ਮੁਬਾਰਕ ਬੇਗਮ (ਤਵਾਇਫ਼)
ਮੁਬਾਰਕ ਬੇਗ਼ਮ (ਮਾਹਰੁਟੁੱਨ ਮੁਬਾਰਕ ਉਲ-ਨਿੱਸਾ ਬੇਗਮ), ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਤਵਾਇਫ਼ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਖੇ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਬਰਤਨਵੀ ਰੇਜ਼ੀਡੈਂਟ ਡੇਵਿਡ ਓਚਤੇਰਲੋਨੀ ਦੀ ਤੇਰ੍ਹਵੀਂ ਪਤਨੀ ਸੀ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਮੁਬਾਰਕ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਮੁਬਾਰਕ ਬੇਗਮ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਅਪਣਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਚੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਬਣਾਇਆ। ਬੇਗਮ ਇੱਕ ਤਵਾਇਫ਼ ਬਣ ਗਈ, ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਕਈ ਕਵਿਤਾ ਸੂਰੀਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਾਲਿਬ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[1] ਸਰ ਡੇਵਿਡ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਖੇਲ ਵਜੋਂ ਖਰੀਦਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਬਾਰਕ ਬੇਗਮ ਦਾ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ।[2]
ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਓਚਰਲੋਨੀ ਦੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ, ਦੋਵੇਂ ਬੱਚੇ ਧੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ "ਜਨਰੱਲੀ ਬੇਗਮ" ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਸ ਨੇ ਬਾਕੀ ਘਰ ਉੱਤੇ ਤਰਜੀਹ ਲਈ ਸੀ।[3]
ਬੇਗਮ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਹੱਜ ਕਰਨ ਲਈ ਛੁੱਟੀ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।[4] ਉਸ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਫ਼ਿਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਸੰਗੀਤਕ ਸੁਰੀਆਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਅਤਰ ਵੀ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਸੀ।
ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵਿਤਾ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਿਹਡ਼ੇ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਮਸ਼ਾਇਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਯਮਤ ਭਾਗੀਦਾਰ ਸੀ।[2] ਮੁਗਲ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਫਰਹਤੁੱਲਾ ਬੇਗ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਸੰਮੇਲਨ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ।[5]
ਹਾਲਾਂਕਿ ਓਚਰਲੋਨੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ, ਬੇਗਮ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਇੱਕ ਨਿਰੀਖਕ ਨੂੰ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ "ਸਰ ਡੇਵਿਡ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਬਣਾਉਣਾ ਜਨਰੱਲੀ ਬੇਗਮ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ।" ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਿਰੀਖਕ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ, "ਓਚਰਲੋਨੀ ਦੀ ਮਾਲਕਣ ਹੁਣ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮਾਲਕਣ ਹੈ।" ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਓਚਰਲੋਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਜੋਂ ਪਾਲਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ, ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਬੇਗਮ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਲੋਹਾਰੂ ਦੇ ਨਵਾਬਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ। ਮੁਬਾਰਕ ਦੁਆਰਾ ਪਾਲਿਆ ਗਿਆ, ਕੁੜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਾਲਿਬ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ।[4]
ਬੇਗਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ। ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ, ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ "ਮੁਬਾਰਕ ਬੇਗਮ, ਉਰਫ਼ ਜਨਰਲ ਬੇਗਮ, ਨਿਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਖਿਲੁਤਾਂ (ਤੋਹਫ਼ੇ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਕੱਪਡ਼ੇ) ਦੇ ਖਾਤਿਆਂ ਨਾਲ [ਦਿੱਲੀ] ਦੇ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਵੈਕਕਿਲਜ਼ [ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤਾਂ] ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-ਇੱਕ ਅਸਧਾਰਨ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਜੇ ਸੱਚ ਹੈ"।[6]
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਰੁਤਬੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਬੇਗਮ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ "ਲੇਡੀ ਓਚਰਲੋਨੀ" ਕਹਿ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੁਦਸੀਆ ਬੇਗਮ" ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਦੇ ਕੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਮਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵਾਂ ਸੀ। ਓਚਰਲੋਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਬਾਰਕ ਬਾਗ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਪੁਰਾਣੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਓਚਰਲੋਨੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਐਂਗਲੋ-ਮੁਗਲ ਬਾਗ਼ ਮਕਬਰਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਅਣਗੌਲੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਛੋਕਡ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨੱਚਣ ਵਾਲੀ ਲਡ਼ਕੀ ਨੇ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਮੁਗਲ ਸੱਜਣ ਉਸ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ। ਅੱਜ ਤੱਕ, ਕਬਰ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੁਆਰਾ "ਰੰਡੀ ਕੀ ਮਸਜਿਦ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[7]
ਮਸਜਿਦ[ਸੋਧੋ]
ਡੇਵਿਡ ਓਚਰਲੋਨੀ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੈਰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੰਡੀ ਦੀ ਮਸਜਿਦ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[8] 1878 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਸਜਿਦ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਮਸਜਿਦ ਮੱਧਕਾਲੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਤਿੰਨ ਮਸਜਿਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।[9]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Hazra, Saonli (29 September 2019). "Courtesan Contribution To Hindustani Classical Music—Lesser Told Histories". Feminism in India. Retrieved 7 December 2023.
- ↑ 2.0 2.1 Adnan, Ally (2014-08-22). "Where else could I live like a king?". Friday Times. Retrieved 2023-12-09.
- ↑ R. V. Smith (8 May 2011). "Ochterlony and his bibis". The Hindu. Chennai, India.
- ↑ 4.0 4.1 William Dalrymple, The Last Mughal, p. 66
- ↑ The dome’s doom,Thursday, 23 July 2020
- ↑ Gardner papers, National Army Museum, Letter 87, p. 226, 10 August 1821
- ↑ William Dalrymple, White Mughals, pp. 183-184
- ↑ How Old Delhi’s Randi ki Masjid got its name,29 November 2019
- ↑ Masjid dome that collapsed in Old Delhi part of 200-yr-old mosque commissioned by a woman The Print 20 July 2020