ਭੁਪੇਂਦਰ ਕੁਮਾਰ ਦੱਤ

ਭੁਪੇਂਦਰ ਕੁਮਾਰ ਦੱਤ (ਬੰਗਾਲੀ: ; 8 ਅਕਤੂਬਰ 1892 – 29 ਦਸੰਬਰ 1979) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੀ ਜੋ  ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜਿਆ। ਜੁਗੰਤਰ ਨੇਤਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੋਰ ਖਾਸ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਦਸੰਬਰ 1917 ਵਿੱਚ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ 78 ਦਿਨ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। 

ਮੁਢਲੇ ਦਿਨ

ਉਹ 8 ਅਕਤੂਬਰ 1892 ਨੂੰ ਆਈ ਦੇ ਪਿੰਡ ਠਾਕੁਰਪੁਰ ਵਿਚ, ਹੁਣ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਕੈਲਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਦੱਤ ਫਰੀਦਪੁਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪ੍ਰਚਰ ਅਸਟੇਟ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਬਿਮਲਸੁੰਦਰੀ ਇੱਕ ਚੈਰੀਟੇਬਲ ਔਰਤ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭੌਪੇਨ, ਕਮਾਲਿਨੀ, ਜਾਦੂਗੋਪਾਲ, ਸਨਹੇਲਤਾ ਅਤੇ ਸੁਪਰਭਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ-ਪ੍ਰੇਮਮਈ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਪਾਲਿਆ ਸੀ। 

ਰਾਮਾਇਣ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਮੇਂ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਭੁਪੇਨ ਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਲਕਸ਼ਮਣ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਕੋਲੋਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਕੰਟ੍ਰੋਲ (ਬ੍ਰਹਮਾਚਾਰੀਆ) ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਇਸਦਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬ੍ਰਹਮਾਚਾਰੀ ਬਣੇਗਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਹੋਰਨਾਂ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਫਰੀਦਪੁਰ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸ਼ੀਲਨ ਸੰਮਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ 1905 ਤੋਂ ਇਸਦੀਆਂ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਤਕਸੀਮ-ਵਿਰੋਧੀ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। ਭਗਵਿਤ ਗੀਤਾ ਅਤੇ ਬੰਕਿਮ ਚੰਦਰ ਚਟੋਪਾਧਿਆਏ ਅਤੇ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਉਸਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਰਸਤਾ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ।

Daulatpur College

1911 ਵਿਚ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੇ ਸਕਾਟਿਸ਼ ਚਰਚ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭੁਪੇਨ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਨੁਸ਼ੀਲਨ ਸੰਮਤੀ ਦੇ ਦੋ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਨਾਰਸ ਤੋਂ ਸਚਿਨ ਸਨਿਆਲ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਕਰਵਾਈ, ਜੋ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਹਾਵੜਾ ਮੁਕੱਦਮੇ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਜਤਿੰਦਰਨਾਥ ਮੁਖਰਜੀ ਜਾਂ ਬਾਘਾ ਜਤਿਨ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਹਿੰਸਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗਾਵਤ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਰੀਆਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਸਚਿਨ ਢਾਕਾ ਅਨੁਸ਼ੀਲਨ ਸੰਮਤੀ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦੇ ਆਗੂ ਬਾਘਾ ਜਤਿਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਸਨ। 1913 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਧਮ ਜਿਹੇ ਸੁਰਾਗ ਤੋਂ, ਭੁਪੇਨ ਨੇ ਖੁਲਨਾ ਜਾਣ ਅਤੇ ਦੌਲਤਪੁਰ ਹਿੰਦੂ ਅਕੈਡਮੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰੂ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੋਏ, ਭੁਪੇਨ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਕਾਲਜ-ਸਾਥੀ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ, ਹੱਥੀਂ ਕਿਰਤ, ਜਿਮਨਾਸਟਿਕ, ਗੀਤਾ ਲਈ ਅਧਿਐਨ ਸੈਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਚਿੰਤਕਾਂ ਦੇ ਲੇਖਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਕੇ ਗਰੀਬਾਂ ਲਈ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੁਦ ਆਪਣੇ ਹੋਸਟਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਕਾਲਜ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਤੇ ਖੁਦ ਸੁਪਰਡੈਂਟ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਸ਼ਸ਼ੀਭੂਸ਼ਣ ਰਾਇਚੌਧਰੀ (ਜਾਂ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਉਪਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ) "ਸ਼ਸ਼ੀਦਾ", ਜੋ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ, ਅਤੇ ਬਾਘਾ ਜਤਿਨ ਨਾਲ ਨੇੜਲੇ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਸਨ, ਕਾਲਜ ਜਾਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ

ਸ਼ਸ਼ੀਦਾ ਦੀ ਸਿਫਰਾਸ਼ ਅਤੇ ਕਈ ਸੰਪਰਕਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭੁਪੇਨ ਨੇ ਬਾਘਾ ਜਤਿਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇਤਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਜਿਸਦੀ ਉਹ ਭਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਹੇਮੰਤ ਕੁਮਾਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸੜਦੇ ਤੇ, ਭੁਪੇਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਗਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ, ਭਵਿੱਖ ਦੇ "ਨੇਤਾਜੀ" ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ। ਆਪਣੀ ਆਦਤ ਦੇ ਉਲਟ, ਇੱਕ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ, ਭੁਪੇਨ ਨੇ ਬਾਘਾ ਜਤਿਨ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਜਤਿਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਿਆਰੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੁਭਾਸ਼ ਨੇ ਇਹ ਸਭ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਬਿਨਾ ਰਾਤ ਦੇ ਖਾਣੇ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇੱਕ "ਆਜ਼ਾਦ ਆਤਮਾ" (ਮੁਕਤ-ਪੁਰਸ਼) ਹੋਣਾ ਪਏਗਾ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਹੀ ਦਿਨ, ਭੁਪੇਨ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਪੁਛਿਆ, "ਕੀ ਜਤਿਨ ਮੁਖਰਜੀ ਇੱਕ ਮੁਕਤ-ਪੁਰਸ਼ ਹੈ?" ਭੂਪੇਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਮੁਕਤ-ਪੁਰਸ਼ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਸੀ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ ਗੀਤਾ ਦੀ ਹਵਾਲੇ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਬਲਕਿ ਉਸਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵੀ ਗੀਤਾ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਕਾਰ ਰੂਪ ਸੀ।

ਅਗਸਤ-ਸਤੰਬਰ 1913 ਵਿਚ, ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਰਧਵਾਨ, ਮਿਦਨਾਪੁਰ ਅਤੇ ਹੁਗਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਮੋਦਰ 'ਤੇ ਆਏ ਹੜ ਦੌਰਾਨ ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਰਾਹਤ ਕਾਰਜਾਂ ਨਾਲ ਖਿੱਚੇ ਗਏ, ਭੁਪੇਨ ਦੀ ਜਤਿਨ ਮੁਖਰਜੀ ਦੇ ਕੁਝ ਮਹਾਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਈ। ਅਰੁਣ ਚੰਦਰ ਗੁਹਾ ਨੇ ਲਿਖਿਆ: “ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਰਾਹਤ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਤਿਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਾਮੇ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੰਗਠਨ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ।” ਭੂਪੇਨ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਹੜ੍ਹ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਮੇਦਨੀਪੁਰ ਦੇ ਕਾਲੀਨਗਰ ਵਿਖੇ, ਅਤੁਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਘੋਸ਼, ਅਮਰੇਂਦਰ ਚੈਟਰਜੀ, ਜਾਦੂਗੋਪਾਲ ਮੁਖਰਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ, ਬਾਘਾ ਜਤਿਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਗੁਪਤ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਪ-ਸਮੂਹ, ਉਭਰ ਰਹੇ ਜੁਗਾਂਤਰ, ਜੋ ਇੱਕ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਇੱਕ ਲਹਿਰ ਸੀ, ਨੂੰ ਸਫਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ।