ਚੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀ
ਚੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀ (ਜਨਮ ਚੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇਗੀ, 28 ਮਾਰਚ 1942 – 10 ਜਨਵਰੀ 2016) ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਲੋਕ ਗਾਇਕ, ਗੀਤਕਾਰ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ, ਕਵੀ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਚਾਲਕ ਸਨ।
ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦੀ ਡੂੰਘੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਸਨੂੰ "ਉਤਰਾਖੰਡ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਭੀਸ਼ਮ ਪਿਤਾਮਾ " ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।[1]
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਰਾਹੀ ਦਾ ਜਨਮ ਚੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇਗੀ ਦਿਲਬਰ ਸਿੰਘ ਨੇਗੀ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਘਰ ਮੌਦਾਦਸੂਨ ਦੇ ਇੱਕ ਗਵਾਲੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।[2] ਉਹ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਵਿੱਚ ਪੌੜੀ ਦੀ ਨਈਅਰ ਘਾਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮਾਮੂਲੀ ਘੜਿਆਲ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ।[3] ਰਾਹੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ, ਦੇਵ ਰਾਜ ਰੰਗੀਲਾ,[4] ਨੇ ਪਹਾੜੀ (ਪਹਾੜੀ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ) ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਜਾਗਰ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਗਾਇਕ ਤੋਂ ਸਿੱਖੀ।
ਰਾਹੀ ਨੇ ਪਹਾੜੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਸਿੱਖੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਗੀਤ, ਸੰਗੀਤਕ ਸਾਜ਼, ਅਤੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਿੱਖੀਆਂ। ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਰਵਾਇਤੀ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰਾਂ 'ਤੇ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਥਕੁਲੀ, ਡਮਰੂ ਅਤੇ ਹੁਰਕੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[3] ਰਾਹੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਲਗ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੇਸ਼ਵ ਅਨੁਰਾਗੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਗੁਰੂ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖਿਆ।[2]
ਸੰਗੀਤਕ ਕੈਰੀਅਰ[ਸੋਧੋ]
ਰਾਹੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗਾਇਕੀ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ (ਏ.ਆਈ.ਆਰ.) ਦਿੱਲੀ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ 13 ਮਾਰਚ 1963 ਨੂੰ ਫੌਜ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ 'ਤੇ "ਪਰ ਵੀਨਾ ਕੀ" ਗੀਤ ਨਾਲ ਕੀਤੀ।[3][5] ਉਸਨੇ 1972 ਵਿੱਚ ਆਲ.ਇੰਡੀਆ.ਰੇਡੀਓ. ਲਖਨਊ ਲਈ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।[3] ਉਹ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਗੀਤ ਏ.ਆਈ.ਆਰ. ਨਜੀਬਾਬਾਦ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਗੀਤ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਰੇਡੀਓ 'ਤੇ ਸੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਗੜ੍ਹਵਾਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ।[6] 1966 ਵਿੱਚ, ਰਾਹੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੀਤ (ਗੀਤ) "ਦਿਲ ਕੋ ਉਮਾਲ" (ਦਿਲ ਦਾ ਆਊਟਪੋਰਿੰਗਜ਼) ਆਪਣੇ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਗੜ੍ਹਵਾਲੀ ਕਵੀ ਕਨ੍ਹਈਆਲਾਲ ਡੰਡਰੀਆਲ ਲਈ ਰਚਿਆ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਰਾਹੀ (ਯਾਤਰੀ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[2]
ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਰਾਹੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਬੰਸਰੀ ਵੇਚੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਹ 1957 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਤੋਂ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਲਈ ਉਸਦੀ ਖੋਜ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲਤਾਪੂਰਵਕ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਦੂਰਸੰਚਾਰ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਰਾਹੀ 40 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸ਼ਕਰਪੁਰ ਇਲਾਕੇ 'ਚ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਮਕਾਨ 'ਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਕਿੱਸਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰਾਹੀ ਨੇ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉੱਤਰਾਖੰਡੀ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਜੋ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਵਿੱਤ ਨੂੰ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚੁਣਿਆ।[2]
ਰਾਹੀ ਦੀ 10 ਜਨਵਰੀ 2016 ਨੂੰ 73 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਰ ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।[7] ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਪਤਨੀ ਸੁਧਾ ਨੇਗੀ, ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ (ਵੀਰੇਂਦਰ ਨੇਗੀ, ਮਹਿੰਦਰ ਨੇਗੀ, ਸਤੀਸ਼ ਨੇਗੀ, ਅਤੇ ਰਾਕੇਸ਼ ਭਾਰਦਵਾਜ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਧੀ (ਨਿਧੀ ਠਾਕੁਰ) ਛੱਡ ਗਏ ਸਨ।[8] ਉਸਦਾ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਾਇਨ, ਕੰਪੋਜ਼ਿੰਗ, ਸੰਗੀਤਕ ਸਾਜ਼ ਵਜਾਉਣਾ, ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਹੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਵੀਰੇਂਦਰ ਨੇਗੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗਾਇਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ।[8] ਰਾਹੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਬੇਟੇ, ਰਾਕੇਸ਼ ਭਾਰਦਵਾਜ, ਭਾਰਤੀ ਰੌਕ-ਪੌਪ ਬੈਂਡ ਯੂਫੋਰੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਾਲਕਾਰ ਹੈ, ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੰਗੀਤ ਕੰਪਨੀ, ਪਹਾੜੀ ਸੋਲ ਦੁਆਰਾ ਰਾਹੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉੱਤਰਾਖੰਡੀ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਰੀਮੇਕ ਅਤੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਮਰਹੂਮ ਪਿਤਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ।[6]
ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ[ਸੋਧੋ]
- ਮੋਹਨ ਉਪਰੇਤੀ ਲੋਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਕਲਾ ਸਨਮਾਨ[3]
- ਡਾ: ਸ਼ਿਵਾਨੰਦ ਨੌਟਿਆਲ ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ[3]
- ਗੜ੍ਹ ਭਾਰਤੀ, ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਸਭਾ ਸਨਮਾਨ ਪੱਤਰ (1995)[3]
- ਮੋਨਲ ਸੰਸਥਾ, ਲਖਨਊ ਸਨਮਾਨ ਪੱਤਰ[3]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Rajan, Anjana (2014-06-08). "Some lonely peaks for Chander Singh Rahi". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 2018-09-11.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Rajan, Anjana (2016-01-14). "Voice of a people". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 2018-09-10.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 नेगी, लक्ष्मण सिंह (2009-11-05). "'सरकारी उपेक्षा के बावजूद पनप रही है लोक संस्कृति'". नैनीताल समाचार (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2018-09-11.[permanent dead link]नेगी, लक्ष्मण सिंह (5 November 2009). "'सरकारी उपेक्षा के बावजूद पनप रही है लोक संस्कृति'"[permanent dead link]. नैनीताल समाचार. Retrieved 11 September 2018.[permanent dead link] [permanent dead link]
- ↑ Chugler Bagot (2016-08-03), कलजुगी नारद किशना बगोट का हास्य ब्यंग (interview rakesh bhardwaj 2 ), retrieved 2018-09-13
- ↑ mahendra negi (2014-01-15), chander singh rahi, retrieved 2018-09-10
- ↑ 6.0 6.1 "Rakesh Bhardwaj: If Music be the food of love, play on". News Post (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2018-04-25. Retrieved 2018-09-10.
- ↑ Pioneer, The. "Folk singer Chandra Singh Rahi passes away". The Pioneer (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2018-09-10.
- ↑ 8.0 8.1 Himalayan News (2016-03-30), छ्वीं-बथा- वीरेंद्र नेगी दिवंगत लोकगायक चंद्रसिंह राही के ज्येष्ठ पुत्र || Virendra Negi Singer, retrieved 2018-09-10