ਘੁਮੁਰਾ ਨਾਚ
ਘੁਮੁਰਾ ਨਾਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਕਾਲਾਹਾਂਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਲੋਕ ਨਾਚ ਹੈ।[1] ਇਸ ਨੂੰ ਲੋਕ ਨਾਚ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਘਮੁਰਾ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਕੋਡ ਕਬਾਇਲੀ ਨਾਚ ਵਰਗਾ ਹੈ, ਪਰ ਘੁਮੂਰਾ ਦੇ[2] ਅਤੇ ਨ੍ਰਿਤ ਰੂਪਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹਿਸ ਹਨ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਨਾਚ ਰੂਪਾਂ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਸਮਾਨਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਮੂਲ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਮਿਥਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਬੂਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਘਮੁਰਾ ਨਾਚ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮਿੱਥਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕਵੀ ਸ਼ਿਵਮ ਭਸੀਨ ਪਾਂਡਾ ਨੇ 1954 ਵਿੱਚ ਘਮੁਰਾ ਜਨਮ ਬਿਧਾਨ ਲਿਖਿਆ। ਨੰਦਨੀ ਭਸੀਨ ਅਤੇ ਗਗਨੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਵੀ ਘਮੁਰਾ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਮਿੱਥ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਚੰਦਰ ਧਵਾਜਾ ਨੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਾਚ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਭੂਤ - ਕਰਤਾਬੀਰਯ ਅਸੁਰ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਚੰਡੀ ਪੁਰਾਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਅਨਾਦਿ ਦੇਵਤਾ ਦੁਰਗਾ, ਨੇ ਸਵਰਗ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੈਂਤ ਰਾਜੇ ਮਹਿਸਾਸੁਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰ, ਯੰਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਜੋਂ ਉਧਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯੁੱਧ-ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਘਮੁਰਾ ਸਾਜ਼ ਸੀ ਜੋ ਡੰਬਰੂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ, ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਸਾਜ਼, ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਵੀਨਾ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਘਮੁਰਾ ਨੂੰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਰਲਾ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੱਤਿਆ ਜੁਗ ਦੇ ਸਮੇਂ-ਜੇਨਾਬਲੀ-ਪਟਨਾ ਮਹਿਸਾਸੁਰ ਦੇ ਪੋਤੇ ਗੋਗਿੰਗ ਦੈਤਯ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਯੁੱਗ ਦਾ ਮਹਿਸਾਸੁਰ ਜੇਨਾਬਲੀ-ਪਟਨਾ ਅੱਜ ਦਾ ਜੂਨਾਗੜ੍ਹ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਮੱਧ ਪਰਬ ਵਿੱਚ, ਘੁਮੁਰਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਗੋਸਿੰਘ ਦੈਤਿਆ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਵਰਣਨ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਰਲਾ ਦਾਸਾ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸਾਸੁਰ ਦਾ ਰਾਣਾ-ਬਦਯਾ (ਯੁੱਧ ਸੰਗੀਤ) ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।[3]
ਕੁਝ ਮਾਹਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਘਮੁਰਾ ਰਾਵਣ, ਲੰਕਾ ਦੇ ਰਾਖਸ਼ ਰਾਜਾ, ਅਤੇ ਲੰਕਾ-ਗੜ੍ਹ ਦਾ ਇੱਕ ਯੁੱਧ ਸੰਗੀਤ (ਰਾਣਾ-ਬਦਿਆ) ਸੀ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਾਵਣ ਦੀ ਮਨਪਸੰਦ ਦੇਵੀ ਲੰਕੇਸ਼ਵਰੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੁਆਰਾ ਲੰਕਾ ਦੇ ਨਾਸ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਰਾਵਣ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੇਵੀ ਲੰਕੇਸ਼ਵਰੀ ਲੰਕਾ ਛੱਡ ਕੇ ਜੇਨਾਬਲੀ-ਪਟਨਾ (ਹੁਣ ਇਹ ਜੂਨਾਗੜ੍ਹ, ਕਾਲਾਹਾਂਡੀ ਹੈ) ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆ ਗਈ ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਤਾਲ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਬਾਰੇ ਮਿੱਥ ਹਨ। ਬਿੰਧਿਆ ਗਿਰੀ ਤੋਂ ਮਿਲੇ ਲੋਹੇ ਤੋਂ ਚੰਦਰਚੂੜਾ ਬੰਨ੍ਹਣੀ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਿਖਰ ਨੂੰ ਮਰੀ ਹੋਈ ਬੂਟਾ ਗਾਂ ਦੀ ਖੱਲ ਨਾਲ ਢੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਚਾਕਸ਼ਰ-ਮੰਤਰ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਗੌਰਬ ਗੰਧਰਬ ਅਤੇ ਉਰਬਾਸੀ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਲ ਦੀ ਰਚਨਾ ਇੱਕ ਸੰਤ-ਕਸਯਪ ਰਿਸੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਤਾਲ ਨੂੰ ਰਾਧਾ-ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨਾਚ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ[ਸੋਧੋ]
- ਸਰਕੂਲਰ ਡਾਂਸ
- ਗੋਲਾਕਾਰ ਜਾਂ ਅਰਧ-ਸਰਕੂਲਰ ਡਾਂਸ
- ਤਿਕੋਣੀ ਡਾਂਸ
- ਆਇਤਾਕਾਰ ਡਾਂਸ
- ਗੋ ਸਪਾਡਾ ਡਾਂਸ: ਗਊ ਫੁੱਟ ਡਾਂਸ
- ਸ਼ੀਪ ਫਾਈਟਿੰਗ ਡਾਂਸ (ਮੀਸ਼ਾ ਯੁਧਾ ਡਾਂਸ)
- ਕਰਾਸ (ਚਾਕੀ) ਡਾਂਸ
- ਵਰਗ ਡਾਂਸ
- ਗੋ ਚੰਦਾ ਡਾਂਸ
- ਮੁਰਗੀ ਲੜਨਾ (ਕਾਕੁਟਾ ਯੁਧ) ਡਾਂਸ
ਲੋਕ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਘਮੁਰਾ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਵੇਂ ਘਮੁਰਾ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਕਾਲਾਹਾਂਡੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਨਾਚ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਜਾਣ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਸਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਜਾਤੀ ਅਧਾਰਤ ਨਾਚ ਸੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂ ਘਮੂਰਾ ਲੋਕ ਨਾਚ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਕਬਾਇਲੀ ਨਾਚ ਦੇ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਉੱਪਰ, ਇਹ ਲਗਭਗ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ, ਘੁਮੂਰਾ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਜਾਤੀ-ਆਧਾਰਿਤ ਨਾਚ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਫਿਰਕਿਆਂ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ ਲੋਕ ਨਾਚ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਮੂਹਿਕ ਨਾਚ ਵਜੋਂ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਵਿਕਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਘਮੁਰਾ ਨਾਚ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ, ਮਾਸਕੋ ਅਤੇ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।