ਵੈਸ਼ਣੋ ਦੇਵੀ

ਮਾਤਾ ਵੈਸ਼ਣੋ ਦੇਵੀ
ਧਰਮ
ਮਾਨਤਾ	ਹਿੰਦੂ
ਟਿਕਾਣਾ
ਟਿਕਾਣਾ	ਵੈਸ਼ਣੋ ਦੇਵੀ
ਰਾਜ	ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ
ਕਿਸਮ	ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ
ਸਿਰਜਣਹਾਰ	ਸ੍ਰੀ ਮਾਤਾ ਵੈਸ਼ਣੋ ਦੇਵੀ ਸ਼੍ਰਾਈਨ ਬੋਰਡ

ਵੈਸ਼ਣੋ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ, ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਇੱਕ ਪਵਿਤਰਤਮ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਿਰ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਵੈਸ਼ਣੋ ਦੇਵੀ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ| ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵੈਸ਼ਣੋ ਦੇਵੀ, ਜੋ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਅਤੇ ਵੈਸ਼ਣਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਦੇਵੀ ਮਾਂ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਹਨ|

ਮੰਦਿਰ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਜ ਦੇ ਜੰਮੂ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕਟਰਾ ਨਗਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਵਸਥਿਤ ਹੈ| ਇਹ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪੂਜਨੀਕ ਪਵਿਤਰ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ| ਮੰਦਿਰ, 5,200 ਫੀਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਕਟਰਾ ਤੋਂ ਲੱਗਭੱਗ 12 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (7.45 ਮੀਲ) ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ| ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਤੀਰਥ-ਯਾਤਰੀ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤੀਰੂਮਲਾ ਵੇਂਕਟੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜਾ ਸੱਬ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੇਖਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਧਾਰਮਿਕ ਤੀਰਥ-ਅਸਥਾਨ ਹੈ| ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਵੇਖ-ਰੇਖ ਸ੍ਰੀ ਮਾਤਾ ਵੈਸ਼ਣੋ ਦੇਵੀ ਤੀਰਥ ਮੰਡਲ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤੀਰਥ-ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਧਮਪੁਰ ਤੋਂ ਕਟਰਾ ਤੱਕ ਇੱਕ ਰੇਲ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ,

ਮਾਂ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾ ਬਾਰੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਡਿਤ ਸ੍ਰੀਧਰ ਨੇ ਲਗਭਗ 700 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਸ੍ਰੀਧਰ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁਜਾਰੀ ਸੀ। ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਨ, ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੁਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸੁਲੋਚਨਾ ਨੇ ਬੱਚਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਤਾ ਦੇ ਨਵਰਾਤਿਆਂ ਦੇ ਨੌਂ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਬਾਬਾ ਭੈਰਵ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ। ਪੂਜਾ ਸਫਲ ਨਾ ਹੋਣ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੋਏ।

ਇੱਕ ਦਿਨ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਮਾਤਾ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਨੂੰ ਭੰਡਾਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਸ੍ਰੀਧਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਏਨੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਭੰਡਾਰਾ ਦੇ ਸਕੇ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਘਟਨਾ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਸਤਾਉਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਚਿੰਤਾ ਵਿੱਚ ਜਾਗਦਾ ਰਿਹਾ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਸਭ ਕੁਝ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਸਵੇਰੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਲੈਣ ਲਈ ਉੱਥੇ ਆਉਣ ਲੱਗੇ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਲੜਕੀ ਉਸ ਦੀ ਝੌਂਪੜੀ ਵਿਚ ਆਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਭੰਡਾਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ਨੇ ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਲਿਆ। ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਨੇ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਇਸ ਭੰਡਾਰੇ 'ਚ ਭੈਰਵ ਨੂੰ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ।

ਇਸ ਭੰਡਾਰੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਤਸੱਲੀ ਹੋਈ, ਪਰ ਭੈਰਵ ਨੂੰ ਇਸ ਭੰਡਾਰੇ ਤੋਂ ਕੋਈ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਕਿਉਂਕਿ ਭੈਰਵ ਨੂੰ ਮਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਖਾਣੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਭੈਰਵ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਨੂੰ ਮਾਸ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਜੋ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮ ਲੜਕੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਈ ਸੀ, ਨੇ ਭੈਰਵ ਨੂੰ ਮਾਸ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਭੰਡਾਰੇ ਵਿੱਚ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਹੀ ਗੱਲ ਖਾਣੀ ਪਵੇਗੀ।ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਭੈਰਵ ਨੇ ਮਾਂ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜ ਲਿਆ।ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਮਾਂ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਦੈਵੀ ਬੱਚੀ ਉਥੋਂ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਈ। ਸ੍ਰੀਧਰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੋਏ।

ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਰਾਣੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਤਾਂਘ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਰਾਤ ਵੈਸ਼ਨੋ ਮਾਤਾ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਨੂੰ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਕੁਟਾ ਪਰਬਤ 'ਤੇ ਇਕ ਗੁਫਾ ਦਾ ਰਸਤਾ ਦਿਖਾਇਆ। 9 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਵੈਸ਼ਨੋ ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਕੁਟਾ ਪਰਬਤ 'ਤੇ ਭੈਰਵ ਤੋਂ ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਸੀ। 9 ਮਹੀਨੇ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਤਾ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਨੇ ਤ੍ਰਿਕੁਟਾ ਪਰਬਤ 'ਤੇ ਭੈਰਵ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹ ਮੰਦਰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਮਾਤਾ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।