ਮੁਗਲ ਬਾਗ਼
_main_building.jpg)
ਮੁਗਲ ਗਾਰਡਨ ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ੈਲੀ ਫ਼ਾਰਸੀ ਬਗੀਚਿਆਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚਾਰਬਾਗ ਢਾਂਚੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ,[1] ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਧਰਤੀ ਦੇ ਯੂਟੋਪੀਆ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਪੂਰਨ ਇਕਸੁਰਤਾ ਵਿੱਚ ਸਹਿ-ਮੌਜੂਦ ਹਨ।[2]
ਕੁਝ ਖਾਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਗ਼ਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੂਲ, ਫੁਹਾਰੇ ਅਤੇ ਨਹਿਰਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਗੀਚੇ ਹਨ ਜੋ "ਬਹੁਤ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਜਿਓਮੈਟਰੀ" ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈ ਪੂਰਵਜਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹਨ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਾਬਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਕਿਸਮ ਦੇ ਬਾਗ ਨੂੰ ਚਾਰਬਾਗ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਬਾਗ, ਬਾਗੀਚਾ ਜਾਂ ਬਾਗੀਚਾ ਸ਼ਬਦ ਬਾਗ਼ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਰਥ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈ ਚਾਰਬਾਗ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਤੇਜ਼ ਵਗਦੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ। ਆਗਰਾ ਦੇ ਆਰਾਮ ਬਾਗ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਚਾਰਬਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ, ਬਾਗਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਇੱਕ ਪਿਆਰਾ ਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ੌਕ ਸੀ।[3] ਪਹਿਲੇ ਮੁਗਲ ਵਿਜੇਤਾ-ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਾਬਰ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਧੌਲਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬਾਗ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਹੁਮਾਯੂੰ, ਉਸਦੇ ਬੇਟੇ, ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਸੀ-ਉਹ ਮੁੜ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ-ਪਰ ਉਹ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਬਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ ਸੀ।[4] ਅਕਬਰ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ[5][6] ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਗੀਚਿਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਵਾਲੇ ਬਗੀਚੇ ਸਨ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਗੀਚਿਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਬਣਾਉਣ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਬਾਗਾਂ ਦੇ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।
ਅਕਬਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਇੰਨਾ ਨਿਰਮਾਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ ਨੂੰ ਵਿਛਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[7] ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਉਸਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਨੇ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਭਰਪੂਰ ਫੁੱਲਾਂ ਵਾਲੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਲਈ ਇੱਕ ਫੈਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ।[8]
ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ, ਮੁਗਲ ਬਾਗ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਅਤੇ ਫੁੱਲਦਾਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੀ ਸਿਖਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਤਾਜ ਮਹਿਲ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਮਨਪਸੰਦ ਪਤਨੀ, ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅੰਤਿਮ-ਸੰਸਕਾਰ ਲਈ ਫਿਰਦੌਸ ਹੈ।[9] ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਮਹਿਤਾਬ ਬਾਗ, ਆਗਰਾ ਵਿਖੇ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਰ ਤਾਜ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਥਿਤ, ਰਾਤ ਨੂੰ ਖਿੜਦੇ ਚਮੇਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫਿੱਕੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਇੱਕ ਰਾਤ ਦੇ ਬਾਗ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।[10] ਅੰਦਰਲੇ ਮੰਡਪਾਂ ਨੂੰ ਚੰਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਚਮਕਣ ਲਈ ਚਿੱਟੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਅਤੇ ਤਾਜ ਮਹਿਲ ਦਾ ਸੰਗਮਰਮਰ ਅਰਧ ਕੀਮਤੀ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਜੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਸਕ੍ਰੋਲਿੰਗ ਕੁਦਰਤੀ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਟਿਊਲਿਪ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਅਪਣਾਇਆ ਸੀ।[11]
ਸਥਾਨ[ਸੋਧੋ]
ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ[ਸੋਧੋ]
ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼[ਸੋਧੋ]
ਭਾਰਤ[ਸੋਧੋ]
ਦਿੱਲੀ[ਸੋਧੋ]
- ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ, ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਈਸਟ
- ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਉਡਾਨ
- ਲਾਲ ਕਿਲਾ
- ਰੌਸ਼ਨਆਰਾ ਬਾਗ
- ਸਫਦਰਜੰਗ ਦਾ ਮਕਬਰਾ
ਹਰਿਆਣਾ[ਸੋਧੋ]
ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ[ਸੋਧੋ]
ਕਰਨਾਟਕ[ਸੋਧੋ]
ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ[ਸੋਧੋ]
ਪੰਜਾਬ[ਸੋਧੋ]
ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼[ਸੋਧੋ]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Penelope Hobhouse; Erica Hunningher; Jerry Harpur (2004). Gardens of Persia. Kales Press. pp. 7–13. ISBN 9780967007663.
- ↑ REHMAN, ABDUL (2009). "Changing Concepts of Garden Design in Lahore from Mughal to Contemporary Times". Garden History. 37 (2): 205–217. ISSN 0307-1243. JSTOR 27821596.
- ↑ Jellicoe, Susan. "The Development of the Mughal Garden", MacDougall, Elisabeth B.; Ettinghausen, Richard. The Islamic Garden, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington D.C. (1976). p109
- ↑ Hussain, Mahmood; Rehman, Abdul; Wescoat, James L. Jr. The Mughal Garden: Interpretation, Conservation and Implications, Ferozsons Ltd., Lahore (1996). p 207
- ↑ Neeru Misra and Tanay Misra, Garden Tomb of Humayun: An Abode in Paradise, Aryan Books International, Delhi, 2003
- ↑ Koch, Ebba. "The Char Bagh Conquers the Citadel: an Outline of the Development if the Mughal Palace Garden," Hussain, Mahmood; Rehman, Abdul; Wescoat, James L. Jr. The Mughal Garden: Interpretation, Conservation and Implications, Ferozsons Ltd., Lahore (1996). p. 55
- ↑ With his son Shah Jahan. Jellicoe, Susan "The Development of the Mughal Garden" MacDougall, Elisabeth B.; Ettinghausen, Richard. The Islamic Garden, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington D.C. (1976). p 115
- ↑ Moynihan, Elizabeth B. Paradise as Garden in Persia and Mughal India, Scholar Press, London (1982)p 121-123.
- ↑ Villiers-Stuart, C. M. (1913). The Gardens of the Great Mughals. Adam and Charles Black, London. p. 53.
- ↑ Jellicoe, Susan "The Development of the Mughal Garden" MacDougall, Elisabeth B.; Ettinghausen, Richard. The Islamic Garden, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington D.C. (1976). p 121
- ↑ Tulips are metaphorically considered to be "branded by love" in Persian poetry. Meisami, Julie Scott. "Allegorical Gardens in the Persian Poetic Tradition: Nezami, Rumi, Hafez", International Journal of Middle East Studies, Vol. 17, No. 2 (May, 1985), p. 242
- ↑ Brown, Rebecca (2015). A Companion to Asian Art and Architecture. John Wiley & Sons. ISBN 9781119019534. Retrieved 20 May 2017.