ਇਲੈਕਟੋਰਲ ਬਾਂਡ
ਇਲੈਕਟੋਰਲ ਬਾਂਡ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਫੰਡ ਦੇਣ ਦਾ ਇੱਕ ਢੰਗ ਸੀ। ਬੇਨਾਮ ਇਲੈਕਟੋਰਲ ਬਾਂਡ ਦੀ ਸਕੀਮ ਕੇਂਦਰੀ ਬਜਟ 2017-18 ਦੌਰਾਨ ਵਿੱਤ ਬਿੱਲ, 2017 ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ 15 ਫਰਵਰੀ 2024 ਨੂੰ ਗੈਰ-ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਕਰਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[1] ਚੋਣ ਫੰਡਿੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਜੋ ਕਿ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਸੀ, ਨੂੰ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਪੰਜ ਜੱਜਾਂ ਦੇ ਬੈਂਚ ਦੁਆਰਾ ਤੁਰੰਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਇਹ ਬਾਂਡ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਸਕੀਮ ਨੂੰ "ਆਰਟੀਆਈ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ" ਕਿਹਾ ਸੀ। ਕੇਰਲ ਦੀ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੂੰ ਇਲੈਕਟੋਰਲ ਬਾਂਡ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਟੀਸ਼ਨਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹਨਾਂ ਬਾਂਡਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਾਨ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਹ ਇਕੋ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਸੀ।[2][3][4][5][6]
ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਸ੍ਰੀ ਜੇਤਲੀ ਨੇ ਸਿਆਸੀ ਫੰਡਿੰਗ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਬੈਂਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਲੈਕਟੋਰਲ ਬਾਂਡ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ (ਆਰਬੀਆਈ) ਐਕਟ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ। [7]
ਬੇਨਾਮ ਇਲੈਕਟੋਰਲ ਬਾਂਡ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬਜਟ ਦੇ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵੇਂ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਆਰਟੀਕਲ 110 ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਕੁਝ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਤਮਕ ਫਾਇਦਿਆਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈਣ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸੰਸਦੀ ਜਾਂਚ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਬਾਈਪਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਨੀ ਬਿੱਲ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[8] ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਨੀ ਬਿੱਲ ਉਹ ਕਾਨੂੰਨ ਹਨ ਜੋ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ "ਪਾਸ" ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉੱਪਰਲੇ ਸਦਨ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਜਿਹੇ ਬਿੱਲਾਂ 'ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਟਿੱਪਣੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਹੈ।[9]
ਹਾਲਾਂਕਿ 2017 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਭਾਗ ਨੇ 2 ਜਨਵਰੀ 2018 ਨੂੰ ਇੱਕ ਗਜ਼ਟ ਵਿੱਚ ਇਲੈਕਟੋਰਲ ਬਾਂਡ ਸਕੀਮ 2018 ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।[10][11] ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਾਰਚ 2018 ਤੋਂ ਅਪ੍ਰੈਲ 2022 ਤੱਕ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ₹9,857 ਕਰੋੜ ਦੇ ਮੁਦਰਾ ਮੁੱਲ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਕੁੱਲ 18,299 ਇਲੈਕਟੋਰਲ ਬਾਂਡਾਂ ਦਾ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[12]
7 ਨਵੰਬਰ 2022 ਨੂੰ, ਇਲੈਕਟੋਰਲ ਬਾਂਡ ਸਕੀਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਵਿਕਰੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ 70 ਤੋਂ ਵਧਾ ਕੇ 85 ਕਰਨ ਲਈ ਸੋਧਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਲੈਕਟੋਰਲ ਬਾਂਡ (ਸੋਧ) ਸਕੀਮ, 2022 'ਤੇ ਫੈਸਲਾ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਆਦਰਸ਼ ਚੋਣ ਜ਼ਾਬਤਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[13]
2019 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਲੈਕਟੋਰਲ ਬਾਂਡ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਇਰਾਦੇ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਪਾਰਟੀ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਚੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[14]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Electoral Bonds Judgment: LIVE updates from Supreme Court". Bar and bench.
- ↑ "Electoral bonds verdict LIVE updates: Supreme Court deems EB scheme 'violative of right to information'". Hindustan Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2024-02-15. Retrieved 2024-02-17.
- ↑ "India's Supreme Court scraps electoral bonds, calls them 'unconstitutional'". Al Jazeera (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2024-02-15.
- ↑ Das, Awstika (2024-02-15). "BREAKING | Supreme Court Strikes Down Electoral Bonds Scheme As Unconstitutional, Asks SBI To Stop Issuing EBs". www.livelaw.in (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2024-02-17.
- ↑ Livemint (2024-02-15). "Electoral Bonds Scheme: SC strikes down EBS, calls it 'unconstitutional'". mint (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2024-02-17.
- ↑ "Ban on India's electoral bonds: How will it affect 2024 election?". Al Jazeera Media Network. Al Jazeera Media Network. 16 February 2024. Retrieved 11 March 2024.
- ↑ "BRIEF-India proposes to amend RBI act for issue of electoral bonds for political funding". Reuters (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 1 February 2017. Retrieved 4 October 2023.
- ↑ "India Law Journal". www.indialawjournal.org. Retrieved 2024-02-16.
- ↑ Chhokar, Jagdeep S. (5 February 2019). "Corporate-Political Party Bond". Deccan Herald (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 5 October 2023.
- ↑ "GAZETTE NOTIFICATION - Electoral Bond Scheme, 2018" (PDF). Department of Economic Affairs, MoF-GoI. 2 January 2018. Archived from the original (PDF) on 5 ਅਕਤੂਬਰ 2023. Retrieved 5 October 2023.
- ↑ "Sale of Electoral Bonds at Authorised Branches of State Bank of India (SBI)". pib.gov.in. Retrieved 5 October 2023.
- ↑ "What are electoral bonds?". Moneycontrol. Retrieved 4 October 2023.
- ↑ "Electoral bonds: Purchase days raised from 70 to 85 each year". Mintgenie (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 5 October 2023.
- ↑ N. K. R., Ashwani Kumar (3 April 2019). "Cong to scrap electoral bonds if given power". Deccan Herald (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 5 October 2023.