ਗਲਵਾਨ ਨਦੀ
ਗਲਵਾਨ ਨਦੀ ਚੀਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਵਿਵਾਦਤ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੱਦਾਖ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਰੇਂਜ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ 'ਤੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਦੇ ਕੈਂਪਸਾਇਟ ਸਮਜ਼ੁਂਗਲਿੰਗ ਦੇ ਨੇੜਿਓਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਵਹਿ ਕੇ ਸ਼ਯੋਕ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਗਮ ਦਾ ਬਿੰਦੂ 102 ਕਿ.ਮੀ.ਦੌਲਤ ਬੇਗ ਓਲਡੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਹੈ। ਸ਼ਿਓਕ ਨਦੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਗਲਵਾਨ ਨੂੰ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਗਲਵਾਨ ਨਦੀ ਦੀ ਤੰਗ ਘਾਟੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਗਦੀ ਹੈ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫਲੈਸ਼ਪੁਆਇੰਟ ਰਹੀ ਹੈ। 1962 ਵਿੱਚ, ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਇੱਕ ਫਾਰਵਰਡ ਪੋਸਟ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ "ਤਣਾਅ ਦੀ ਮੁਆਫੀ" ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ। ਚੀਨ ਨੇ 1962 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ 1960 ਦੀ ਦਾਅਵੇਦਾਰੀ ਲਾਈਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹੋਏ, ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੋਸਟ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 2020 ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਨੇ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ,[1][2][3] ਜਿਸ ਨਾਲ 16 ਜੂਨ 2020 ਨੂੰ ਖੂਨੀ ਝੜਪ ਹੋਈ।
ਵ੍ਯੁਤਪਤੀ[ਸੋਧੋ]
ਇਸ ਨਦੀ ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਲਾਮ ਰਸੂਲ ਗਲਵਾਨ (1878-1925), ਇੱਕ ਲੱਦਾਖੀ ਖੋਜੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਯੂਰਪੀਅਨ ਖੋਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗਿਆ ਸੀ। 1940 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਦੀ ਗਲਵਾਨ ਨਾਮ ਨਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।[4] (ਇਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਬਿਨਾਂ ਲੇਬਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।)
ਲੋਕਧਾਰਾ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿ, 1890 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਗਲਵਾਨ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮੁਹਿੰਮ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਜੋ ਚਾਂਗ ਚੇਨਮੋ ਘਾਟੀ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਟੀਮ ਇੱਕ ਤੂਫਾਨ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਈ, ਤਾਂ ਗਲਵਾਨ ਨੇ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਲੱਭ ਲਿਆ। .ਹਰੀਸ਼ ਕਪਾਡੀਆ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੁਰਲੱਭ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਮੂਲ ਖੋਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[5][6][lower-alpha 1]
ਭੂਗੋਲ[ਸੋਧੋ]
ਗਲਵਾਨ ਨਦੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਇਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਰੇਂਜ ਦੀ ਪੂਰੀ ਚੌੜਾਈ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 30 miles (48 km) ਤੱਕ ਵਗਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਆਪਣੀਆਂ ਕਈ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਡੂੰਘੀਆਂ ਖੱਡਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਦੀ ਹੈ। ਇਸ 30 ਮੀਲ ਰੇਂਜ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ, ਸੈਮਜ਼ੰਗਲਿੰਗ ਕੈਂਪਿੰਗ ਮੈਦਾਨ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ, ਗਲਵਾਨ ਨਦੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਚੈਨਲ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵਗਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਈ ਹੋਰ ਧਾਰਾਵਾਂ ਵੀ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਮਜ਼ੁਂਗਲਿੰਗ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ, ਪਹਾੜ ਇੱਕ ਉੱਚੇ ਪਠਾਰ ਵਰਗੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗਜ਼ੀ ਟਾਂਗ ਮੈਦਾਨਾਂ ਤੱਕ ਢਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮਜ਼ੁਂਗਲਿੰਗ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਰੇਂਜ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਹਾੜ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਗਲਵਾਨ ਨਦੀ ਦੁਆਰਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਗਲਵਾਨ ਨਦੀ ਦੇ ਬੇਸਿਨ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ, ਪਹਾੜ ਇੱਕ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੰਡਣ ਵਾਲੀ ਲਾਈਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਆਪਣੇ ਕੁਝ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਰਾਕਸ਼ ਨਦੀ ਬੇਸਿਨ ਵਿੱਚ ਭੇਜਦੇ ਹਨ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਾਰਟੋਗ੍ਰਾਫਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨੋਟ ਕੀਤੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੋ ਨਦੀ ਬੇਸਿਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਾਟਰਸ਼ੈੱਡ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ।
ਗਲਵਾਨ ਨਦੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ, ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਰੇਂਜ ਦੋ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਜੋ ਕਿ ਕੁਗਰਾਂਗ ਅਤੇ ਚਾਂਗਲੁੰਗ ਨਦੀਆਂ (ਦੋਵੇਂ ਚਾਂਗ ਚੇਨਮੋ ਦੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ) ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਚਾਂਗਲੁੰਗ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਰਸਤੇ[ਸੋਧੋ]
ਗਲਵਾਨ ਨਦੀ ਦੀ ਤੰਗ ਖੱਡ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਆਵਾਜਾਈ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਘਾਟੀ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾ ਮਾਰਗ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੈਮਜ਼ੁਨਲਿੰਗ ਨੇ ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਰੇਂਜ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਕਾਫ਼ਲੇ ਰੂਟ (ਪੱਛਮੀ "ਚੰਗਚੇਨਮੋ ਰੂਟ") ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੁਕਣ ਬਿੰਦੂ ਬਣਾਇਆ। ਕੋਈ ਚਾਂਗਲੁੰਗ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਲੇ ਦਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਚਾਂਗਲੁੰਗ ਪੰਗਤੁੰਗ ਲਾ [lower-alpha 2] [11] ਰਾਹੀਂ ਗਾਲਵਾਨ ਨਦੀ ਦੇ ਬੇਸਿਨ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਚਾਂਗਚੇਨਮੋ ਘਾਟੀ ਤੋਂ ਸੈਮਜ਼ੁਂਗਲਿੰਗ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ, ਸੈਮਜ਼ੁੰਗਲਿੰਗ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਗਾਲਵਾਨ ਚੈਨਲ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਿੰਗਜ਼ੀ ਟਾਂਗ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਾਫ਼ਲੇ ਦੇ ਰੂਟ 'ਤੇ ਅਗਲਾ ਰੁਕਣ ਦਾ ਸਥਾਨ ਡੇਹਰਾ ਕੰਪਾਸ ਹੈ।[13] ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰੀ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਨੇ ਚਾਂਗ ਚੇਨਮੋ ਘਾਟੀ ਅਤੇ ਕਾਰਕਾਸ਼ ਨਦੀ ਬੇਸਿਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣ ਸੰਚਾਰ ਲਿੰਕ ਬਣਾਇਆ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Ajai Shukla, A new and worrying chapter: Chinese intrusions in Ladakh gather pace, Business Standard, 23 May 2020: "That means that, in sending thousands of PLA troops three-to-four kilometres into the Galwan Valley, China has violated its own claim line and occupied territory that Beijing itself has traditionally acknowledged to be Indian.... Indian troops in the area were taken by surprise when a large Chinese force crossed the LAC into the Galwan area in late April."
- ↑ Nitin J. Ticku, India, China Border Dispute in Ladakh as Dangerous as 1999 Kargil Incursions - Experts, EurAsian Times, 24 May 2020: 'An Australia-based security analyst tweeted what he claimed were satellite images of "Chinese incursion" in Galwan.'
- ↑ Snehesh Alex Philip, Stand-off with China in Ladakh is India’s worst border tension since Kargil in 1999, The Print, 25 May 2020: "Now, news agency ANI has reported that Chinese troops have moved in “nearly 10-15 km from the Indian post KM 120” in the Galwan Valley, and have pitched tents and stationed themselves close to the post."
- ↑ 1940 Kashmir Jammu and Gilgit Agency by Survey of India (Wikimedia commons)
- ↑ Kapadia, Harish (2005), Into the Untravelled Himalaya: Travels, Treks, and Climbs, Indus Publishing, pp. 215–216, ISBN 978-81-7387-181-8
- ↑ Gaurav C Sawant, Exclusive: My great grandfather discovered Galwan Valley, China's claims are baseless, says Md Amin Galwan, India Today, 20 June 2020.
- ↑ Rasul Bailay, Life and times of the man after whom Galwan river is named, The Economic Times, 20 June 2020.
- ↑ The Pamirs: Being a Narrative of a Year's Expedition on Horseback and on Foot Through Kashmir, Western Tibet, Chinese Tartary, and Russian Central Asia. J. Murray. 1894.
- ↑ Gazetteer of Kashmir and Ladak 1890, pp. 257–258, 801.
- ↑ Gazetteer of Kashmir and Ladak 1890, p. 256.
ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:<ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found