ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ
ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ ਕਲਾ ਦਾ ਵਿਲੱਖਣ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਲੋਕ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਹਾਈਲੈਂਡ ਉੱਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਅਤੇ ਲਘੂ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਨੇ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ ਉੱਤੇ ਦਬਦਬਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਕਾਸ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ। [1] ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ ਦੇ ਹੋਰ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੂਰਤੀ, ਫਰੈਸਕੋ, ਮੋਜ਼ੇਕ, ਵਸਰਾਵਿਕ, ਧਾਤ ਦਾ ਕੰਮ, ਉੱਕਰੀ, ਅਤੇ ਟੈਕਸਟਾਈਲ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਗਲੀਚੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਪੂਰਵ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਰਮੀਨੀਆ ਲੋਹਾ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਉਰਰਤੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਘਰ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇਸਦੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਧਾਤ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ, ਅਕਸਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ। ਖੇਤਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਅਕਸਰ ਈਰਾਨ, ਮੈਸੋਪੋਟਾਮੀਆ ਅਤੇ ਅਨਾਤੋਲੀਆ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਅਪਣਾਇਆ, ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਕਲਾ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸੰਸਕਰਣ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਈਕਾਨਾਂ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਲਘੂ ਚਿੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਅਤੇ ਮੱਠਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਸਲੀ ਉਸਾਰੀ ਕਲਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਯੂਰਪ ਦੀ ਮੱਧਕਾਲੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਚਰਚਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਪਾਸੇ ਅਲੰਕਾਰਕ ਰਾਹਤ ਉੱਕਰੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਸੀ, ਜੋ ਬਿਜ਼ੈਂਟੀਅਮ ਵਿੱਚ ਅਣਜਾਣ ਸੀ।
ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਧਿਐਨ
[ਸੋਧੋ]ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਕੈਥੋਲਿਕੋਸ ਗੈਰੇਗਿਨ ਹੋਵਸੇਪਿਅਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਿਰਰਪੀ ਡੇਰ ਨੇਰਸੀਅਨ ਸਨ। [1] ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਜੀਨ-ਮਿਸ਼ੇਲ ਥਿਏਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਡਿਕਰਾਨ ਕੋਇਮਜੀਅਨ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਦਵਾਨ ਹਨ।
ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ/ਉਸਾਰੀ ਕਲਾ
[ਸੋਧੋ]ਪਹਿਲੇ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਚਰਚਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸੇਂਟ ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਦਿ ਇਲੂਮਿਨੇਟਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਮੂਰਤੀਮਾਨ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਪੂਰਵ-ਈਸਾਈ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦੇ ਕੁਝ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਦੇ ਸਨ। [2]
ਕਲਾਸੀਕਲ ਅਤੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਆਰਮੀਨੀਆਈ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਨੂੰ ਚਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੌਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪਹਿਲਾ ਦੌਰ, 4 ਵੀਂ ਤੋਂ 7 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ, ਅਰਮੇਨੀਆ ਦੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਅਰਮੇਨੀਆ ਦੇ ਅਰਬ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਤਮ ਹੋਇਆ। ਮੁਢਲੇ ਚਰਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਧਾਰਨ ਬੇਸਿਲਿਕਾ ਸਨ, ਕੁਝ ਸਾਈਡ ਐਪਸ ਵਾਲੇ ਸਨ। 5ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਕਪੋਲਾ ਕੋਨ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। 7ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ, ਕੇਂਦਰੀ-ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਚਰਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਨੀਚਡ ਬੁਟਰਸ ਅਤੇ ਰੇਡੀਏਟਿੰਗ ਹਰੀਪ ਸਿਮੇ ਸ਼ੈਲੀ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਅਰਬ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਹੁਣ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਸੀਂ ਜਿਸਨੂੰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਆਰਮੀਨੀਆਈ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ।
ਦੂਜਾ ਦੌਰ 9ਵੀਂ ਤੋਂ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਬਗਰਾਟਿਡ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਐਨੀ ਅਤੇ ਲੇਕ ਵਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਬਣੀਆਂ: ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਕਾਢਾਂ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸਜਾਵਟੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਕਰੀਆਂ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਖਚਕਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[3] ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਚਰਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੇਕ ਵਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਤੇ ਅਕਦਮਰ ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਗਿਰਜਾਘਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਐਨੀ ਦਾ ਗਿਰਜਾਘਰ ਵੀ ਇਸ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੇ ਵੱਡੇ ਮੱਠਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਗਪਤ ਅਤੇ ਹਰਿਤਚਵੰਕ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰ ਦਾ ਅੰਤ ਸਲਜੂਕ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 ਫਰਮਾ:Arts of Armenia "Archived copy". Archived from the original on May 30, 2009. Retrieved 2009-05-10.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ↑ Sacred Geometry and Armenian Architecture | Armenia Travel, History, Archeology & Ecology | TourArmenia | Travel Guide to Armenia
- ↑ Armenia, Past and Present; Elisabeth Bauer, Jacob Schmidheiny, Frederick Leist , 1981