ਦੋ ਬੀਘਾ ਜ਼ਮੀਨ

ਦੋ ਬੀਘਾ ਜ਼ਮੀਨ
ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ	ਬਿਮਲ ਰਾਏ
ਨਿਰਮਾਤਾ	ਬਿਮਲ ਰਾਏ
ਸਿਤਾਰੇ	ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਨਿਰੂਪਾ ਰਾਏ ਰਤਨ ਕੁਮਾਰ ਜਗਦੀਪ ਮੁਰਾਦ ਪਾਲਸੀਕਾਰ ਮੀਨਾ ਕੁਮਾਰੀ
ਸਿਨੇਮਾਕਾਰ	ਕਮਲ ਬੋਸ
ਸੰਗੀਤਕਾਰ	ਸਲੀਲ ਚੌਧਰੀ
ਰਿਲੀਜ਼ ਮਿਤੀ	1953
ਮਿਆਦ	142 ਮਿੰਟ
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਭਾਸ਼ਾ	ਹਿੰਦੀ

ਦੋ ਬੀਘਾ ਜ਼ਮੀਨ 1953 ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਫਿਲਮ ਹੈ। ਇਸ ਬੰਗਾਲੀ ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਿਮਲ ਰਾਏ ਹੈ। ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਿਨੀ ਅਤੇ ਨਿਰੂਪਾ ਰਾਏ ਨੇ ਇਸ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਫਿਲਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਦੀ ਇਹ ਇੱਕ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਫਿਲਮ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਸਿਨੇਮੇ ਦੀਆਂ ਅਰੰਭਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਦੁਆਰਾ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਲਿਲ ਚੌਧਰੀ ਵੀ ਬਿਮਲ ਦਾ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ।

ਕਥਾਨਕ

ਦੋ ਬੀਘਾ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਲਿਲ ਚੌਧਰੀ ਦੀ ਹੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨਤਮ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਟਲੀ ਦੇ ਨਵ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ 'ਬਿਮਲ ਦਾ' ਦੀ ਦੋ ਬੀਘਾ ਜ਼ਮੀਨ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਸ਼ੰਭੂ (ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਿਨੀ) ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਕੋਲ ਪੂਰੇ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਢਿੱਡ ਪਾਲਣ ਲਈ ਸਿਰਫ ਦੋ ਵਿੱਘਾ ਜ਼ਮੀਨ ਹੀ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਪਾਰਬਤੀ ਪਾਰੋ (ਨਿਰੂਪਾ ਰਾਏ), ਮੁੰਡਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਜੀ, ਬਾਪ ਗੰਗੂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਔਲਾਦ ਹਨ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉਸਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਸੋਕਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ੰਭੂ ਵਰਗੇ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨ ਬਦਹਾਲੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਮੀਨਦਾਰ ਹੈ ਠਾਕੁਰ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ (ਮੁਰਾਦ), ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਅੱਛਾ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਮਿਲ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬਸ ਇੱਕ ਹੀ ਅੜਚਨ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਸ਼ੰਭੂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ। ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਕਾਫ਼ੀ ਆਸ਼ਵਸਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੰਭੂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਉਸਨੂੰ ਵੇਚ ਹੀ ਦੇਵੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਸ਼ੰਭੂ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ ਤਾਂ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਰਜਾ ਚੁਕਾਣ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੰਭੂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਵੇਚਕੇ ਵੀ ਰਕਮ ਅਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਕਾਗਜਾਤ ਜਾਅਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਅਤੇ ਰਕਮ ਵਧਕੇ ਭਾਰਤੀ 65 ਤੋਂ 235 ਰੁਪੇ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਮਲਾ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਰਟ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਇਹ ਸੁਨਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 3 ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸ਼ੰਭੂ ਨੂੰ ਇਹ ਰਕਮ ਚੁਕਾਉਣੀ ਹੋਵੇਗੀ ਵਰਨਾ ਉਸਦੇ ਖੇਤ ਵੇਚ ਕੇ ਇਹ ਰਕਮ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਮਰਦਾ ਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼ੰਭੂ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਜਾਣਨ ਵਾਲੇ ਇਹ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਲਵੇ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਕਰਜਾ ਚੁੱਕਾ ਦੇਵੇ। ਸ਼ੰਭੂ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਦੇ ਨਾਲ ਕੋਲਕਾਤਾ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਿਕਸ਼ਾ ਚਾਲਕ ਦਾ ਪੇਸ਼ਾ ਆਪਣਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਇੱਕ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਹਾਦਸੇ (ਜਿਵੇਂ ਉਸਦਾ ਖ਼ੁਦ ਜਖਮੀ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਜਖਮੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬੱਚੇ ਦੁਆਰਾ ਚੋਰੀ) ਉਸਦੀ ਕਮਾਈ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਪੂੰਜੀ ਗੰਵਾ ਕੇ ਉਹ ਪਿੰਡ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਕ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਮਿਲ ਬਨਣ ਦਾ ਕੰਮ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਬਾਪ ਬਦਹਵਾਸ (ਪਾਗਲ) ਜਿਹਾ ਫਿਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਇੱਕ ਮੁੱਠੀ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਉੱਥੇ ਬੈਠੇ ਗਾਰਡ ਉਸ ਤੋਂ ਉਹ ਵੀ ਖੌਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।

ਮੁਲੰਕਣ

ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਰਿਕਸ਼ਾ ਚਲਾਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਨੇ ਜਾਨ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਵਿਵਸਾਇਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਦੋ ਵਿੱਘਾ ਜ਼ਮੀਨ ਭਲੇ ਹੀ ਕੁੱਝ ਖਾਸ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੇ ਬਿਮਲ ਰਾਏ ਦੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਹਿਚਾਣ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਦੇ ਮਾਨਵੀ ਪੱਖ ਦਾ ਮਰਮਸਪਰਸ਼ੀ ਚਿਤਰਣ ਕਰਕੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਉਸਤਤ ਪਾਈ। ਸਾਹੂਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹੱਥੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਗੰਵਾ ਚੁੱਕੇ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇਹ ਫਿਲਮ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀਆਂ 10 ਸਰਵਕਾਲੀ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੋ ਬੀਘਾ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਚੀਨ, ਬ੍ਰਿਟੇਨ, ਕਾਨਸ ਫਿਲਮ ਸਮਾਰੋਹ, ਰੂਸ, ਵੀਨਿਸ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖੂਬ ਸਰਾਹਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਵਿਮਲ ਰਾਏ ਦੇ ਪੈਰ ਜਮਾਂ ਦਿੱਤੇ। ਦੋ ਵਿੱਘਾ ਜ਼ਮੀਨ ਲਈ ਬਿਮਲ ਰਾਏ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਫਿਲਮ ਫੇਅਰ ਅਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਮੁੱਖ ਕਲਾਕਾਰ

• ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ
• ਨਿਰੂਪਾ ਰਾਏ
• ਰਤਨ ਕੁਮਾਰ
• ਜਗਦੀਪ
• ਮੁਰਾਦ
• ਪਾਲਸੀਕਾਰ
• ਮੀਨਾ ਕੁਮਾਰੀ