003). The Feast of Roses: A Novel. Simon and Schuster. ISBN 9780743481960.
  90. ↑ Sundaresan, Indu (2002). Twentieth wife : a novel (Paperback ed.). New York: Washington Square Press. ISBN 9780743428187.
  91. ↑ Rutherford, Alex (2011). Ruler of the World. Hachette UK. ISBN 978-0-755-34758-2.
  92. ↑ Rutherford, Alex (2012). The Tainted Throne. Hachette UK. ISBN 978-0-755-34761-2.
  93. ↑ Podder, Tanushree (2005). Nur Jahan's Daughter. New Delhi: Rupa & Co. ISBN 9788129107220.
  94. ↑ Epton, Nina Consuelo (1996). Beloved Empress Mumtaz Mahal: A Historical Novel. Roli Books.
  95. ↑ Jafa, Jyoti (1978). Nurjahan: A Historical Novel. India: Writers Workshop.
  96. ↑ Murari, Timeri (2004). Taj, a Story of Mughal India. Penguin.

ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ[ਸੋਧੋ]

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ[ਸੋਧੋ]

ਵਿਕੀਕੁਓਟ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੁਓਟੇਸ਼ਨਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ Jahangir ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੀਡੀਆ ਹੈ।
ਜਹਾਂਗੀਰ
ਜਨਮ: 20 ਸਤੰਬਰ 1569  ਮੌਤ: 8 ਨਵੰਬਰ 1627
ਰਾਜਕੀ ਖਿਤਾਬ
ਪਿਛਲਾ
ਅਕਬਰ 		ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ
1605–1627 		ਅਗਲਾ
ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂ

ਫਰਮਾ:Mughal Empire

"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਜਹਾਂਗੀਰ&oldid=633398" ਤੋਂ ਲਿਆ