ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ

ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ
ਜੱਟ ਕਬੀਲਾ
ਭਾਸ਼ਾ	ਪੰਜਾਬੀ
ਧਰਮ	ਸਿੱਖ ਧਰਮ, ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ, ਇਸਲਾਮ

ਬਰਾੜ ਇੱਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕਾਫੀ ਲੋਕ ਇਸ ਗੋਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਬਰਾੜ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਨੋਵੀ ਜਾਂ ਦਸਵੀਂ ਪੀੜੀ ਚੋਂ ਮੰਨੀਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੇਲੇ ਬਣੇ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਸਿੱਧੂ ਵੰਸ਼ ਚੋਂ ਹਨ। ਬਰਾੜ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਲਵੇ ਖੇਤਰ ਚ ਵੱਸੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਪੱਟੀ ਹੈ ਜੋ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਹਿਸਾਰ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਨੂੰ ਏਹ ਪੱਟੀ ਯਮੁਨਾਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਤੱਕ ਅੱਪੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਬਰਾੜ ਮਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਠਿੰਡਾ,ਮੁਕਤਸਰ ਤੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਜਿਲ੍ਹੇ ਚ ਹੀ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਚੌਧਰਾਂ ਸਨ ਤੇ ਇਹ ਆਪਸ ਵਿਚ ਵੀ ਲੜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। 18ਵੀ ਸਦੀ ਚ ਚਾਲੀਸਾ ਅਕਾਲ ਪੈਣ ਕਰਕੇ ਤੇ ਹੋਰ ਅਕਾਲਾ ਸਮੇਂ ਏਹ ਦਰਿਆ ਕਿਨਾਰੇ ਵੱਸ ਗਏ ਜਿਵੇਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਕਿਨਾਰੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਤੇ ਮੋਗੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਚ ਕਾਫੀ ਹੈ। ਚਾਲੀਸਾ ਅਕਾਲ ਸਮੇਂ ਕੁੱਝ ਬਰਾੜਾਂ ਨੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਤੱਕ ਪਹਾੜਾ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਜਾ ਕੇ ਪਿੰਡ ਵਸਾ ਲਏ ਸਨ।

ਬਰਿਆਰ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਬਰਿਆਰ ਤੇ ਬਰਾੜ ਗੋਤ ਇਕ ਹੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਕਿਉ ਕਿ ਬੈਰਾੜਾ ਦੇ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੇਲੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੱਤੀਆਣੇ ਪਿੰਡ ਲਾਗੇ ਅੱਪੜੇ ਤਾ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮੰਗਣੀਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ , ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਜਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਦੇਂਦੇ ਹਾਂ। ਉਦੋਂ ਕੁਝ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਨਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ। ਬਰਾੜਾ ਦੇ ਦੂਜੇ ਧੜੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਗਾਮ ਫੜ ਲਈ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮਿਲਣਗੀਆ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦੇਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਈ ਚਲੋ ਰੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਸਿੱਖ ਪੋਠੋਹਾਰ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਭੇਟਾ ਲੈ ਕੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੈਦਲ 4 ਆਨੇੇ ਤੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰ 8 ਆਨੇ ਤਾਂ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਏਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 1 ਰੁਪਏ ਪੈਦਲ ਤੇ 2 ਰੁਪਿਆਂ ਘੋੜਸਵਾਰ ਤਨਖਾਹ ਲਾਵਾਂਗੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੰਬੂ ਲਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਖਜ਼ਾਨਾ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਪਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਕੁਝ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਵਲੋਂ ਏ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾ ਵੰਡੀਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋ ਕਲਾ ਹੀ ਵਰਤਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਏ ਭੁੱਲਰਾਂ ਤੇ ਮਾਨਾ ਕੋਲੋਂ ਮਿਹਣੇ ਮਰਵਾਉਣ ਗੇ ਕਿ ਏਨਾ ਨੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਤਨਖਾਹ ਲੈ ਲਈ (ਕਿਉ ਕਿ ਸਿੱਧੂ ਬਰਾੜ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਮਾਨ ਤੇ ਭੁੱਲਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨ) ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬਰਾੜ ਨਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਅਜ ਤੋਂ ਬਰਿਆਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬਹਾਦੁਰ ਸੂਰਮੇ ਜੇ। ਵੈਸੇ ਤੇ ਇਹ ਹੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਇਕੱਲੇ ਦਾਨ ਬਰਾੜ ਵੱਲੋਂ ਹੀ ਸਿੱਖੀ ਮੰਗੀ ਸੀ ਪਰ ਬਜਰੁਗਾ ਤੋਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਧੜੇ ਹੀ ਬਣੇ ਸਨ, ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਕਲਗੀਧਰ ਚਮਤਕਾਰ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਦਾਨ ਬਰਾੜ ਨਾਲ਼ ਤਕਰੀਬਨ 20 ਕੁ ਹੋਰ ਜਣਿਆ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਤਰਾਂ ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਵੀ ਤਵਾਰੀਖ਼ ਗੁਰੁ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹੀ ੧੦ਵੀਂ ਵਿਚ ਵੀ 20 ਕੁ ਜਣਿਆ ਦੀ ਛੋਟੀ ਟੁਕੜੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਾਦ ਚ ਅੱਗੇ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਓਹਨਾ ਨੇ ਡੱਲੇ ਚੌਧਰੀ ਤੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਲਬਾ ਦੇ ਕੇ ਵਿਦਾ ਕੀਤਾ। ਓਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਅੱਜ ਜੰਡਸਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਹੈ,ਏਸ ਤਰਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਸਦਕਾ ਬਰਿਆਰ ਗੋਤ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਉਸ ਤੋ ਬਾਅਦ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਧੜੇ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ, ਤੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ 1762 ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਿੰਘਾਂ ਤੇ ਬਰਾੜਾ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਏਸ ਸਮੇਂ ਹੀ ਚਾਲੀਸਾ ਅਕਾਲ ਵੇਲ਼ੇ ਹੀ ਬਰਿਆਰਾ ਨੇ ਮਾਝੇ ਵੱਲ ਰੁਖ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬਿਆਸ, ਰਾਵੀ ਤੇ ਝਨਾ ਦਰਿਆ ਦੇ ਲਾਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡ ਬੰਨੇ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਾਲੇ ਬਰਿਆਰ ਮੁਸਲਿਮ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਐਥੇ ਏ ਦੱਸਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ 18ਵੀ ਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਚ ਬਠਿੰਡੇ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬੈਰਾੜ ਬਰਿਆਰ ਹੀ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (ਪੁਰਬਾਰਧ) ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਠਿੰਡੇ ਵਾਲੇ ਬਰਿਆਰ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਬਰਾੜ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਪਰ ਮਜੂਦਾ ਦੌਰ ਚ ਕੁੱਝ ਬਰਿਆਰ ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਬਰਾੜ ਹੀ ਲਿੱਖਦੇ ਹਨ। ਬਰਿਆਰ ਜਾਂ ਬਰਿਯਾਰ ਸ਼ਬਦ 'ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ' ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਵੀ ਤਕਰੀਬਨ 4 ਜਾਂ 5 ਵਾਰੀ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਲੜਾਈਯਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਬਰਿਯਾਰ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਬਲਵਾਨ ਸੂਰਮੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਉਪਨਾਮ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ, ਜੋ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

• ਮਹਾਪੁਰਸ਼ ਗਿਆਨੀ ਸੰਤ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਵਾਲੇ ( ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਅਖਾੜਾ ਗੋਤ ਬਰਿਆਰ)
• ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਰਿਆਰਾ ਵਾਲੇ(ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ) ( ਪਿੰਡ ਬਰਿਆਰ ਜ਼ਿਲਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ)
• ਆਦੇਸ਼ ਕੰਵਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ (1939 – 2012), ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਕਾਂਗਰਸੀ ਵਿਧਾਇਕ
• ਹਰਪਾਲ ਬਰਾੜ (ਜਨਮ 1939), ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀ।
• ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ (1919-2009), ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ, ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ, ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ।
• ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ (ਜਨਮ 1958), ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਵਕੀਲ, ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਕਵੀ।
• ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ (1947 – 1984; ਜਨਮ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ), ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਆਗੂ।
• ਜਗਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ (ਵਿਧਾਇਕ), ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਪੀਡਬਲਯੂਆਰਐਮਡੀਸੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ (2019-ਮੌਜੂਦਾ)
• ਕਰਨ ਬਰਾੜ (ਜਨਮ 1999), ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਕਾਰ
• ਮਿੰਕ ਬਰਾੜ (ਜਨਮ 1980), ਜਰਮਨ-ਭਾਰਤੀ ਮਾਡਲ, ਅਦਾਕਾਰਾ, ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ
• ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਬਰਾੜ (ਜਨਮ 1973), ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਤੇ ਮਾਡਲ, ਫੇਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ
• ਪ੍ਰੀਤ ਬਰਾੜ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ
• ਰਾਜ ਬਰਾੜ (1972 – 2016), ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕ, ਅਦਾਕਾਰ, ਗੀਤਕਾਰ, ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ।
• ਏਅਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ (ਜਨਮ 1925), ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦਾ ਮੁਖੀ