ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਤੈਮੂਰ

ਜੋੜ ਸੋਧੋ
ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਤੈਮੂਰ
ਮਿਖਾਇਲ ਮਿਖਾਇਲੋਵਿਚ ਗੇਰਾਸੀਮੋਵ ਦੁਆਰਾ ਖੋਪੜੀ ਤੋਂ ਤੈਮੂਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ
Amir of the Timurid Empire
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ9 ਅਪਰੈਲ 1370 –
14 February 1405
ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ9 ਅਪਰੈਲ 1370, Balkh[2]
ਵਾਰਸKhalil Sultan
ਜਨਮ8 ਅਪਰੈਲ 1336
Near Kesh, Chagatai Khanate
ਮੌਤ18 ਫਰਵਰੀ 1405(1405-02-18) (ਉਮਰ 68)
Farab, Timurid Empire
ਦਫ਼ਨ
ਗੋਰ-ਇ ਅਮੀਰ, ਸਮਰਕੰਦ, ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ
ਪਤਨੀSaray Mulk Khanum
ਪਤਨੀਆਂ
  • ਚੁਲਪਨ ਮੁਲਕ ਆਗਾ
  • ਅਲਜਾਜ਼ ਤੁਰਖਾਨ ਆਗਾ
  • ਤੁਕਲ ਖਾਨੁਮ
  • ਦਿਲ ਸ਼ਾਦ ਆਗਾ
  • ਤੂਮਨ ਆਗਾ
  • ਹੋਰ ਪਤਨੀਆਂ
ਔਲਾਦ
Detail
ਨਾਮ
Shuja-ud-din Timur[3]
ਰਾਜਵੰਸ਼Timurid
ਪਿਤਾAmir Taraghai
ਮਾਤਾTekina Khatun
ਧਰਮਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ

ਤੈਮੂਰ (ਫ਼ਾਰਸੀ: تیمور;) (ਮੌਤ 18 ਫਰਵਰੀ 1405), ਜਿਸਨੂੰ ਤੈਮੁਰਲੇਨ[4] ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਤੁਰਕੋ-ਮੰਗੋਲ ਜੇਤੂ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਤੈਮੂਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਤੈਮੂਰ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਿਆ। ਇੱਕ ਅਜੇਤੂ ਕਮਾਂਡਰ, ਉਸਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਫੌਜੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਬੇਰਹਿਮ ਅਤੇ ਘਾਤਕ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [5]

ਤੈਮੂਰ ਨੂੰ ਕਲਾ ਅਤੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਇਬਨ ਖਾਲਦੂਨ, ਹਾਫ਼ਿਜ਼ ਅਤੇ ਹਾਫ਼ਿਜ਼-ਇ ਅਬਰੂ ਵਰਗੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਰਾਜ ਨੇ ਤੈਮੂਰ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।

1320 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰਾਂਸੋਕਸਿਆਨਾ (ਆਧੁਨਿਕ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਬਾਰਲਾਸ ਦੇ ਤੁਰਕੀਕ੍ਰਿਤ ਮੰਗੋਲ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ, ਤੈਮੂਰ ਨੇ 1370 ਤੱਕ ਪੱਛਮੀ ਚਗਤਾਈ ਖਾਨਤੇ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸ ਬੇਸ ਤੋਂ ਉਸਨੇ ਪੱਛਮੀ, ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ, ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸੁਨਹਿਰੀ ਹੋਰਡ ਦੇ ਖਾਨਾਂ, ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਸੀਰੀਆ ਦੇ ਮਾਮਲੁਕਾਂ, ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਓਟੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਦੇਰ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਮੁਸਲਿਮ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣ ਗਿਆ।[6] ਇਹਨਾਂ ਜਿੱਤਾਂ ਤੋਂ ਉਸਨੇ ਤੈਮੂਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਹੀ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਉਹ ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਬੋਲਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਉਜ਼ਬੇਕ ਦਾ ਪੂਰਵਜ ਚਗਤਾਈ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੰਗੋਲੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਪੱਤਰ ਵਿਹਾਰ ਲਿਖਿਆ।

ਤੈਮੂਰ ਯੂਰੇਸ਼ੀਅਨ ਸਟੈੱਪ ਦੇ ਮੁੱਖ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਜੇਤੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਖਰੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ 16ਵੀਂ ਅਤੇ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਢਾਂਚਾਗਤ ਅਤੇ ਸਥਾਈ ਇਸਲਾਮੀ ਬਾਰੂਦ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਲਈ ਮੰਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।[7][8] ਤੈਮੂਰ ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਮੰਗੋਲ ਦੋਵਾਂ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਵੰਸ਼ਜ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਪੂਰਵਜ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਖਾਨ ਦੀ ਵੰਸ਼ਜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।[9][10][11] ਉਸਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।[12][13] ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਮੰਗੋਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਗੇਰਾਰਡ ਚੈਲੀਅਨਡ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਦੇ ਵਾਰਸ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ।[14]

ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ, ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਇਸਲਾਮੀ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ "ਇਸਲਾਮ ਦੀ ਤਲਵਾਰ" ਕਿਹਾ। ਉਹ ਵਿਦਿਅਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸੀ।[15] ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗ਼ਾਜ਼ੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਚਗਤਾਈ ਖਾਨਤੇ, ਇਲਖਾਨੇਤ ਅਤੇ ਗੋਲਡਨ ਹੋਰਡ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਹਿੱਸਿਆਂ 'ਤੇ ਪੂਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਯੂਆਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਤੈਮੂਰ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਸੰਮਲਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁ-ਜਾਤੀ ਸਨ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ, ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਡਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਉਸਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਨੇ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।[16] ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀਆਂ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ।[17][18] ਉਸ ਨੇ ਜਿਤੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਖਵਾਰਜ਼ਮ ਨੂੰ ਉਸਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਾਰ ਉੱਠਿਆ।[19] ਤੈਮੂਰ ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਨੂੰ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[20]

ਉਹ ਤੈਮੂਰ ਸੁਲਤਾਨ, ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਉਲੂਗ ਬੇਗ ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1411 ਤੋਂ 1449 ਤੱਕ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਾਬਰ (1483-1530) ਦੇ ਪੜਦਾਦਾ ਜੀ ਸਨ।[21][22]

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ "Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland". Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. 9. Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. 1847. p. 377. 
  2. ↑ Muntakhab-al Lubab, Khafi Khan Nizam-ul-Mulki, Vol I, p. 49. Printed in Lahore, 1985
  3. ↑ W. M. Thackston, A Century of Princes: Sources on Timurid History and Art (1989), p. 239
  4. ↑ /ˈtæmərleɪn/
  5. ↑ Josef W. Meri (2005). Medieval Islamic Civilization. Routledge. p. 812.
  6. ↑ Shahane, Girish (28 December 2016). "Counterview: Taimur's actions were uniquely horrific in Indian history". Scroll.in. Archived from the original on 9 November 2017. Retrieved 28 December 2016.
  7. ↑ Darwin, John (2008). After Tamerlane: the rise and fall of global empires, 1400–2000. Bloomsbury Press. pp. 29, 92. ISBN 978-1596917606.
  8. ↑ Marozzi, Justin (2006). Tamerlane: Sword of Islam, Conqueror of the World. Da Capo Press. p. 342. ISBN 978-0306814655.
  9. ↑ Seekins, Donald M.; Nyrop, Richard F. (1986). Afghanistan A Country Study. The Studies. p. 11. ISBN 978-0160239298 – via Google Books. Timur was of both Turkish and Mongol descent and claimed Genghis Khan as an ancestor
  10. ↑ International Association for Mongol Studies (2002). Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н. Багабандийн ивээлд болж буй Олон Улсын Монголч Эрдэмтний VIII их хурал (Улаанбаатар хот 2002. VIII. 5–11): Илтгэлүүдийн товчлол [Eighth International Congress of Mongolists being convened under the patronage of N. Bagabandi, president of Mongolia (Ulaanbaatar city 2002): Summary of presentations] (in Mongolian). Vol. III. OUMSKh-ny Nariĭn bichgiĭn darga naryn gazar. pp. 5–11 – via Google Books. First of all, Timur's genealogy gives him a common ancestor with Chinggis Khan in Tumbinai – sechen or Tumanay Khan.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  11. ↑ Woods, John E. (2002). Timur and Chinggis Khan. Eighth International Congress of Mongolists being convened under the patronage of N. Bagabandi, president of Mongolia. Ulaanbaatar: OUMSKh-ny Nariĭn bichgiĭn darga naryn gazar. p. 377.
  12. ↑ Lodge, Henry Cabot (1916). The History of Nations (in English). Vol. 14. P. F. Collier & Son. p. 46. Timur the Lame, from the effects of an early wound, a name which some European writers have converted into Tamerlane, or Tamberlaine. He was of Mongol origin, and a direct descendant, by the mother's side, of Genghis Khan.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  13. ↑ Ahmad ibn Arabshah; McChesney, Robert D. (2017). Tamerlane: The Life of the Great Amir. Translated by M. M. Khorramia. Bloomsbury Academic. p. 4. ISBN 978-1784531706.
  14. ↑ Gérard Chaliand, Nomadic Empires: From Mongolia to the Danube translated by A. M. Berrett, Transaction Publishers, 2004. translated by A.M. Berrett. Transaction Publishers, p. 75. ISBN 076580204X. Limited preview ਗੂਗਲ ਬੁਕਸ 'ਤੇ. p. 75., ISBN 076580204X, p. 75., "Timur Leng (Tamerlane) Timur, known as the lame (1336–1405) was a Muslim Turk. He aspired to recreate the empire of his ancestors. He was a military genius who loved to play chess in his spare time to improve his military tactics and skill. And although he wielded absolute power, he never called himself more than an emir.", "Timur Leng (Tamerlane) Timur, known as the lame (1336–1405) was a Muslim Turk from the Umus of Chagatai who saw himself as Genghis Khan's heir."
  15. ↑ Chann, Naindeep Singh (2009). "Lord of the Auspicious Conjunction: Origins of the Ṣāḥib-Qirān". Iran & the Caucasus. 13 (1): 93–110. doi:10.1163/160984909X12476379007927. ISSN 1609-8498. JSTOR 25597394.
  16. ↑ Matthew White: Atrocitology: Humanity's 100 Deadliest Achievements, Canongate Books, 2011, ISBN 978-0857861252, section "Timur".
  17. ↑ "The Rehabilitation of Tamerlane". Chicago Tribune. 17 January 1999. Archived from the original on 27 July 2024. Retrieved 11 September 2024.
  18. ↑ John Joseph Saunders, The history of the Mongol conquests (p. 174), Routledge & Kegan Paul Limited, 1971, ISBN 0812217667.
  19. ↑ Barthold, V. V. (1962). Four studies on the History of Central Asia. Vol. 1 (Second Printing ed.). Leiden, Netherlands: E. J. Brill. p. 61.
  20. ↑ Foss, Clive (1992). "Genocide in History". In Freedman-Apsel, Joyce; Fein, Helen. Teaching About Genocide: A Guidebook for College and University Teachers: Critical Essays, Syllabi, and Assignments. Ottawa: Human Rights Internet. p. 27. ISBN 189584200X. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED395853.pdf. Retrieved 29 November 2022. 
  21. ↑ "Timur". Encyclopædia Britannica, Online Academic Edition. 2007. Archived from the original on 25 March 2020. Retrieved 26 November 2007.
  22. ↑ Manz, Beatrice F. (2000). "Tīmūr Lang". Encyclopaedia of Islam. 10 (2nd ed.). Brill. http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ti-mu-r-lang-COM_1223. Retrieved 24 April 2014. 
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਤੈਮੂਰ&oldid=818457" ਤੋਂ ਲਿਆ