ਆਨੰਦੀਬਾਈ
| ਆਨੰਦੀ ਬਾਈ | |
|---|---|
| ''ਪੇਸ਼ਵਿਨ'' | |
| ਜਨਮ | ਗੁਹਾਗਰ, ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ |
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ | ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ |
| ਔਲਾਦ | ਬਾਜੀਰਾਓ |
| ਘਰਾਣਾ | ਓਕ (ਜਨਮ ਦੁਆਰਾ) ਭੱਟ (ਵਿਆਹ ਵੱਲੋਂ) |
| ਪਿਤਾ | ਰਘੁ ਮਹਾਦੇਵ |
ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਪੇਸ਼ਵਾ ਰਾਣੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ 11ਵੇਂ ਪੇਸ਼ਵਾ ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ। ਅਗਸਤ 1773 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ, 17 ਸਾਲਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਰਚੀ। ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਸ ਦਾ ਪਤੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਗਲੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਸਨ ਲਈ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਆਹ
[ਸੋਧੋ]ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਚਿਤਪਾਵਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਦੇ ਕੋਂਕਣ ਖੇਤਰ ਦੇ ਗੁਹਾਗਰ ਪਿੰਡ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। ਉਹ ਰਘੂ ਮਹਾਦੇਵ ਓਕ ਦੀ ਧੀ ਸੀ।[1] ਉਸ ਦੀ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ ਗੋਪਿਕਾਬਾਈ (ਰਾਸਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ), ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਲਾਜੀ ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ। ਦਸੰਬਰ 1756 ਵਿਚ, ਜਦੋਂ ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਅਜੇ ਬੱਚੀ ਹੀ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬਾਲਾਜੀ ਬਾਜੀ ਰਾਓ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਰਘੂਨਾਥ ਰਾਓ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਸੀ।[2] ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ (ਬਰਵੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਜਾਨਕੀ ਬਾਈ) ਦੀ ਅਗਸਤ 1755 ਵਿਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਬਾਲਾਜੀ ਅਤੇ ਰਘੂਨਾਥ ਦੋਵੇਂ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਜੀ ਰਾਓ ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਛਤਰਪਤੀ (ਰਾਜੇ) ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਖਾਨਦਾਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦਰਅਸਲ, ਬਾਜੀ ਰਾਓ, ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਦੂਜਾ ਬੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਪੇਸ਼ਵਾ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਦਾ ਕਤਲ
[ਸੋਧੋ]
1772 ਵਿੱਚ ਮਾਧਵਰਾਓ ਪਹਿਲੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਨੇ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲਣੀ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਨਾਬਾਲਗ ਸੀ। ਪੇਸ਼ਵਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹਿਸ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਗਲਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਕੌਣ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਪੇਸ਼ਵਾ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਚਾਚਾ ਰਘੂਨਾਥਰਾਓ ਪੇਸ਼ਵਾ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਤਖਤ ਪਲਟਾਉਣ ਦੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਰਚਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
30 ਅਗਸਤ, 1773 ਨੂੰ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਵਾਡਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ, ਰਘੂਨਾਥਰਾਓ ਨੇ ਗਾਰਡੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾੜੇ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਵਜੋਂ ਨੌਕਰੀ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ।[3] ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਵਾਡਾ ਨੂੰ ਪੈਮਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਉਹ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਦੇ ਹਰਮ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਨੇ ਦਖਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬੇਨਤੀਆਂ ਨੂੰ ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ।
ਬਾਅਦ ਦਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪਤੀ ਨਾਨਾ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਤੋਂ ਭੱਜ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਸ ਨੇ 10 ਜਨਵਰੀ 1775 ਨੂੰ ਬਾਜੀਰਾਓ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਧਾਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ, ਪਵਾਰਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ, ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।[4]
11 ਦਸੰਬਰ 1783 ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਰਘੂਨਾਥਰਾਓ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਛੱਡ ਗਿਆ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Gune, Vithal (1996), Survey and Calendar of Marathi Documents, K.P. Bagchi, ISBN 978-81-7074-166-4, retrieved 2009-01-14
- ↑ Turner, O. (1904), Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, The Society, retrieved 2009-01-14
- ↑ [1]|Indian express article about Shaniwar Wada
- ↑ Vaidya, S.G. (1976), Peshwa Bajirao II and the Downfall of Maratha Power, Pragati Prakashan, ISBN 978-81-206-1875-6, retrieved 2009-01-14