ਬਚੇਂਦਰੀ ਪਾਲ
.jpg) | |
| ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ | |
|---|---|
| ਮੁੱਖ ਕਿੱਤਾ | ਪਰਬਤਾਰੋਹੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਮੋਟਰ ਫ਼ਾਰ ਐਡਵੈਂਚਰ |
| ਜਨਮ | 24 ਮਈ 1954 ਬੰਪਾ,ਜਿਲ੍ਹਾ ਚਮੋਲੀ , ਉਤਰਾਂਚਲ, ਭਾਰਤ |
| ਕੌਮੀਅਤ | ਭਾਰਤੀ |
| ਕਰੀਅਰ | |
| ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਿੱਤਾ | ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ– ਨੈਸ਼ਨਲ ਐਡਵੈਂਚਰ ਫਾਉੰਡੇਸ਼ਨ[1] Chief of Tata Steel Adventure Foundation (since 1984)[2] |
| ਯਾਦ ਰੱਖਣਯੋਗ ਉੱਦਮ | 1984 ਵਿੱਚ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ[3] |
ਬਚੇਂਦਰੀ ਪਾਲ (ਹਿੰਦੀ: बचेंद्री पाल; ਜਨਮ 24 ਮਈ 1954) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪਰਬਤਾਰੋਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਹੈ ਜੋ 1984 ਵਿੱਚ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਉੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚੀ। [3]
ਮੁਢੱਲਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਬਚੇਂਦਰੀ ਪਾਲ ਦਾ ਜਨਮ 24 ਮਈ, 1954 ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਉਤਰਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਪਿੰਡ ਨਾਕੁਰੀ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਗੜਵਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਹੰਸਾ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੱਤ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।[4] ਇਸ ਨੇ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਪਰਬਤਾਰੋਹੀ ਬਣਨ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਸਕੂਲ ਪਿਕਨਿਕ ਤੇ ਗਈ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪਿਕਨਿਕ ਦੌਰਾਨ 13,123 ਫੁੱਟ (3,999.9 ਮੀਟਰ) ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ ਨੂੰ ਸਕੇਲ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀ 5ਵੀਂ ਔਰਤ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ ਟਾਟਾ ਕੰਪਨੀ 'ਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਉਹ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ 'ਚ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾ ਨੂੰ ਸਿਖਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਤੇਨਜ਼ਿੰਗ ਨੋਰਗੇ ਅਤੇ ਐਡਮੰਡ ਹਿਲੇਰੀ ਦੀ ਮਾਉਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਉਤਸਵ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੋਂ ਸਿਰਫ ਪੰਜ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਐਮ.ਏ. ਅਤੇ ਬੀ.ਐਡ. ਤੋਂ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਕਾਲਜ, ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਸੱਦੇ 'ਤੇ, ਉਸ ਨੂੰ 1982 ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਕਾਲਜ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, ਨਹਿਰੂ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਮਾਉਂਟਨੇਅਰਿੰਗ ਦੇ ਕੋਰਸ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੇ ਮਾਉਂਟ ਗੰਗੋਤਰੀ 1 21,889.77 ਫੁੱਟ (6,672.0 ਮੀਟਰ) ਅਤੇ ਮਾਉਂਟ ਰੁਦਰਾਗਰੀਆ 19,091 ਫੁੱਟ (5,818.9 ਮੀਟਰ) ਦੀ ਚੜਾਈ ਕੀਤੀ।
ਚੜਾਈ
[ਸੋਧੋ]ਸੰਨ 1984 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਚੌਥੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ, "ਐਵਰੇਸਟ'84" "ਦਾ ਨਾਮ, ਮਾਉਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਤੱਕ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਚੇਂਦਰੀ ਪਾਲ ਨੂੰ ਛੇ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਗਿਆਰਾਂ ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਕੁਲੀਨ ਸਮੂਹ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ (ਨੇਪਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸਾਗਰਮਾਥਾ) ਚੜ੍ਹਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਉਤੇਜਨਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਰਚ 1984 ਵਿੱਚ, ਟੀਮ ਨੂੰ ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਾਠਮਾਂਡੂ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਟੀਮ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਈ। ਮਾਊਟ ਐਵਰੈਸਟ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਝਲਕ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ, ਬਾਚੇਂਦਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ: "ਅਸੀਂ ਪਹਾੜੀ ਲੋਕ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ...।"[5] ਟੀਮ ਨੇ ਮਈ 1984 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ ਇੱਕ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਬਰਫੀਲੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੈਂਪ ਨੂੰ ਦਫ=ਫ਼ਨਾ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੂਹ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਜਾਂ ਥਕਾਵਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚੜ੍ਹਾਈ ਨੂੰ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਛੱਡ ਗਏ। ਬਚੇਂਦਰੀ ਪਾਲ ਅਤੇ ਟੀਮ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਸਿਖਰ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ। ਬਚੇਂਦਰੀ ਪਾਲ ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਦੱਸਦੀ ਹੈ: "ਮੈਂ ਕੈਂਪ III 'ਚ 24,000 ਫੁੱਟ (7,315.2 ਮੀਟਰ) ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਟੀਮ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਤੰਬੂ ਵਿੱਚ ਸੌ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ 15-16 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਰਾਤ ਦੇ 00:30 'ਤੇ ਇੱਕ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਅੱਖ ਖੁਲ੍ਹੀ; ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜੋਰ ਨਾਲ ਵੱਜੀ; ਮੈਂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਠੰਢੇ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲਿਪਟਿਆ ਪਾਇਆ।"
22 ਮਈ 1984 ਨੂੰ, ਐਂਗ ਡੋਰਜੀ (ਸ਼ੇਰਪਾ ਸਿਰਦਾਰ) ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਚੜਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਾਉਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਲਈ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ; ਇਸ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਬਚੇਂਦਰੀ ਪਾਲ ਇਕਲੌਤੀ ਔਰਤ ਸੀ। ਉਹ 'ਦੱਖਣੀ ਕੌਲ' ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਰਾਤ ਉਥੇ ਕੈਂਪ IV 'ਚ 26,000 ਫੁੱਟ (7,924.8 ਮੀਟਰ) ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੇ ਬਿਤਾਈ। 23 ਮਈ, 1984 ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 6:20 ਵਜੇ ਸਵੇਰੇ, ਉਹ ਚੜ੍ਹਾਈ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, “ਜੰਮੀਆਂ ਬਰਫ਼ ਦੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ” ਤੇ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ; 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਠੰਢੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਇਨਸ 30 ਤੋਂ 40 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ। 23 ਮਈ 1984 ਨੂੰ, ਟੀਮ ਸਵੇਰੇ 1:07 ਵਜੇ ਮਾਉਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਦੀ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਇਸ ਚੜ੍ਹਾਈ ਨਾਲ ਬਚੇਂਦਰੀ ਪਾਲ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਿਆ।[6] ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਕਾਰਨਾਮਾ ਆਪਣੇ 30ਵੇਂ ਜਨਮਦਿਨ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਤੇ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ 'ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਦੀ 31ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਤੋਂ ਛੇ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰ ਦਿਖਾਇਆ ਸੀ।
ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
[ਸੋਧੋ]ਬਚੇਂਦਰੀ ਪਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਰਹੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਫ਼ਲਤਾਪੂਰਵਕ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ:
- ਇੱਕ "ਇੰਡੋ-ਨੇਪਾਲੀ ਔਰਤ ਦੀ ਮਾਊਟ ਐਵਰੈਸਟ ਅਭਿਆਨ - 1993" ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਹੜੀ ਭਾਰਤੀ ਪਰਬਤਾਰੋਹੀ ਲਈ ਮਾਪਦੰਡ ਤੈਅ ਕੀਤੇ ਜਦੋਂ ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿਚ 7 ਔਰਤਾਂ ਸਮੇਤ 18 ਲੋਕ ਪਹੁੰਚੇ।[7]
- "ਦਿ ਗ੍ਰੇਟ ਇੰਡੀਅਨ ਵੂਮੈਨ ਰਾਫਟਿੰਗ ਵੋਆਜ - 1994" ਵਿੱਚ ਰੈਫਟਰਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਮਹਿਲਾ ਟੀਮ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 3 ਰਾਫਟਾਂ 'ਚ 18 ਔਰਤਾਂ ਸਨ। 2155 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ, ਹਰਿਦੁਆਰ ਤੋਂ ਕਲਕੱਤਾ ਤੱਕ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ 39 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਇਹ ਇੱਕ ਮੋਹਰੀ ਉਪਰਾਲਾ ਸੀ।
" ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਟ੍ਰਾਂਸ-ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਮੁਹਿੰਮ - 1997", ਜੋ ਕਿ 8 ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਹਿਆਲਿਆ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਤੱਕ ਸਿਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਯਾਤਰਾ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ - 20,100 ਫੁੱਟ (6,126.5 ਮੀਟਰ) ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਉੱਤਰ ਦਾ ਸਿਹਰਾ,'225' ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 4000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜੀ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਿਆਂ 4,500 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਸਫਲਤਾ ਹੈ।[8]
ਸਮਾਜਕ ਕਾਰਜ
[ਸੋਧੋ]ਬਚੇਂਦਰੀ ਪਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮਲਤਾ ਅਗਰਵਾਲ ਅਤੇ ਐਸ ਪਹਾੜ ਰੋਹੀਆਂ ਦਾ ਸਮੂਹ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਐਵਰੈਸਟ ਸੰਮੇਲਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਚੁੱਪ-ਚੁਪੀਤੇ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਉਚਾਈ ਵਾਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਬਚਾਅ ਕਾਰਜ ਚਲਾਏ ਜੋ 2013 ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਸਨ।[9]
ਸਨਮਾਨ
[ਸੋਧੋ]- ਭਾਰਤ ਪਰਬਤ ਰੋਹੀ ਫਾਉੰਡੇਸ਼ਨ ਨੇ ਸੋਨ ਤਗਮਾ (1984)
- ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ(1984)
- ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਸੋਨ ਤਗਮਾ(1985)।
- ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨ ਅਰਜੁਨ ਇਨਾਮ (1986)
- ਕੋਲਕਾਤਾ ਲੇਡੀਜ਼ ਸਟੱਡੀ ਗਰੁੱਪ ਆਰਡਰ (1986)।
- ਗਿਨੀਜ਼ ਵਰਡ ਰਿਕਾਰਡ (1990) 'ਚ ਨਾਮਜਦ
- ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੌਮੀ ਐਡਵੈਂਚਰ ਸਨਮਾਨ (1994)।
- ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੇ ਯਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਨਮਾਨ (1995)।
- ਹੇਮਵਤੀ ਨੰਦਨ ਬਹੁਗੁਣਾ ਗੜਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਪੀਐਚਡੀ ਦੀ ਡਿਗਰੀ (1997)।
- ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਮੰਤਰਾਲਾ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੇ ਪਿਹਲੀ ਵੀਰਾਂਗਣਾ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਨਮਾਨ(2013-14)
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Bachendri Pal Biography – Bachendri Pal Profile, Childhood, Life, Timeline". Retrieved 11 January 2014.
- ↑ "Tata Steel Newsroom – Press Releases". Archived from the original on 27 ਸਤੰਬਰ 2013. Retrieved 11 January 2014.
- ↑ 3.0 3.1 "Bachendri Pal (Indian mountaineer) – Encyclopedia Britannica". Retrieved 11 January 2014.
- ↑ https://www.britannica.com/biography/Bachendri-Pal
- ↑ Book: ' st – My Journey to the Top, an autobiography published By National Book Trust, Delhi
- ↑ "mystory". Archived from the original on 22 July 2004. Retrieved 9 February 2014.
- ↑ "EverestHistory.com: Bachendri Pal". Archived from the original on 6 December 2013. Retrieved 11 January 2014.
- ↑ "Madhumita Chakraborty". Rediff. Archived from the original on 3 October 2013.
- ↑ "Everest conquerors to the rescue! – Other Sports - More – NDTVSports.com". Archived from the original on 19 October 2013. Retrieved 11 January 2014.