ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ
ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ਵਾਇਨਾਡ, ਕੇਰਲਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 344.44 ਦੀ ਹੱਦ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਪਹਾੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਅਰਥਾਤ ਸੁਲਤਾਨ ਬਾਥਰੀ, ਮੁਥੰਗਾ, ਕੁਰੀਚੀਆਟ ਅਤੇ ਥੋਲਪੇਟੀ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੌੜ, ਏਸ਼ੀਅਨ ਹਾਥੀ, ਹਿਰਨ ਅਤੇ ਬਾਘ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੈਂਚੂਰੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਸਾਧਾਰਨ ਪੰਛੀ ਵੀ ਹਨ। ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਭਾਰਤੀ ਮੋਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਆਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵਾਇਨਾਡ ਵਾਈਲਡ ਲਾਈਫ ਅਸਥਾਨ ਕੇਰਲਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਹਰੇ ਭਰੇ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਦੁਰਲੱਭ ਅਤੇ ਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਹਨ।
1973 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ, ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਹੁਣ ਨੀਲਗਿਰੀ ਬਾਇਓਸਫੇਅਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਹੋਲ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਅਤੇ ਬਾਂਦੀਪੁਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤਰ ਨੈਟਵਰਕ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਮੁਦੁਮਲਾਈ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਦੁਆਰਾ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਇਹ ਦੱਖਣੀ ਪਠਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਪਤਝੜ ਵਾਲੇ ਟੀਕ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ-ਤੱਟ ਦੇ ਅਰਧ-ਸਦਾਬਹਾਰ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਚਰਾਗਾਹ ਹਨ। ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟ ਐਲੀਫੈਂਟ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦੇ ਹਾਥੀਆਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਥੀ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੇਰਲ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ ਵਾਇਨਾਡ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਨੀਆਂ, ਕੁਰੂਬਾਸ, ਅਡੀਅਨ, ਕੁਰੀਚੀਆਂ, ਉਰਾਲੀ ਅਤੇ ਕਤੂਨਾਇਕਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ 2126 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਵਾਇਨਾਡ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਵਾਇਨਾਡ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਫ਼ਰਮਾਨ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੂਰਵ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਯੁੱਗ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਸੰਗਠਿਤ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਈਸਾ ਤੋਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਦਸ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਜੂਦ ਸੀ।
ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਨੀਲਗਿਰੀ ਬਾਇਓਸਫੇਅਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ, ਨੀਲਗਿਰੀ ਸਬ-ਕਲੱਸਟਰ (6,000 + ਕਿਮੀ 2 ), ਸਾਰੇ ਪਾਵਨ ਸਥਾਨਾਂ ਸਮੇਤ, ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਈਟ ਵਜੋਂ ਚੋਣ ਲਈ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਹੈ।[1]
2017-18 ਲਈ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਇੱਕ ਨਿਗਰਾਨੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੇ ਪਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ (ਡਬਲਯੂਡਬਲਯੂਐਸ), ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 176 ਬਾਘਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, 75 ਦੀ ਪਛਾਣ WWS ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜੰਗਲੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।[2]
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ 1973 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ 1991-92 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਐਲੀਫੈਂਟ ਅਧੀਨ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਅਸਥਾਨ 345 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਕੇਰਲ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਨੂੰ ਦੋ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਖੇਤਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਖੇਤਰ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਹੁਣ ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੌਦੇ ਲਗਾਉਣ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
2012 ਵਿੱਚ, ਕੇਰਲ ਦੇ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਇੱਕ ਕੌਫੀ ਦੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਾਘ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕਈ ਸਥਾਨਕ ਸਿਆਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਬਾਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ। ਕੇਰਲਾ ਦੇ ਚੀਫ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਵਾਰਡਨ ਨੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਾਨਵਰ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਘ ਘਰੇਲੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।[3]
ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂ[ਸੋਧੋ]
ਬਨਸਪਤੀ : ਨਮੀਦਾਰ ਪਤਝੜ ਵਾਲੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਮਾਰੂਥੀ, ਕਰੀਮਾਰੁਥੀ, ਗੁਲਾਬਵੁੱਡ, ਵੈਂਟੇਕ, ਵੇਂਗਲ, ਚਡਾਚੀ, ਮਜ਼ੁਕਾਂਜੀਰਾਮ, ਬਾਂਸ, ਹੋਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਰਧ-ਸਦਾਬਹਾਰ ਪੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਵੈਟੇਰੀਆ ਇੰਡੀਕਾ, ਲੈਗਰਸਟ੍ਰੋਮੀਆ ਲੈਂਸੋਲਾਟਾ, ਟਰਮੀਨਲੀਆ ਪੈਨਿਕੁਲਾਟਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਜੀਵ-ਜੰਤੂ : ਹਾਥੀ, ਬਾਘ, ਚੀਤੇ, ਜੰਗਲੀ ਬਿੱਲੀਆਂ, ਸਿਵੇਟ ਬਿੱਲੀਆਂ, ਬਾਂਦਰ, ਢੋਲ, ਗੌੜ, ਹਿਰਨ, ਸੁਸਤ ਰਿੱਛ, ਨਿਗਰਾਨ ਕਿਰਲੀ ਅਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੱਪ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਪੰਛੀ: ਮੋਰ, ਬੱਬਲਰ, ਕੋਇਲ, ਉੱਲੂ, ਲੱਕੜਹਾਰੇ, ਜੰਗਲੀ ਪੰਛੀ ਇੱਥੇ ਦੇਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਹਨ।
ਜਲਵਾਯੂ[ਸੋਧੋ]
ਵਾਇਨਾਡ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ। ਇਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਔਸਤਨ ਵਰਖਾ 2322 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਉੱਚ ਬਾਰਸ਼ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਲਾਨਾ ਬਾਰਸ਼ 3,000 ਤੋਂ 4,000 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵਾਲੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਆਮ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਰਚ-ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਕ ਹਵਾਵਾਂ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਉੱਚਾਈ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਖ਼ਤ ਠੰਢ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਉੱਚ ਸਾਪੇਖਿਕ ਨਮੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ 95 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਕ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਸਾਲ ਨੂੰ ਚਾਰ ਮੌਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, ਠੰਡੇ ਮੌਸਮ, ਗਰਮ ਮੌਸਮ, ਦੱਖਣ ਪੱਛਮੀ ਮਾਨਸੂਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਮਾਨਸੂਨ। ਡੇਲ, 'ਲੱਕੀਡੀ', ਵਿਥਿਰੀ ਤਾਲੁਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ, ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਔਸਤ ਵਰਖਾ ਹੈ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ[ਸੋਧੋ]
- ↑ UNESCO, World Heritage sites, Tentative lists, Western Ghats sub cluster, Niligiris. retrieved 20 April 2007 World Heritage sites, Tentative lists
- ↑ "Wayanad Wildlife Sanctuary is tiger kingdom of the State". The Hindu.
- ↑ Manoj, E. M. (2012-12-03). "Tiger gone, but tension simmers". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 2022-03-24.