ਚਤੁਰਦੰਡੀਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਕਾ
ਚਤੁਰਦੰਡੀਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਕਾ, (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀਃ Chaturdandiprakashika) (ਪੂਰਬੀਃ ਕਾਤੁਰਦੰਡੀਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਕਾ)ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਚਾਰ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਵੀ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰ,17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ। ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਬਾਰੇ ਦਸਦਾ ਹੈ। 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਥਾਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣੀ ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਚਤੁਰਦੰਡੀਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਕਾ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਹੁਣ ਗੁੰਮ ਹੋ ਚੁਕੇ ਹਨ।
ਵੇਰਵਾ
[ਸੋਧੋ]ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਮੇਲ, ਚਡ਼੍ਹਨ (ਅਰੋਹ) ਵਿੱਚ ਸੁਰੀਲੀ ਇਕਾਈ ਵਿੱਚ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ ਜੋ ਅਧਾਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਗ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਲ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਨਿਆ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਮਿਆਰੀ ਕੰਮ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ ਜੋ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਵਿਜੈਰਾਘਵ ਨਾਇਕ (r. 1633-1673) ਨੇ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਗ੍ਰੰਥ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਚਤੁਰਦੰਡੀਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਕਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਈ।[1] ਸਿਰਲੇਖ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ "ਚਾਰ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ" (ਸੰਗੀਤ ਦਾ) ਹੈ।[2] ਇਹ ਰਚਨਾ ਦੇ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਆਲਾਪ (ਇੱਕ gīta-linkid="29" href="./Raga" id="mwIg" rel="mw:WikiLink" title="Raga">ਰਾਗ ਦੀ ਤਾਲ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਵਿਆਖਿਆ) (ਇੱਕੋ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵੋਕਲ ਰਚਨਾ) ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ (ਇੱਕਾ ਰਚਨਾਤਮਕ ਬਣਤਰ) ।[3] ਇਸ ਕੰਮ ਨੇ ਵਰਗੀਕਰਣ ਦੀ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਤੇ 72 ਮੇਲਾ (ਜਾਂ ਮੂਲ ਰਾਗ ਜੋ ਅੱਜ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਨੀਂਹ ਹਨ) ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।[4][2]
20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ, ਬੰਬਈ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨਾਰਾਇਣ ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਚਤੁਰਦੰਡੀਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਕਾ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਥਾਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[5]
ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਹੁਣ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।[3]
ਨੋਟਸ
[ਸੋਧੋ]- ↑ OEMVenkatamakhi.
- ↑ 2.0 2.1 Britannica.
- ↑ 3.0 3.1 Katz 2001.
- ↑ OEMMela.
- ↑ Powers 2001.
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- "South Asian arts - Music". Encyclopedia Britannica (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 5 September 2018.
- (ਗਾਹਕੀ ਜਾਂ ਯੂ. ਕੇ. ਪਬਲਿਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਲੋਡ਼ ਹੈ) . Oxford.(subscription or UK public library membership required)
- "Mela System". The Oxford Encyclopaedia of the Music of India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 7 September 2018.
- "Venkaṭamakhi". The Oxford Encyclopaedia of the Music of India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 7 September 2018.
- Powers, Harold S. (2001). "Bhatkhande, Vishnu Narayan". Grove Music Online (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Oxford University Press. doi:10.1093/gmo/9781561592630.article.03008.