ਅਸਾਮ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ

ਅਸਾਮ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ, ਅਸਾਮ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਕਲਾ ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ। ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਪੇਂਟਿੰਗ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਵੈਸ਼ਨਵ ਸੰਤ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ। 16ਵੀਂ ਤੋਂ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਏ ਗਏ ਅਤੇ ਨਕਲ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਪੂਰਵ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1826 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਅਹੋਮ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟ ਦਾ ਬਹੁਤ ਲੰਬਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਅਸਾਮ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ ਜ਼ੁਆਨਜ਼ਾਂਗ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ ਕਾਮਰੂਪ ਦੇ ਰਾਜਾ ਭਾਸਕਰ ਦਾ ਮਿੱਤਰ ਸੀ। ਕਨੌਜ ਦੇ ਰਾਜੇ ਹਰਸਾ ਨੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ "ਬੁਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਲੌਕਾਂ ਨਾਲ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਲਈ ਪੈਨਲਾਂ ਦੇ ਉੱਕਰੀ ਹੋਏ ਬਕਸੇ ਭੇਟ ਕੀਤੇ।^[1]

ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਮਹਾਨ ਨੇਤਾ, ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ, ਵੈਸ਼ਨਵ ਸੰਤ ਸੰਕਰਦੇਵ (1449-1568 ਈ.) ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨਵ-ਵੈਸ਼ਨਵਾਦ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਪੱਤੇ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਸਮੱਗਰੀ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਸਾਂਚੀ ਪੈਟ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬਾਰੇ ਸਰ ਈ ਏ ਗੇਟ ਦੁਆਰਾ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਕਾਗਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇਕ ਹੋਰ ਸਮੱਗਰੀ ਤੁਲਪਤ ਸੀ ਪਰ ਸੰਚੀਪਤ ਜਿੰਨੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਮੱਧਯੁਗੀ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਖੇਡ/ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਖੇਲ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ਅਫਸਰ ਨੂੰ ਖਾਨੀਕਰ ਬੋਰੂਆ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੇਂਟਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖਨੀਕਰ ਲੱਕੜ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਬਣਾਉਣ, ਨਾਟਕ ਲਈ ਮਾਸਕ, ਕੰਧ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ, ਲੱਕੜ ਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਜੋਰਾਈ ਦੀ ਕਲਾ ਵੀ ਜਾਣਦਾ ਸੀ।^[2]

ਕਲਾ ਦੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ

(ਦਾਸਗੁਪਤਾ, 1972) ਅਸਾਮੀ ਪੇਂਟਿੰਗ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀਆਂ 6 ਧਾਰਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਤਾਈ-ਅਹੋਮ ਸਕੂਲ, ਸੱਤਰੀਆ ਸਕੂਲ, ਦਰੰਗ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਗੜ੍ਹਗਾਓਂ ਸਕੂਲ (ਅਦਾਲਤੀ ਸ਼ੈਲੀ)। ਪਰ ਦੂਜੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਿਓਗ, ਕਲਿਤਾ ਅਤੇ ਸੈਕੀਆ ਇਹ ਸਟਾਈਲ ਤਾਈ-ਅਹੋਮ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਤੱਕ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਹਨ - ਸਤਰੀਆ, ਅਦਾਲਤ (ਗੜ੍ਹਗਾਓਂ, ਸੂਬਾਈ ਮੁਗਲ, ਗੜ੍ਹਗਾਓਂ ਦੇ ਵਿਲੀਨ ਵਰਗੀ ਸ਼ੈਲੀ) ਅਤੇ ਦਰੰਗ, ਜੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤਾਈ-ਅਹੋਮ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। (ਸੈਕੀਆ, 2016) ਉਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਸਾਮ ਦੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਸੱਤਰੀਆ ਸ਼ੈਲੀ, ਰਾਜਘਰੀਆ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟ ਹੀ। ਤੀਜੀ ਸ਼ੈਲੀ ਬਾਰਡਰ ਸਜਾਵਟ ਵਾਲੀਆਂ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ। (ਸੈਕੀਆ, 2016) ਤਾਈ-ਅਹੋਮ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਇਸਦੀ '' ਆਦਿਮਤਾ, ਜੋਸ਼ ਦੀ ਘਾਟ, ਦਬਦਬਾ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। '' (ਕਲਿਤਾ, 2014) ਅਸਾਮੀ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਰਫ ਦੋ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ: ਸੱਤਰੀਆ ਸ਼ੈਲੀ (ਸੱਤਰਾ / ਵੈਸ਼ਨਾਵਤੀ ਮੱਠ ਅਧਾਰਤ), ਅਤੇ ਅਹੋਮ ਰਾਜ ਸਭਾ (ਅਹੋਮ ਅਦਾਲਤ ਅਧਾਰਤ)।

ਤਾਈ-ਅਹੋਮ ਸ਼ੈਲੀ

ਅਹੋਮ ਜਦੋਂ ਅੱਪਰ ਬਰਮਾ ਤੋਂ ਅੱਪਰ ਅਸਾਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਹੁਨਰ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। 1473 ਈਸਵੀ ਦੀ ਅਹੋਮ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਫੁੰਗ ਚਿਨ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ, ਇਸਨੂੰ ਅਸਾਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਮੌਜੂਦਾ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੁਣ, DHAS (ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਅਧਿਐਨ ਵਿਭਾਗ, ਗੁਹਾਟੀ) ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਸੁਕਤਾਂਤਾ ਕਿਮਪੋਂਗ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖਰੜਾ ਹੈ ਅਹੋਮ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਚਿੱਤਰ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਮਿਤੀ 1523 ਈਸਵੀ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਹੈ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣੇ ਕਾਗਜ਼ (ਤੁਲਾ-ਪਟ) ਉੱਤੇ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਦੋਹਾਂ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਬੁੱਧ ਦੀ ਮੂਰਤ ਦਾ ਚਿਤਰਣ ਆਮ ਹੈ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਤਾਈ-ਅਹੋਮ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਹਨ: ਫੇ-ਬਾਨ (ਸ਼ਗਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ), ਕੁਕੁਰਾ-ਥੇਂਗ (ਚਿਕਨ ਬੋਨ ਡਿਵੀਨੇਸ਼ਨ), ਫੁਰਾ-ਲੰਬੀ (ਜਾਟਕਾ ਕਹਾਣੀ), ਆਦਿ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਲਾਖਣਿਕ ਲਾਈਨ ਡਰਾਇੰਗ ਅਤੇ ਸਕੈਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਪੇਂਟਿੰਗ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।^[3]

ਸਤਰੀਆ ਸ਼ੈਲੀ

16ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸ਼ੰਕਰਦੇਵ ਦੀ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਸਤਰੀਆ ਸ਼ੈਲੀ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ੈਲੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ।^[4] ਆਸਾਮ ਵਿੱਚ ਵੈਸ਼ਨਵ ਮੱਠਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤਰਕਲਾ ਦੀ ਸਤਰੀਆ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਕਸਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਮੱਧਯੁਗੀ ਅਸਾਮ ਦੇ ਸਤਰਾ ਜਾਂ ਵੈਸ਼ਨਵ ਮੱਠ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਵੈਸ਼ਨਵ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪੇਂਟਿੰਗ ਦੀ ਕਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸੰਕਰਦੇਵ ਦੁਆਰਾ ਡਰਾਮਾ ਚਿਨਯਾਤਰਾ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਕਰੋਲ ਪੇਂਟਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਆਗਮਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਬੋਰਡੋਵਾ ਵਿੱਚ 1468 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਵੈਕੁੰਠ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਸੀ। ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਕਲਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸਤਰਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਸੱਤਰੀਆ ਸ਼ੈਲੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੇਂਟਿੰਗ ਦੀ ਇਸ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਹੇਂਗੁਲ ਅਤੇ ਹੈਟਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੈਲੀ ਸਤਰਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। 'ਚਿਤਰਾ ਭਾਗਵਤਾ' ਜਾਂ 'ਭਾਗਵਤਾ ਕਿਤਾਬ x ਨੋਗੋਆਨ ਦੇ ਬਾਲੀ ਸਤਰਾ ਤੋਂ ਸਤਰੀਆ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਸਚਿੱਤਰ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ।^[5] ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਮਿਤੀ ਵਾਲੇ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਭਾਗਵਤ-ਪੁਰਾਣ, ਕਿਤਾਬ 6 ਮਿਤੀ 1678 ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ੰਕਰਦੇਵ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਲਿਪੀ ਹੈ।^[6]

ਸੱਤਰੀਆ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਸਚਿੱਤਰ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: ਭਗਤੀ ਰਤਨਾਵਲੀ 1605 ਸਾਕਾ (1683 ਈ.), ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ, ਪੁਸਤਕ X (ਆਦਿ ਦਸਮਾ/ਚਿੱਤਰ ਭਾਗਵਤ), ਬਾਰ ਕੀਰਤਨ, ਭਾਗਵਤ-ਪੁਰਾਣ, ਪੁਸਤਕ XI (1697 ਈ.)। ਕਾਲੀਤਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਸੱਤਰੀਆ ਮੁਹਾਵਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਸਾਮੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ" (ਕਲਿਤਾ, 2009) ਪਰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਮਾਕਾਂਤਾ ਦੀ ਵਨਮਾਲੀ ਦੇਵਰ ਚਰਿਤਾ। ਦ੍ਵਿਜ; ਨਿਤਾਨੰਦ ਕਾਯਸਥ ਦਾ ਸ਼੍ਰੀ ਭਾਗਵਤ ਮਤਸਯ ਚਰਿਤ, 1644-50 ਈ. ਗੀਤਾ ਗੋਵਿੰਦਾ, ਕਵੀਰਾਜ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਵਾਦਿਤ, ਈ. 1644-50; ਹਰੀਵਰ ਵਿਪ੍ਰ ਦਾ ਲਵਾ ਕੁਸ਼ਾਰ ਯੁਧ, ਈ. 1714 -1744; ਅਨੰਤ ਆਚਾਰੀਆ ਦਵਿਜ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲਹਿਰੀ, 1714-44 ਈ. ਰਾਮਾਇਣ (ਸੁੰਦਰ ਕਾਂਡਾ) ਈ. 1715; ਸੰਕਰਾ ਚਰਿਤਾ; ਅਤੇ ਰਾਮਾਇਣ (ਲੰਕਾ ਕਾਂਡਾ) 1791-1806 ਈ^[7]

ਕੋਰਟ ਸਟਾਈਲ

ਪੇਂਟਿੰਗ ਦੀ ਅਦਾਲਤੀ ਸ਼ੈਲੀ, ਰਾਜਘੜੀਆ ਸ਼ੈਲੀ ਜਾਂ ਗੜ੍ਹਗਾਓਂ ਸ਼ੈਲੀ (ਅਹੋਮ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰੰਗਪੁਰ ਵਜੋਂ) ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਹੋਮ ਰਾਜ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ^[8] ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਤਰਾਂ ਤੋਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਖਾਨੀਕਰਾਂ (ਕਾਰੀਗਰਾਂ) ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕਲਾ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਰੁਦਰ ਸਿੰਘਾ (ਈ. 1696-1714) ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਗੀਤਾ ਗੋਵਿੰਦਾ ਦੇ ਚਿੱਤਰਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਇਹ ਉਸਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸਿਵਾ ਸਿੰਘਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀਆਂ ਪ੍ਰਮਥੇਸਵਰੀ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਅੰਬਿਕਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਸਾਮ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਪੇਂਟਿੰਗ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਨੇ ਸੱਤਰਾ ਦੇ ਹੋਰ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਮੁਗਲ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਚ ਬੁਲਾ ਕੇ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਅਤੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਸ਼ੈਲੀ ਅਹੋਮ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪੂਰਬੀ ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਹਸਤੀਵਿਦਿਆਰਨਵ, ਸਾਂਖਚੂੜਾ-ਵਧ, ਗੀਤਾ ਗੋਵਿੰਦਾ ਅਤੇ ਲਵਕੁਸਰ ਯੁੱਧ ਵਰਗੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਭਰਦੀ ਹੈ।^[9]^[10]^[11]

ਦਰੰਗ ਸਟਾਈਲ

18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸੱਤਰੀਆ ਚਿਤ੍ਰਿਕ ਮੁਹਾਵਰਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦਰੰਗ ਵਿੱਚ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਕਾਰੀਗਰ ਆਪਣੇ ਮਾਜੁਲੀ ਸਾਥੀਆਂ ਵਾਂਗ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਦਰੰਗ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਕੁਝ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ ਹਨ: ਕੌਮੁਦੀ, ਅਨਾਦੀ ਪਟਨਾ (1782 ਈ.) ਅਤੇ ਭਾਗਵਤ-ਪੁਰਾਣ ਪੁਸਤਕ ਅੱਠਵੀਂ (1804 ਈ.)। ਬਾਅਦ ਦੇ ਦਰਰੰਗ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਲਘੂ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਦਾਹਰਣ ਦਰਰੰਗ ਰਾਜ ਵੰਸਾਵਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਅੰਤ 1805 ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨਾਰਾਇਣ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਛੁੱਟਣ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।^[12]

ਅਸਵੀਕਾਰ ਕਰੋ

ਮੋਮੋਰੀਆ ਵਿਦਰੋਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਪੇਂਟਿੰਗ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸਾਮ ਉੱਤੇ ਬਰਮੀ ਹਮਲੇ ਹੋਏ। ਅਹੋਮ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।^[12]

ਗੈਲਰੀ

ਬੇਂਗਨਾਤੀ ਸਤਰਾ ਦਾ ਭਾਗਵਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ
ਹਸ੍ਤਿਵਿਦ੍ਯਾਰ੍ਣਵਾ
ਚਿੱਤਰਿਤ ਰਾਮਾਇਣ
ਕਥਾ-ਭਗਵਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ, ਗੜ੍ਹਗਾਓਂ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ
ਚਿਤਰਣ ਪਾਰਿਜਾਤ ਹਰਨ
ਚਿੱਤਰਿਤ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ
ਹਸ੍ਤਿਵਿਦ੍ਯਾਰ੍ਣਵਾ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟ੍ਵਾ
ਹਸ੍ਤਿਵਿਦ੍ਯਾਰ੍ਣਵਾ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟ੍ਵਾ

↑ Boruah, Porishmita (2009). "The Illustrated Manuscripts Of Assam: A Brief Study". 5: 2885. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
↑ "Manuscript paintings from Assam |". Hindu Scriptures | Vedic lifestyle, Scriptures, Vedas, Upanishads, Itihaas, Smrutis, Sanskrit. (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2017-12-27. Archived from the original on 2023-02-05. Retrieved 2023-02-05.
↑ Tradition of manuscript paintings in Assam, Bikramjit Sarkar (2021), Tripura University. p. 49.
↑ Boruah, Porishmita (2019). "The Illustrated Manuscripts Of Assam: A Brief Study". 5: 2886. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
↑ Boruah, Porushmita. "The Illustrated Manuscripts Of Assam: A Brief Study". 5: 887. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
↑ "Manuscript Painting of Assam: Historical and Contemporary Perspectives". Sahapedia (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-02-05.
↑ Raj Kumar Mazinder (April 2020). "Manuscript painting Tradition in Assam: A Concise Overview".
↑ Tradition of manuscript paintings in Assam, Bikramjit Sarkar (2021), Tripura University. p. 52.
↑ Manuscript Paintings of Assam and Odisha A Comparative Study, Amritanand Nayak (2019), Assam University. p. 114.
↑ Gupta, Rajatananda Das (1972). Eastern Indian Manuscript Painting (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). D. B. Taraporevala Sons.
↑ Raj Kumar Mazinder (April 2020). "Manuscript painting Tradition in Assam: A Concise Overview".
↑ ^12.0 ^12.1 Manuscript Paintings of Assam and Odisha A Comparative Study, Amritanand Nayak (2019), Assam University.

[1] Boruah, Porishmita (2009). "The Illustrated Manuscripts Of Assam: A Brief Study". 5: 2885. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)

[2] "Manuscript paintings from Assam |". Hindu Scriptures | Vedic lifestyle, Scriptures, Vedas, Upanishads, Itihaas, Smrutis, Sanskrit. (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2017-12-27. Archived from the original on 2023-02-05. Retrieved 2023-02-05.

[3] Tradition of manuscript paintings in Assam, Bikramjit Sarkar (2021), Tripura University. p. 49.

[4] Boruah, Porishmita (2019). "The Illustrated Manuscripts Of Assam: A Brief Study". 5: 2886. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)

[5] Boruah, Porushmita. "The Illustrated Manuscripts Of Assam: A Brief Study". 5: 887. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)

[6] "Manuscript Painting of Assam: Historical and Contemporary Perspectives". Sahapedia (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-02-05.

[7] Raj Kumar Mazinder (April 2020). "Manuscript painting Tradition in Assam: A Concise Overview".

[8] Tradition of manuscript paintings in Assam, Bikramjit Sarkar (2021), Tripura University. p. 52.

[9] Manuscript Paintings of Assam and Odisha A Comparative Study, Amritanand Nayak (2019), Assam University. p. 114.

[:1-10] Gupta, Rajatananda Das (1972). Eastern Indian Manuscript Painting (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). D. B. Taraporevala Sons.

[11] Raj Kumar Mazinder (April 2020). "Manuscript painting Tradition in Assam: A Concise Overview".

[:0-12] 12.0 ^12.1 Manuscript Paintings of Assam and Odisha A Comparative Study, Amritanand Nayak (2019), Assam University.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]