ਕਜਨਬਾਈ
ਜਹਾਨਾਰਾ ਕਜਨ (15 ਫਰਵਰੀ 1915 – ਦਸੰਬਰ 1945), ਜਾਂ "ਮਿਸ ਕਜਨ",[1] 1920 ਅਤੇ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਸਰਗਰਮ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕਾ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਕਸਰ "ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਨਾਈਟਿੰਗੇਲ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[2] ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਟਾਕੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੀ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਰਾਣੀ, ਗਲੈਮਰਸ ਮੂਵੀ ਸਨਸਨੀ, ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕ, ਫੈਸ਼ਨ ਆਈਕਨ ਅਤੇ ਟ੍ਰੈਂਡਸੈਟਰ, ਜਹਾਨਰਾ ਕਜਨ ਨੂੰ "ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀ ਲਾਰਕ" ਅਤੇ "ਬੰਗਾਲ ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਨਾਈਟਿੰਗੇਲ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮਾਸਟਰ ਨਿਸਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸਟੇਜ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕ ਜੋੜੀ ਬਣਾਈ।
ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]15 ਫਰਵਰੀ 1915 ਨੂੰ ਲਖਨਊ ਦੀ ਸੁਗਨ ਬੇਗਮ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮਿਆ ਜੋ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਗਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਭਾਗਲਪੁਰ ਦੇ ਨਵਾਬ ਚੰਮੀ ਸਾਹਬ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਕਜਨ ਨੇ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖੀ। ਉਰਦੂ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ, ਉਸਨੇ "ਅਦਾ" ਉਪਨਾਮ ਹੇਠ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ, ਉਸਨੇ ਪਟਨਾ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਤੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਟਨਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਥੀਏਟਰ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਨੌਕਰੀ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ. ਉਹ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਮਦਨ ਥਿਏਟਰਸ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਵਾਲੀ ਐਲਫ੍ਰੇਡ ਕੰਪਨੀ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਈ। ਕੱਜਨ ਨੇ ਸਟੇਜ ਦੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਨਾਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
1931 ਵਿੱਚ ਟਾਕੀਜ਼ ਦੇ ਆਗਮਨ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਮਦਨ ਥੀਏਟਰ ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆ ਦਿੱਤੀ, "ਸ਼ੀਰੀਨ ਫਰਹਾਦ" ਨਾਮਵਰ ਨਾਟਕਕਾਰ ਆਗਾ ਹਸ਼ਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਸਟੇਜ ਪਲੇਅ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਜਨ ਅਤੇ ਨਿਸਾਰ ਦੇ 42 ਗੀਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਟੇਜ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕ ਜੋੜੀ ਹੈ। ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ, ਕਜਨ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰਿਆ, ਫਿਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੁਪਰਹਿੱਟ "ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰ" ਆਈ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਗਾ ਹਸਨ ਅਮਾਨਤ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਨਾਟਕ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ "ਇੰਦਰ ਸਭਾ" ਆਈ, ਇਸ ਵਿੱਚ 71 ਗੀਤ ਸਨ, ਫਿਲਮ ਅਜੇ ਵੀ "ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੀਤਾਂ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ" ਵਜੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਰਿਕਾਰਡ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਦੀ ਇਹ ਫਿਲਮ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਸੀ ਅਤੇ ਕਜਨ ਨੇ ਕਈ ਗੀਤ ਗਾਏ, ਇਹ ਬਲਾਕਬਸਟਰ ਬਣ ਗਈ। . . ਉਸਦੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਯਾਦਗਾਰ ਫਿਲਮਾਂ ਸਨ “ਬਿਲਵਾਮੰਗਲ”, “ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ”, “ਅਲੀਬਾਬਾ ਔਰ ਚਾਲੀਸ ਚੋਰ”, “ਆਂਖ ਕਾ ਨਸ਼ਾ”, “ਜ਼ੇਹਰੀ ਸਾਂਪ”, ਆਦਿ।
1936 ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਮਦਨ ਥੀਏਟਰ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸੇਠ ਕਰਨਾਨੀ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਗੜ ਗਏ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਮਦਨ ਥੀਏਟਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਰਨਾਨੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕੇਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਹਿਲ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵੇਚਣੀ ਪਈ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਕਲਕੱਤਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। 1938 ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਥੀਏਟਰੀਕਲ ਕੰਪਨੀ ਜਹਾਨਰਾ ਥੀਏਟਰੀਕਲ ਕੰਪਨੀ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ੋਅ ਘੱਟ ਮਿਆਦ ਅਤੇ ਕੁਝ ਨਵੀਆਂ ਸੈਟਿੰਗਾਂ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਟੇਜ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ 'ਤੇ 60,000 ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਅ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।, ਮੁਲਤਾਨ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਬੰਬਈ ਪਰ ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਡਿੱਗਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਸੁਗਨ ਬਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਬੰਬਈ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਜਨ ਦਾ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਕੈਰੀਅਰ 1941 ਤੋਂ 1944 ਤੱਕ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ। ਸੱਤ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਣਜੀਤ ਫ਼ਿਲਮਾਂ, ਸਨਰਾਈਜ਼ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਅਤੇ ਮਿਨਰਵਾ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੋਹਰਾਬ ਮੋਦੀ ਦੀ "ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਵੱਲਭ" ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਜਨ ਲਈ ਵੱਡੀ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਚਰਿੱਤਰ ਭੂਮਿਕਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੂੰ ਚਰਿੱਤਰ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਘਰ ਸੰਸਾਰ, ਸੁਹਾਗਨ, ਭਰੁਥਰੀ, ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ, ਮਰਚੈਂਟ ਆਫ ਵੇਨਿਸ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਆਖਰੀ ਰਣਜੀਤ ਫਿਲਮਾਂ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਕੋਲ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਜੋਂ ਦੋ ਬਾਘ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਸਨ। ਕਜਨ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਨ੍ਰਿਤ ਸਿੱਖ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਲਕੱਤਾ ਕਲੱਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਯਮਤ ਮਹਿਮਾਨ ਸੀ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਟਾਰ ਨਜਮੁਲ ਹਸਨ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਦਸੰਬਰ 1945 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ 30 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਜੇਜੇ ਮਦਾਨ ਦੇ ਮਦਨ ਥੀਏਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਫਿਲਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲੀ ਗਈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਟਾਕੀਜ਼ ਤੁਰੰਤ ਹਿੱਟ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਸ਼ਿਰੀਨ ਫਰਹਾਦ (1931) ਅਤੇ ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰ (1931) ਦੋਵੇਂ ਮਦਨ ਥੀਏਟਰ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ।[3] ਦੋ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਸਹਿ-ਅਦਾਕਾਰ ਮਾਸਟਰ ਨਿਸਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਜੋੜੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕੀ ਦੀਆਂ ਸਨਸਨੀ ਬਣ ਗਈ, ਕਜਨ ਨੂੰ "ਭਾਰਤ ਦੀ ਲਾਰਕ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[4] ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਬੰਧਾਂ ਵਾਲੀ " ਤਵਾਇਫ " ਸੀ।[5] ਜਹਾਨਾਰਾ ਨੂੰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਸਿੱਖੀ; ਉਸਨੇ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈਆਂ। ਉਸਨੇ ਉਸਤਾਦ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਤੋਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।[1] ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਭਾਰਤੀ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[5]
ਅਦਾਕਾਰੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਅਤੇ ਗੁਲਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿਖਾਇਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਛੋਟੀ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ 12 ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਰਿਆਜ਼ ਕਰਾਉਂਦੀ ਸੀ। [6] ਕੱਜਨ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਗਾਉਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਨੇ ਸ਼ਿਰੀਨ ਫਰਹਾਦ ਅਤੇ ਲੈਲਾ ਮਜਨੂੰਨ ਵਰਗੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਆਨ-ਸਕਰੀਨ ਰੋਮਾਂਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ।[2]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 Plan Neville (24 December 2015). "A gem called Jahanara Kajjan". The Hindu. Archived from the original on 10 April 2018. Retrieved 12 April 2018.
- ↑ 2.0 2.1 Orsini 2006: 272
- ↑ Manoj Srivastava (6 December 2017). Wide Angle: History of Indian Cinema. Notion Press. pp. 20–. ISBN 978-1-946280-48-0. Archived from the original on 12 October 2020. Retrieved 13 April 2018.
- ↑ Rani Burra; India. Directorate of Film Festivals (1981). Looking back, 1896-1960. Directorate of Film Festivals, Ministry of Information and Broadcasting. Retrieved 13 April 2018.
- ↑ 5.0 5.1 Uwe Skoda; Birgit Lettmann (30 October 2017). India and Its Visual Cultures: Community, Class and Gender in a Symbolic Landscape. SAGE Publishing India. pp. 67–. ISBN 978-93-86446-69-5. Archived from the original on 12 October 2020. Retrieved 12 April 2018.
- ↑ PTV World News
ਸਰੋਤ
[ਸੋਧੋ]- Orsini, Francesca (2006). Love in South Asia: A Cultural History. United Kingdom: Cambridge University.
- "Noor Jahan (The legend of Pakistani Music)". Pakistan Television Corporation World News. Archived from the original on 11 August 2006. Retrieved 4 January 2007.