ਈਸ਼ਵਰ ਵਿਲਾਸ
ਈਸ਼ਵਰਵਿਲਾਸ ਮਹਾਂਕਾਵਿ [1] ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਬ੍ਰਜਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕਵੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਭੱਟ ਕਵੀਕਲਾਨਿਧੀ ਦੁਆਰਾ ਜੈਪੁਰ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸ-ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ।[1] ਇਸ ਦਾ ਮੂਲ ਖਰੜਾ ਪੋਥੀਖਾਨਾ, ਸਿਟੀ ਪੈਲੇਸ (ਚੰਦਰਮਹਿਲ), ਜੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। 1958 ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ 'ਰਾਜਸਥਾਨ ਓਰੀਐਂਟਲ ਸਾਇੰਸ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ', ਜੋਧਪੁਰ ਦੁਆਰਾ ਭੱਟ ਮਥੁਰਾਨਾਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ, ਸੰਪਾਦਨ, ਸੰਸ਼ੋਧਨ ਅਤੇ 'ਵਿਲਾਸਿਨੀ' ਟਿੱਪਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[2] ‘ਈਸ਼ਵਰਵਿਲਾਸ ਮਹਾਂਕਾਵਿ’ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸੰਸਕਰਨ 2006 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ।
ਈਸ਼ਵਰ ਵਿਲਾਸ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਅਤੇ ਕਲਕੀ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰ
[ਸੋਧੋ]ਕਲਕੀ ਅਵਤਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਮਾੜੀ ਚੌਪਰ ਤੋਂ ਅੰਬਰ ਤੱਕ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਸਿਰੀਯੋਧੀ ਬਾਜ਼ਾਰ (ਹਵਾ ਮਹਿਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ) ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਵਾਈ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ 1739 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦਕਸ਼ਨਾਯਨ ਸ਼ਿਖਰ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਕਲਕੀ ਅਵਤਾਰ ਦਾ ਮੰਦਰ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਕਥਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਉੱਘੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਦਵਾਨ ਦੇਵਰਸ਼ੀ ਕਲਾਨਾਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਸਵਾਈ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇਵਤੇ ਬਾਰੇ ਪੂਰਵ-ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਅਜੇ ਅਵਤਾਰ ਨਹੀਂ ਲਿਆ, ਕਲਕੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਬਣਾ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ। ਸਵਾਈ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਕਵੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭੱਟ ਕਲਾਨਿਧੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਈਸ਼ਵਰ ਵਿਲਾਸ ਕਾਵਿਆ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ ਉਚਿਤਤਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਸਵਾਈ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੋਤੇ "ਕਲਕੀ ਪ੍ਰਸਾਦ" (ਸਵਾਈ ਈਸ਼ਵਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ) ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਚਿੱਟੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਉੱਤੇ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜੋ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਕਲਕੀ ਦਾ ਵਾਹਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਘੋੜੇ ਦੇ ਚਬੂਤਰੇ 'ਤੇ ਲੱਗੇ ਬੋਰਡ 'ਤੇ ਇਹ ਦਿਲਚਸਪ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਉਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ - "ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਕਲਕੀ ਮਹਾਰਾਜ - ਮਾਨਤਾ - ਘੋੜੇ ਦੀ ਖੱਬੀ ਲੱਤ ਵਿੱਚ ਟੋਆ (ਜ਼ਖਮ) ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕਲਕੀ ਭਗਵਾਨ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣਗੇ।"[3]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ राम प्रसाद व्यास (२००८). राजस्थान का वृहत् इतिहास. राजस्थान हिन्दी ग्रन्थ अकादमी. p. ४५१. Archived from the original on 14 जुलाई 2014. Retrieved 28 जून 2014.
{{cite book}}: Check date values in:|access-date=,|year=, and|archive-date=(help)