ਜ਼ੈਨਾਬਾਦੀ ਮਹਿਲ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਜ਼ੈਨਾਬਾਦੀ ਮਹਿਲ

ਜ਼ੈਨਾਬਾਦੀ ਮਹਿਲ (ਹੀਰਾ ਬਾਈ ਦਾ ਜਨਮ;[1] ਮਰ ਗਿਆ ਅੰ. 1654[2] ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਰਖੇਲ ਸੀ।[3]

ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]

'ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਪਿਆਰਾ' ਵਜੋਂ ਵਰਣਿਤ,[4] ਜ਼ੈਨਾਬਾਦੀ ਮਹਿਲ ਇੱਕ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਹਿੰਦੂ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[5] ਉਹ ਮੀਰ ਖਲੀਲ ਦੀ ਇੱਕ ਗ਼ੁਲਾਮ ਕੁੜੀ ਸੀ,[6] ਅਤੇ ਇੱਕ ਗਾਉਣ ਵਾਲੀ[7] ਅਤੇ ਨੱਚਣ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਸੀ।[6] ਮੀਰ ਖਲੀਲ ਆਸਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਜਵਾਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਮੁਫ਼ਤਖ਼ਾਰ ਖ਼ਾਨ, ਸਿਪਹਦਰ ਖ਼ਾਨ, ਅਤੇ ਖ਼ਾਨ-ਏ-ਜ਼ਮਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ 23ਵੇਂ ਸਾਲ, 1649-50 ਵਿੱਚ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਡੇਕਨ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1653 ਵਿਚ ਇਹ ਧਾਰੂਰ ਦਾ ਕਮਾਂਡੈਂਟ ਬਣਿਆ। ਇਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਖਾਨਦੇਸ਼ ਦਾ ਸੂਬੇਦਾਰ ਬਣ ਗਿਆ।[8]

1652[1] ਜਾਂ 1653,[7] ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਉਪ-ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਆਪਣੇ ਹਰਮ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੈਨਾਬਾਦ, ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ ਦੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਆਹੂ-ਖਾਨਾ (ਡੀਅਰ ਪਾਰਕ) ਸੀ। ਇੱਥੇ ਉਸਨੇ ਜ਼ੈਨਾਬਾਦੀ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਜੋ ਖਾਨ-ਏ-ਜ਼ਮਾਨ ਦੀ ਪਤਨੀ (ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਦੀ ਮਾਮੀ) ਦੇ ਹੋਰ ਨੌਕਰਾਂ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਆਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਦਰੱਖਤ ਤੋਂ ਅੰਬ ਤੋੜਨ ਲਈ ਛਾਲ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।[8][9] ਉਸ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕ ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲਿਆ।[3] ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਮੀਰ ਖਲੀਲ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਮੀਰ ਖਲੀਲ ਨੇ ਜ਼ੈਨਾਬਾਦੀ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀਆਂ ਗ਼ੁਲਾਮ ਕੁੜੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਚਤਰ ਬਾਈ ਵਿਚਕਾਰ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ।[5][10]

ਉਸ ਦਾ ਉਪਨਾਮ ਜ਼ੈਨਾਬਾਦੀ ਮਹਿਲ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ,[11] ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ, ਇਹ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਹੀ ਹਰਮ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਦੱਸੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੁਆਰਾ ਮਨੋਨੀਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਸ਼ਾਹੀ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ।[12] ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਹੁਕਮਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਅਗਲੇ ਨੌਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰੁਕਿਆ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।[13][14] ਇਕ ਦਿਨ ਜ਼ੈਨਾਬਾਦੀ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਪਰਖਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਪਿਆਲਾ ਦੇ ਕੇ ਤਾਅਨਾ ਮਾਰਿਆ।[8][9] ਇਹ ਮੁਹੱਬਤ ਇੰਨੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਧੀ ਕਿ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ।[8]

ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਦੌਲਤਾਬਾਦ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਨਵੰਬਰ 1653 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਲੰਬਾ ਸਫ਼ਰ ਕੀਤਾ ਸੀ,[15] ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1654 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।[7] ਉਸ ਨੂੰ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਵੱਡੇ ਤਲਾਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਦਿਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਬਹੁਤ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ; ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ।[8][16] ਨਿਕੋਲਾਓ ਮਾਨੁਚੀ, ਇੱਕ ਵੇਨੇਸ਼ੀਅਨ ਸਾਹਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ "ਕਦੇ ਵੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਜਾਂ ਸੰਗੀਤ ਸੁਣਨ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ" ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਰੱਬ ਨੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੱਚਣ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੇ "ਇੰਨੇ ਸਾਰੇ ਪਾਪ ਕੀਤੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝ ਕੇ ਕਦੇ ਵੀ ਰਾਜ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਜੋਖਮ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।"[15]

ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ[ਸੋਧੋ]

  • ਜ਼ੈਨਾਬਾਦੀ ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਵਲ ਦਿੱਲੀ: ਏ ਨਾਵਲ (1990) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਤਰ ਹੈ।[17]
  • ਜ਼ੈਨਾਬਾਦੀ ਹਾਮਿਦ ਇਸਮਾਈਲੋਵ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਵਲ ਏ ਪੋਏਟ ਐਂਡ ਬਿਨ-ਲਾਦੇਨ: ਏ ਰਿਐਲਿਟੀ ਨਾਵਲ (2018) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਤਰ ਹੈ।[18]

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

  1. ↑ 1.0 1.1 Satish Chandra (2005). Medieval India: From Sultanat to the Mughals Part - II. Har-Anand Publications. p. 274. ISBN 9788124110669.
  2. ↑ Ramananda Chatterjee, ed. (1911). The Modern Review, Volume 10. Modern Review Office. p. 524.
  3. ↑ 3.0 3.1 Soma Mukherjee (2001). Royal Mughal Ladies and Their Contributions. Gyan Books. p. 25. ISBN 9788121207607.
  4. ↑ Gajendra Narayan Singh (2018). Muslim Shasakon Ka Raagrang Aur Fankaar Shahanshaah Aurangzeb Aalamgir. Vani Prakashan. p. 102. ISBN 9789387648944.
  5. ↑ 5.0 5.1 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Krieger-Krynicki2005
  6. ↑ 6.0 6.1 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Sharma2016
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Sarkar1912
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Chatterjee1909
  9. ↑ 9.0 9.1 Waldemar Hansen (1986). The Peacock Throne: The Drama of Mogul India. Motilal Banarsidass Publ. p. 162. ISBN 9788120802254.Waldemar Hansen (1986). The Peacock Throne: The Drama of Mogul India. Motilal Banarsidass Publ. p. 162. ISBN 9788120802254.
  10. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named National Archives of India
  11. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Sarkar1979
  12. ↑ Eraly, Abraham (January 1, 2007). The Mughal World: Life in India's Last Golden Age. Penguin Book India. p. 126. ISBN 978-0-143-10262-5.
  13. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Sarkar 1973
  14. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Sarkar 1981
  15. ↑ 15.0 15.1 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Gandhi 2020
  16. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Sarkar
  17. ↑ Singh, K. (1990). Delhi. A Penguin Book: Fiction. Penguin Books. ISBN 978-0-14-012619-8.
  18. ↑ Hamid Ismailov (1 January 2018). A Poet and Bin-Laden: A Reality Novel. Glagoslav Publications. ISBN 978-1-909156-37-1.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਜ਼ੈਨਾਬਾਦੀ_ਮਹਿਲ&oldid=674787" ਤੋਂ ਲਿਆ