ਮੀਰਾ ਬਾਈ

ਮੀਰਾ ਬਾਈ (ਰਾਜਸਥਾਨੀ: मीरां बाई) ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ-ਭਗਤੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਵਿੱਤਰੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 1504 ਵਿੱਚ ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਕੁਡਕੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ ਭੋਜਰਾਜ ਉਦੈਪੁਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਣਾ ਸਾਂਗਾ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਵਿਆਹ ਦੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਤੀ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤੂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪਰ ਮੀਰਾਂ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਉਦਾਸੀਨ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਸਾਧੂ-ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਕੀਤਰਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲੱਗੀ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਘਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਤੀਰਥ ਰਟਨ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਣ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਅਤੇ ਫ਼ਿਰ ਦਵਾਰਿਕਾ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਿੱਥੇ ਸੰਵਤ 1560 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੀਰਾ ਬਾਈ ਨੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ-ਭਗਤੀ ਦੇ ਸਪਸ਼ਟ ਪਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਜੀਵਨ ਪਰਿਚੈ[ਸੋਧੋ]

ਚਿੱਤੌਢਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਮੀਰਾ ਦਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮੰਦਰ

ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਭਗਤੀ ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਕਵਿੱਤਰੀ ਮੀਰਾ ਬਾਈ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਵਤ 1573 ਵਿੱਚ ਜੋਧਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕੁਡਕੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।^[1] ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉਦੈਪੁਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਣਾ ਕੁਮਾਰ ਭੋਜਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਲੈਣ ਲੱਗੀ ਸਨ ਵਿਆਹ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਹੀ ਦਿਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਡੇ ਪਤੀ ਦਾ ਮਰਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਤੀ ਦੇ ਪਰਲੋਕਵਾਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਦਿਨ-ਪ੍ਰਤੀ-ਦਿਨ ਵੱਧਦੀ ਗਈ। ਇਹ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਭਗਤਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਜੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਨੱਚਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸਨ।

ਆਨੰਦ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਤਾਂ ਤਦ ਬਣਿਆ, ਜਦੋਂ ਮੀਰਾ ਦੇ ਕਹਿਣ ਉੱਤੇ ਰਾਜਾ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮੰਦਰ ਬਣਵਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਭਗਤੀ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉੱਥੇ ਸਾਧੂ-ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਆਣਾ-ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੀਰਾ ਦੇ ਦੇਵਰ ਰਾਣਾ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਭੈੜਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਊਧਾ ਜੀ ਵੀ ਸਮਝਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਮੀਰਾ ਦੀਨ-ਦੁਨੀਆ ਭੁੱਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਰਮਤੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤਪੱਸਿਆ ਧਾਰਨ ਕਰ ਜੋਗਣ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੀਰਾਂ ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਣ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸ਼ਰੋਮਣੀ ਜੀਵ ਗੋਸਵਾਮੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਗਈ। ਗੋਸਵਾਮੀ ਜੀ ਸੱਚੇ ਸਾਧੂ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣਾ ਵੀ ਅਣ-ਉਚਿਤ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਦਰ ਤੋਂ ਹੀ ਕਹਿਲਾ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਮੀਰਾਂ ਬਾਈ ਦਾ ਜਵਾਬ ਬੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਕ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵ੍ਰੰਦਾਵਨ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਹੀ ਇੱਕ ਪੁਰਖ ਹਨ, ਇੱਥੇ ਆਕੇ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰਪ੍ਰਤੀਦਵੰਦੀ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।

ਨਿਰਵਾਣ[ਸੋਧੋ]

ਮੇਰਤਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਮੀਰਾ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ

ਜਦੋਂ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਰਾਜਾ ਬਣੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਕੇ ਬਹੁਤ ਅਫਸੋਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਭਗਤ ਦੇ ਨਾਲ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੇ ਕੁਝ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਮੀਰਾ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਣ ਦੁਆਰਕਾ ਭੇਜਿਆ। ਜਦੋਂ ਮੀਰਾ ਆਉਣ ਨੂੰ ਰਾਜੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਤਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜਿਦ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਜਾਣਗੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੁਆਰਕਾ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜਨਮ ਅਸ਼ਟਮੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲੇਗੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਉਤਸਵ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਗਤ ਗਣ ਭਜਨ ਵਿੱਚ ਮਗਨ ਸਨ। ਮੀਰਾ ਨੱਚਦੇ-ਨੱਚਦੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਨਛੋਰ ਰਾਏ ਜੀ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਕੁੱਖ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਗਈ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਕਪਾਟ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਦੁਆਰ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ ਤਾਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਮੀਰਾ ਉਥੇ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਚੀਰ ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਚਿੰਮੜ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਤੇ ਮੂਰਤੀ ਅਤਿਅੰਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੀਰਾ ਮੂਰਤੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਾ ਗਈ ਸੀ। ਮੀਰਾ ਦਾ ਸਰੀਰ ਵੀ ਕੀਤੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਮੀਰਾ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਪਿਆਰੇ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

ਰਚਿਤ ਗ੍ਰੰਥ[ਸੋਧੋ]

ਮੀਰਾਬਾਈ ਨੇ ਚਾਰ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੀ

ਬਰਸੀ ਦਾ ਮਾਇਰਾ
ਗੀਤ ਗੋਵਿੰਦ ਟੀਕਾ
ਰਾਗ ਗੋਵਿੰਦ
ਰਾਗ ਸੋਰਠ ਦੇ ਪਦ

ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਮੀਰਾ ਬਾਈ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਸੰਕਲਨ “ਮੀਰਾ ਬਾਈ ਦੀ ਪਦਾਵਲੀ’ ਨਾਮਕ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਮੀਰਾ ਬਾਈ ਦੀ ਭਗਤੀ[ਸੋਧੋ]

ਮੀਰਾ ਬਾਈ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ

ਮੀਰਾ ਦੀ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਮਿਠਾਸ-ਭਾਵ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਇਸ਼ਟਦੇਵ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪਤੀ ਜਾਂ ਪਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਪੁਰਖ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਰੂਪ ਦੀ ਦੀਵਾਨੀ ਸੀ:

ਵੱਸੋ ਮੇਰੇ ਨੈਨਨ ਵਿੱਚ ਨੰਦਲਾਲ।
ਮੋਹਨੀ ਮੂਰਤੀ, ਸਾਂਵਰੀ, ਸੁਰਤ ਨੈਨਾ ਬਣੇ ਵਿਸਾਲ।।
ਅਧਰ ਸੁਧਾਰਸ ਮੁਰਲੀ ਬਾਜਤੀ, ਉਰ ਬੈਜੰਤੀ ਮਾਲ।
ਛੋਟਾ ਘੰਟਿਕਾ ਕਟੀ-ਤਟ ਸੋਭਿੱਤ, ਨੂਪੁਰ ਸ਼ਬਦ ਰਸਾਲ।
ਮੀਰਾ ਪ੍ਰਭੂ ਸੰਤਨ ਸੁਖਦਾਈ, ਭਗਤ ਬਛਲ ਗੋਪਾਲ।।

ਮੀਰਾ ਬਾਈ ਰੈਦਾਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਮੰਣਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੀ ਹਨ - "ਗੁਰੂ ਮਿਲਿਆ ਰੈਦਾਸ ਦੀਂਹੀ ਗਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗੁਟਕੀ"। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਹੁਤ ਤੋਂ ਪਦਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਰਚਨਾ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਖਾਲਸ ਸਾਹਿਤਿਅਕ ਬਰਜਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੰਮਜਾਤ ਕਵਿਅਿਤਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਭਗਤੀ ਕੀਤੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਕਵਿਅਿਤਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਮੀਰਾ ਦੇ ਵਿਰਹ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਕਾਲੀ ਕਵੀਆਂ ਕੀਤੀ ਆਸ਼ਾ ਜਿਆਦਾ ਸਵਾਭਾਵਿਕਤਾ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰ੍ਰੰਗਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਰਸ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪਦ –

ਮਨ ਨੀ ਪਾਸੀ ਹਰੀ ਦੇ ਚਰਨ।
ਸੁਭਗ ਸੀਤਲ ਕਮਲ - ਕੋਮਲ ਤਰਿਵਿਧ-ਜੁਆਲਾ-ਹਰਨ।
ਜੋ ਚਰਨ ਪ੍ਰਹਮਲਾਦ ਪਰਸੇ ਇੰਦਰ-ਪਦਵੀ-ਹਾਨ॥
ਜਿਹਨਾਂ ਚਰਨ ਧਰੁਵ ਅਟਲ ਕੀਂਹੋਂ ਰਾਖਿ ਆਪਣੀ ਸਰਨ।
ਜਿਹਨਾਂ ਚਰਨ ਬਰਾਹਮਾਂਡ ਮੇਂਥਯਾਂ ਨਖਸਿਖੌ ਸ਼੍ਰੀ ਭਰਨ॥
ਜਿਹਨਾਂ ਚਰਨ ਪ੍ਰਭੂ ਪਰਸ ਲਨਿਹਾਂ ਤਰੀ ਗੌਤਮ ਧਰਨੀ।
ਜਿਹਨਾਂ ਚਰਨਾਂ ਧਰਥੋਂ ਗੋਬਰਧਨ ਗਰਬ-ਮਧਵਾ-ਹਰਨ॥
ਦਾਸ ਮੀਰਾ ਲਾਲ ਵਾਸੁਦੇਵ ਆਜਮ ਤਾਰਨ ਤਰਨ॥

ਮੀਰਾਬਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ[ਸੋਧੋ]

ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਜੌਹਨ ਹਾਰਬੀਸਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੀਰਾਬਾਈ ਗੀਤਾਂ ਲਈ ਬਲਾਈ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲਿਤ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅੰਜਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮ A Few Things I Know About Her ਬਾਰੇ ਹੈ।^[2]

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਮੀਰਾ (1945), ਇੱਕ ਤਾਮਿਲ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਫਿਲਮ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਐਮ.ਐਸ. ਸੁੱਬੁਲਕਸ਼ਮੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੀਰਾ ਇੱਕ 1979 ਵਿੱਚ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ: ਕਾਂਜੀਭਾਈ ਰਾਠੌੜ ਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾਬਾਈ (1921), ਧੁੰਡੀਰਾਜ ਗੋਵਿੰਦ ਫਾਲਕੇ ਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਮੀਰਾਬਾਈ (1929), ਦੇਬਾਕੀ ਬੋਸ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜਰਾਣੀ ਮੀਰਾ / ਮੀਰਾਬਾਈ (1933), ਟੀ.ਸੀ. ਵਦੀਵੇਲੂ ਨੈਕਰ ਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾਬਾਈ (1936), ਅਤੇ ਏ. ਬਾਬੂਰਾਓ ਪੇਂਟਰ ਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾਬਾਈ (1937), ਵਾਈਵੀ ਰਾਓ ਦੁਆਰਾ ਭਗਤ ਮੀਰਾ (1938), ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਭੀਮਾਵਰਪੂ ਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾਬਾਈ (1940), ਐਲਿਸ ਡੁੰਗਨ ਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾ (1947), ਬਾਬੂਰਾਓ ਪਟੇਲ ਦੁਆਰਾ ਮਤਵਾਲੀ ਮੀਰਾ (1947), ਮੀਰਾਬਾਈ (1947) ਅਹਿਮਦ ਪਟੇਲ ਦੁਆਰਾ (ਡਬਲਯੂਜ਼ੈੱਡ 4) , ਨਾਨਾਭਾਈ ਭੱਟ ਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾਬਾਈ (1947), ਪ੍ਰਫੁੱਲ ਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਗਿਰਧਰ ਗੋਪਾਲ ਕੀ ਮੀਰਾ (1949), ਜੀਪੀ ਪਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਰਾਣੀ ਮੀਰਾ (1956), ਵਿਜੇ ਦੀਪ ਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾ ਸ਼ਿਆਮ (1976), ਮੀਰਾ ਕੇ ਗਿਰਧਰ (1992) ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ^[3]

1997 ਵਿੱਚ ਯੂਟੀਵੀ ਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾਬਾਈ ਦੇ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇੱਕ 52 ਐਪੀਸੋਡ ਲੜੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।^[4]

ਮੀਰਾ, 2009 ਦੀ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸੀਰਿਜ਼, ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ NDTV Imagine 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕਿਰਨ ਨਾਗਰਕਰ ਦੁਆਰਾ ਨਾਵਲ ਕੁੱਕਲਡ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਪਾਤਰ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਗਤੋ ਮੀਰਾ, ਇੱਕ 2021 ਭਾਰਤੀ ਬੰਗਾਲੀ ਮਿਥਿਹਾਸਿਕ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸੀਰਿਜ਼, ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਟਾਰ ਜਲਸਾ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। 11 ਅਕਤੂਬਰ 2009 ਨੂੰ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ, ਮੀਰਾ — ਦ ਲਵਰ…, ਕੁਝ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੀਰਾ ਭਜਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਰਚਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਐਲਬਮ, ਮੀਰਾ ਬਾਈ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਮੇਰਟਾ ਵਿੱਚ ਮੀਰਾ ਮਹਿਲ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਹੈ ਜੋ ਮੀਰਾਬਾਈ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀਆਂ, ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ, ਡਿਸਪਲੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਛਾਂਦਾਰ ਬਗੀਚੇ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸਣ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ।

ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ[ਸੋਧੋ]

ਮੀਰਾਬਾਈ ਕਵਿਤਾ ਕੋਸ਼ ਉੱਤੇ Archived 2012-04-22 at the Wayback Machine. (ਹਿੰਦੀ)
ਬ੍ਰਾਈਡਲ ਮਿਸਟਿਕਸਮ: ਮੀਰਾਬਾਈ ਦਾ ਕਹਾਣੀ ਡਾ.ਜਯੋਤਸਨਾ ਕਾਮਤ ਦੁਆਰਾ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ)
Mirabai, Mystic Poet Princess of India Theater Performance by Living Wisdom School

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

↑ An Introduction to Hinduism, Cambridge 1996, Page 144, by Gavin Flood
↑ "Legend of Mira Bai retold by Anjali Panjabi". The Times of India. 4 October 2002. Archived from the original on 14 July 2013. Retrieved 23 September 2014.
↑ Rajadhyaksha, Ashish; Willemen, Paul (1999). Encyclopaedia of Indian cinema. British Film Institute. ISBN 9780851706696. Retrieved 12 August 2012.
↑ April 30, india today digital; April 30, 1997 ISSUE DATE; April 30, 1997UPDATED; Ist, 2013 11:09. "Ved Rahi's serial 'Meera' to telecast on DD1". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2021-09-30.{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)

ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਇਹ ਇੱਕ ਅਧਾਰ ਲੇਖ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਵਧਾ ਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

[Hinduism_1996,_Page_144-1] An Introduction to Hinduism, Cambridge 1996, Page 144, by Gavin Flood

[2] "Legend of Mira Bai retold by Anjali Panjabi". The Times of India. 4 October 2002. Archived from the original on 14 July 2013. Retrieved 23 September 2014.

[RajadhyakshaWillemen1999-3] Rajadhyaksha, Ashish; Willemen, Paul (1999). Encyclopaedia of Indian cinema. British Film Institute. ISBN 9780851706696. Retrieved 12 August 2012.

[4] April 30, india today digital; April 30, 1997 ISSUE DATE; April 30, 1997UPDATED; Ist, 2013 11:09. "Ved Rahi's serial 'Meera' to telecast on DD1". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2021-09-30.{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)

[1]

[2]

[3]

[4]