ਸ਼ਾਹ ਵਲੀਉੱਲ੍ਹਾ ਦੇਹਲਵੀ
ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਅਹਿਮਦ ਵਲੀਉੱਲਾਹ ਇਬਨ ਅਬਦੁੱਰਹੀਮ ਇਬਨ ਵਹੀਦੁੱਦੀਨ ਇਬਨ ਮੁਅੱਜ਼ਮ ਇਬਨ ਮਨਸੂਰ ਅਲ-ਉਮਰ ਅਦ ਦੇਹਲਵੀ (Arabic: قطب الدين أحمد ولي الله بن عبد الرحيم العمري الدهلوي العمري الدهلوي 1703–1762), ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਹ ਵਲੀਉਲ੍ਹਾਹ ਦੇਹਲਵੀ (ਸ਼ਾਹ ਵਲੀਉੱਲ੍ਹਾ) ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਇਸਲਾਮੀ ਵਿਦਵਾਨ, ਮੁਹਾਦਿੱਦ, ਨਵੀਨਕਰਤਾ,[1][2] ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ- ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸੀ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਸ਼ਾਹ ਵਲੀਉੱਲਾ ਦਾ ਜਨਮ 21 ਫਰਵਰੀ 1703 ਨੂੰ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦੂਰ ਰਹੀਮ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਇਸਲਾਮੀ ਵਿਦਵਾਨ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਧੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਹ ਵਲੀਉੱਲਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕੁਰਾਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ।[3] ਉਹ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤਕ ਉਸਨੇ ਹਨਾਫੀ ਕਾਨੂੰਨ, ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਜਿਓਮੈਟਰੀ, ਹਿਸਾਬ ਅਤੇ ਤਰਕ ਦਾ ਮਿਆਰੀ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।
ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ, ਸ਼ਾਹ ਅਬਦੁਰ ਰਹੀਮ ਮਦਰੱਸਾ-ਆਈ ਰਹੀਮਿਆਹ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ। ਉਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੁਆਰਾ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਕੋਡ ਨੂੰ, ਫ਼ਤਵਾ-ਏ-ਆਲਮਗੀਰੀ ਦੇ ਸੰਕਲਨ ਲਈ ਬਣਾਈ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।[4] ਉਸਦਾ ਦਾਦਾ, ਸ਼ੇਖ ਵਜੀਹੁਦੀਨ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਹੁਦੇ ਤੇ ਸੀ।
ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ, ਸ਼ਾਹ ਅਬਦੁੱਲ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਉਸ ਵਾਂਗ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ।
ਸਰੋਕਾਰ[ਸੋਧੋ]
ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸ਼ੇਖ ਅਹਿਮਦ ਸਰਹਿੰਦੀ ਦੇ ਸ਼ੀਆ ਟ੍ਰੈਕ, ਰੱਦ-ਏ-ਰਵਾਫਿਜ਼ ਦਾ "ਅਲ-ਮੁੱਕਦਦੀਮਾ ਤੁਸ-ਸਾਨੀਯਹ ਫਿਲ ਇੰਤਿਸਰ ਅਲ-ਫ਼ਿਰਕਾ ਤੇ-ਸੁੰਨੀਆ (المقدمۃ الثانیہ فی الانتصار للفرقۃ السنیہ)" ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਕੁਰਤ-ਉਲ ਆਇਨ (قراۃ العینین)", "ਅਜ਼ਲਾਹ-ਤੁਲ ਖੱਫਾ (ازالۃ الخفا)", "ਫਯਯੁਜ਼-ਉਲ ਹਰਮੈਨ (فیوض الحرمین"), ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਅਲੋਚਨਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।[5][6] ਸੁੰਨੀ ਨਵਾਬਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਵਲੀਉੱਲ੍ਹਾ ਨੇ ਕਿਹਾ:
"ਸਾਰੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹੋਲੀ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਵਰਗੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹ। ਮੁਹੱਰਮ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਦਿਨ ਸ਼ੀਆ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਜਮ ਦੀ ਹੱਦ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਨਾ ਤਾਂ ਉਹ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਉਣ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਗਲੀਆਂ ਅਤੇ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੂਰਖ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੁਹਰਾਉਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ".[7]
ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਅਤੇ ਰੋਹਿਲਾ ਦੇ ਸੱਦੇ ਤੇ, ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੁੱਰਾਨੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਸ਼ੀਆ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।[8] ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਦੇ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸ਼ੀਆ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[9] ਮੁਲਤਾਨ ਵਿਚ, ਦੁਰਾਨੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਸ਼ੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ।[10]
ਸ਼ਾਹ ਵਲੀਉੱਲ੍ਹਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸਥਾਨਕ ਰਾਜਸੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਨ ਸ਼ਾਹ ਵਲੀਉੱਲ੍ਹਾ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਪਤਨ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਖਾਣ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਾਹ ਵਲੀਉੱਲ੍ਹਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਤਮਾਮ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ‘ਇਸਲਾਮੀ’ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ-ਸੰਵਾਰਨ ਲਈ ਹੰਭਲੇ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।[11]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Kunju, Saifudheen (2012). "Shah Waliullah al-Dehlawi: Thoughts and Contributions": 1. Retrieved 5 April 2015.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ Abbas, Mohammad. "Shah Waliullah and Moderation". Islamic Research Foundation International, Inc. Islamic Research Foundation International, Inc. Retrieved 5 April 2015.
- ↑ A.C. Brown, Jonathan (2014). Misquoting Muhammad: The Challenge and Choices of Interpreting the Prophet's Legacy. Oneworld Publications. p. 28. ISBN 978-1780744209.
- ↑ Anil Chandra Banerjee. "Two Nations: The Philosophy of Muslim Nationalism". Books.google.co.in. p. 44. Retrieved 2016-01-21.
- ↑ Khaled Ahmed, "Sectarian War", pp. 12 – 14, Oxford University press, (2012).
- ↑ S. A. A. Rizvi, "Shah Waliullah and His Times", pp. 249 – 256, Ma'rifat Publishing House, Canberra, (1980).
- ↑ S. A. A. Rizvi, "Shah Waliullah and His Times", p. 227, Ma’rifat Publishing House, Canberra, (1980).
- ↑ S. A. A. Rizvi, "A Socio-Intellectual History of Isna Ashari Shi'is in India", Vol. 2, pp. 55–60, Mar'ifat Publishing House, Canberra (1986).
- ↑ Zaheen, "Shi'ism in Kashmir, 1477–1885", International Research Journal of Social Sciences, Vol. 4(4), 74–80, April (2015).
- ↑ Gazetteer of the Multan District, p. 120, (1924).
- ↑ Service, Tribune News. "ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪੋਥੀ". Tribuneindia News Service. Retrieved 2020-09-03.