ਉਸਮਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ
ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ | ||
دولتْ علیّه عثمانیّه | ||
Ottoman Empire | ||
1299–1923 | ||
![]() | ||
ਝੰਡਾ
|
ਨਿਸ਼ਾਨ
| |
ਮਾਟੋ: ਸਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਸਲਤਨਤ | ||
ਰਾਜਗੜ੍ਹ: | ਬਰਸਾ,ਉਦਰਨਾ,ਕੁਸਤੁਨਤੁਨੀਆ | |
ਸਰਕਾਰ: | ਸੁਲਤਾਨੀ | |
ਪਹਿਲਾ ਸੁਲਤਾਨ: | I ਉਸਮਾਨ | |
ਥਾਂ: | 5,500,000 ਮੁਰੱਬਾ ਕਿਲੋਮੀਟਰ | |
ਲੋਕ ਗਿਣਤੀ: | 14,629,000 (1919) | |
![]() | ||
![]() |
ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਇੱਕ ਸਲਤਨਤ ਸੀ ਜੋ 1299 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1923 ਤੱਕ ਰਹੀ। ਇਹ 1923 ਨੂੰ ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ। 16ਵੀਂ ਤੇ ਸਤਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਚ ਇਹ ਸਲਤਨਤ 3 ਬਰ-ਇਹ-ਆਜ਼ਮਾਂ ਇਹਸ਼ੀਆ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਤੇ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਮਾਲੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਮਗ਼ਰਿਬੀ ਇਹਸ਼ੀਆ ਤੇ ਜਨੂਬੀ ਯੂਰਪ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ ਹੈਗੇ ਸਨ। ਸਲਤਨਤ ਅਸਮਾਨਯਯਹ ਚ 29 ਸੂਬੇ ਤੇ ਕਈ ਨਾਲ਼ ਮਿਲੇ ਦੇਸ ਸਨ। ਦੂਰ ਦੇ ਥਾਵਾਂ ਜਿੰਨਾਂ ਚ ਆਚੇ ਲੰਡੀ ਮੀਡੀਰਾ ਲੌਰਾਜ਼ ਉੱਨਤੀ ਹੈਗੇ ਨੇ ਉਹ ਵੀ ਇਹਦੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਸਨ।
ਇਹ ਸਲਤਨਤ 6 ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਚੜ੍ਹਦੇ ਤੇ ਲੈਂਦੇ ਦੇਸਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਂਦੀ ਰਹੀ। ਇਸਤੰਬੋਲ ਈਦਾ ਦਾਰੁਲਹਕੂਮਤ ਸੀ।
ਤਾਰੀਖ਼[ਸੋਧੋ]
1300 ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਨਾਤੋਲਿਆ ਚ ਸਲਜੋਕ ਸਲਤਨਤ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਅਵਧੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਤਰਕ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲੀ। ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਸਰਦਾਰ ਉਸਮਾਨ ਖ਼ਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਅਰਤਗ਼ਰਲ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਤੇ ਲੈਂਦੇ ਅਨਾਤੋਲਿਆ ਚ ਇਸਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਵਧੀ ਨਗਰੀ ਸੀ। ਉਸਮਾਨ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਮਾੜੀ ਬਾਜ਼ ਨਤੀਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬਰਸਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਦਾਰੁਲਹਕੂਮਤ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਉਸਮਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਇਹ ਰਿਆਸਤ ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਅਖ਼ਵਾਈ। ਉਸਮਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਦ ਇਹ ਸਲਤਨਤ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ ਫੈਲਦੀ ਗਈ।
ਉਸਮਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਵਾਲੀ ਸਦੀ ਚ ਇਹ ਸਲਤਨਤ ਤੁਰਕੀ ਤੇ ਬਲਕਾਨ ਦੇ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧਦੀ ਗਈ। 1387 ਚ ਵੀਨਸ ਕੋਲੋਂ ਸਾਲੂ ਨੇਕਾ ਦਾ ਨਗਰ ਖੋ ਲਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਕੌਸਵੋ ਦੀ ਲੜਾਈ ਚ 1389 ਚ ਸਰਬੀਆ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਬਲਕਾਨ ਚ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਤੇ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ ਯੂਰਪ ਚ ਵੜਨ ਦਾ ਰਾਹ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ। 1396 ਚ ਨੱਕੋ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵੀ ਤੁਰਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾਂ ਰੋਕ ਸਕੀ। ਬਾਜ਼ ਨਤੀਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਇਸਤੰਬੋਲ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਤੁਰਕਾਂ ਕੋਲ਼ ਸਨ। ਬਾਜ਼ ਨਤੀਨੀ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਜਿਆ ਸਹਾਰਾ ਉਦੋਂ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ ਤੁਰਕਾਂ ਨੂੰ ਤੈਮੂਰ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਅਨਕਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਚ1402 ਨੂੰ ਹਾਰ ਹੋਈ। ਬਲਕਾਨ ਚ 1402 ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਕਜ ਪਾਸੇ ਸਾਲੂ ਨੇਕਾ, ਕੌਸਵੋ ਤੇ ਮਕਦੂਨੀਆ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਇੰਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁਰਾਦ ਨੇ 1430 ਤੋਂ ਨਗਰੋਂ ਲੈ ਲਿਆ।
ਬਾਯਜ਼ੀਦ ਦੇ ਬੰਦੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਊਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਚ ਰਾਚ ਲਈ ਲੜਾਈ ਟੋਰੀ ਜੀੜੀ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ 1413 ਚ ਜਿੱਤ ਨਾਲ਼ ਮੱਕੀ। ਊਦੇ ਪੋਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕੀਤਾ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ 21 ਵਰਿਆਂ ਦਾ ਸੀ ਤੇ 29 ਮਈ 1453 ਨੂੰ ਇਸਤੰਬੋਲ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। 1480 ਨੂੰ ਤਰਕ ਫ਼ੌਜਾਂ ਤੇ ਇਟਲੀ ਤੇ ਹੱਲਾ ਬੋਲਿਆ ਪਰ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਦੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਤਰਕ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜਨਾ ਪਿਆ।
ਸੁਲਤਾਨ ਸਲੀਮ (1512 1520) ਨੇ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੇ ਤੇ ਲੈਂਦੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਵਿਦਾਇਆ। 1514 ਨੂੰ ਚਲਡਰਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਚ ਸਫ਼ਵੀ ਸਲਸਨਤ ਦੇ ਸ਼ਾਹ ਇਸਮਾਈਲ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਈ ਚਰਹਦੇ ਅਨਾਤੋਲਿਆ ਸ਼ਾਮ ਤੇ ਮਿਸਰ ਤੇ ਵੀ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। ਲਾਲ਼ ਸਮੁੰਦਰ ਚ ਅਸਮਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਪੇਜੀ। ਜਿੱਤੇ ਈਦਾ ਵਾਹ ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ ਸਲਤਨਤ ਨਾਲ਼ ਪਿਆ। ਸਲੀਮ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਸੁਲੇਮਾਨ ਨੇ ਯੂਰਪ ਚ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਵਿਦਾਇਆ। 1521 ਚ ਇੰਨੇ ਬਲਗ਼ਰਾਦ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰਿਆ। 1526 ਨੂੰ ਮੋਹਾਕਸ ਦੇ ਲਰਾਈ ਚ ਹੰਗਰੀ ਤੇ ਵੀ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। 1529 ਨੂੰ ਉਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਨਾ ਦਾ ਕਈਰਾ ਕਰਲੀਆ। ਪਰ ਠੰਡ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਕਈਰਾ ਚੁੱਕਣਾ ਪਿਆ। 1532 ਚ ਇੰਨੇ ਫ਼ਿਰ ਹੱਲਾ ਬੋਲਿਆ ਪਰ ਓਨੂੰ ਪਿਛੇ ਮੁੜਨਾ ਪਿਆ।ਟਰਾਨਸਲਵੀਨਿਆ ਵਲਾਚਿਆ ਤੇ ਮੋਲਡਾਵਿਆ ਵੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਰਲ਼ ਗਏ। 1535 ਚ ਇੰਨੇ ਬਗ਼ਦਾਦ ਈਰਾਨ ਕੋਲੋਂ ਖੋਲਿਆ ਇਰਾਕ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ ਤੇ ਖ਼ਲੀਜ-ਇਹ-ਫ਼ਾਰਿਸ ਤੱਕ ਟੁਰ ਗਿਆ। ਅਸਮਾਨੀ ਐਡਮਿਰਲ ਬਾਰਬਾਰੋਸਾ ਨੇ ਟਿਊਨਸ ਤਿਸ ਅਲਜਜ਼ਾਇਰ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। ਇਹਸ ਵੇਲੇ ਸਲਤਨਤ ਨੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਨਾਲ਼ ਜੱਟ ਬਣਿਆ ਸੀ ਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦਾ ਮਾਲ ਟੈਕਸ ਦਿੱਤੇ ਬਿਨਾ ਸਲਤਨਤ ਜ ਵਿਕਦਾ ਸੀ।
1683 ਚ ਅਸਮਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਨਾ ਦਾ ਫ਼ਿਰ ਕਈਰਾ ਪਾਇਆ ਪਰ ਐਤਕੇ ਫ਼ਿਰ ਉਨਾਣ ਨੂੰ ਮੁੜਨਾ ਪਿਆ ਤੇ ਇਥੋਂ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਟੁੱਟਣ ਦੀ ਨਿਊ ਪਈ।
1683 - 1827[ਸੋਧੋ]
ਇਹਸ ਵੇਲੇ ਚ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਚੋਖੀ ਵੱਡੀ ਥਾਂ ਆਸਟਰੀਆ ਨੂੰ ਦੇਣੀ ਪਈ। ਅਲਜੀਰੀਆ ਤੇ ਮਿਸਰ ਇਹਦੇ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਗੇ-ਇਹ। ਰੋਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਲੰਮੇ ਵੇਲੇ ਤੱਕ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਇਆਂ ਜੀਦੇ ਚ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਚੋਖਾ ਸਾਰਾ ਥਾਂ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਸ਼ਕਾਰ ਚ ਯੂਰਪੀ ਈਨੂੰ ਇੱਕ ਰੋਗੀ ਸਲਤਨਤ ਕੈਨ ਲੱਗ ਗਏ।
ਇਹਸ ਵੇਲੇ ਚ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਸਨਬਾਲਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤੇ ਹੋਇਆਂ ਪਰ ਸਲਤਨਤ ਤਕੜੀ ਨਾਂ ਹੂਸਕੀ। ਯੂਰਪ ਚ ਜਿਹੜੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਸਾਈਨਸੀ ਈਜਾਦਾਂ ਹੂਰਿਆਂ ਸਨ ਉਹਨਾਂ ਨਾਂ ਨੂੰ ਸਲਤਨਤ ਜਲਿਆਂ ਜ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਿਆਂ। ਗਟਨਬਰਗ ਨੇ 1450 ਚ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈੱਸ ਬਣਾ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਈਨੂੰ ਇਹ ਕਿ ਕੇ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਇਹ ਇਹ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦੀ ਈਜਾਦ ਇਹ। ਫ਼ਿਰ 50 ਵਰਿਆਂ ਮਗਰੋਂ 1493 ਚ ਯਹੂਦੀ ਈਨੂੰ ਕੁਸਤੁਨਤੁਨੀਆ ਚ ਲੀਇਹ-ਇਹ-। 1718 ਤੂੰ 1730 ਤੱਕ ਅਮਨ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸੀ ਈਨੂੰ ਲਾਲ਼ਾ ਵੇਲਾ ਵੀ ਉਘੀਆ ਜਾਂਦਾ ਇਹ ਜੇ ਸੁਲਤਾਨ ਅਮਿਦ ਤੀਜੇ ਨੂੰ ਇਹਸ ਫੁੱਲ ਦਾ ਬਾਵਤ ਸ਼ੌਕ ਯੀ। ਰੋਸ ਨੂੰ ਹਰਾਨ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਗਏ ਟੀਕੇ ਕਾਟਇਹ-ਇਹ-ਗਏ ਕਲਈਂ ਨੂੰ ਤਕੜਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕੋਝ ਨੂੰ ਤਕੜਾ ਕਰਨ ਵੱਲ ਵੀ ਸੋਚਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਯਨੀਚਰੀ ਨੇ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਪਾਇਆਂ।
1804 ਚ ਸਰਬੀਆ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬ ਨਾਲ਼ ਬਲਕਾਨ ਤੇ ਯਵਨਾਂ ਚ ਵੱਖ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ ਉਠ ਕਜ਼ੜੇ ਹਵੇ-ਇਹ-।
1828 - 1908[ਸੋਧੋ]
ਇਹ ਵੇਲ ਸਲਤਨਤ ਚ ਪਲਟੇ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ। ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਲੜਾਈਆਂ ਨਾਲ਼ ਪਾਲ਼ਾ ਪਿਆ। ਬਾਰੋਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਈ ਤਰਕ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਮਾਂਗ ਕਰ ਰੇਅ ਸਨ। ਉਹ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਈਨੀ ਬਾਦ ਸ਼ਾਈ ਚ ਪਲ਼ਟਣਾ ਚਾਨਦੇ ਸਨ ਤੇ ਇਹਦੇ ਚ ਉਹ ਕਜ ਜਿੱਤ ਵੀਗੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੈਨ ਤੇ ਦੋ ਸੁਲਤਾਨ ਬਦਲੇ ਗਏ।
ਇਹਸ ਵੇਲੇ ਚ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਉਹ ਲੋਕ ਜਿਹੜੇ ਤਰਕ ਨੈਣ ਸਨ ਉਹਨਾਂ ਚ ਸਲਤਨਤ ਨਾ ਲੋਨ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੋਣ ਤੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਰਿਆਸਤ ਬਨਾਣ ਦੀ ਮਾਣਕ ਅੱਗੇ ਵਦੀ। 1821 ਚ ਯੂਨਾਨ ਨੇ ਨੇ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੋਣ ਦੀ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ। 1829 ਚ ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਸਦੀ ਦੇ ਮੁੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਲਕਾਨ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇਸਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦੀ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ।। ਰੋਸ ਤਰਕ ਲੜਾਈ ਬਾਝੋਂ ਹੋਰ ਬਲਕਾਨੀ ਦੇਸ ਵੀ ਵੱਖਰੇ ਹੋਗੇ-ਇਹ-। 1878 ਚ ਕਬਰਸ ਬਰਤਾਨੀਆ ਨੂੰ ਪੁੱਟੇ ਤੇ ਦੇਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1912 ਜ ਬੋਸਨੀਆ ਵਕਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਲਜਜ਼ਾਇਰ ਤੇ ਟਿਊਨਸ ਫ਼ਰਾਂਸ ਕੋਲ਼ ਚਲੇ ਕੀਅ। ਲਿਬੀਆ ਤੇ ਇਟਲੀ ਨੇ 1912 ਚ ਮੱਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। ਆਸਟਰੀਆ ਤੇ ਰੋਸ ਸਲਤਨਤ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲੈਣਾ ਚਾਨਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬਰਤਨੀਹ ਨੀਂ ਸੀ ਚਾਂਦਾ ਜੇ ਇਹ ਇਹਸ ਥਾਨ ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਵਦਨ ਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਲਤਨਤ ਲਈ ਕੋਈ ਮਸਲਾ ਬਣਨ।
1908 - 1922[ਸੋਧੋ]
ਇਹ ਵੇਲਾ ਜਵਾਨ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ 1908 ਦੇ ਇਨਕਲਾਬ ਮਗਰੋਂ ਟੁਰਿਆ। 1876 ਦੇ ਆਈਨ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਫ਼ਰਾਤਫ਼ਰੀ ਤੋਂ ਫ਼ਾਇਦਾ ਚੁਕਦਿਆ ਹੋਇਆਂ ਆਸਟਰੀਆ ਨੇ ਬੋਸਨੀਆ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। 1911-12 ਚ ਇਟਲੀ ਤੇ ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਲੜਈ ਹੁੰਦੀ ਇਹ ਜੀਦੇ ਚ ਲਿਬੀਆ ਤੇ ਇਟਲੀ ਮੱਲ ਮਾਰ ਲੈਂਦਾ ਇਹ। ਬਲਕਾਨ ਦੇ ਦੇਸ ਵੀ ਸਲਤਨਤ ਤੇ ਹੱਲਾ ਬੋਲਦੇ ਨੇਂ। ਥ੍ਰੀਸ ਦੇ ਕਈ ਪਾਸਿਆਂ ਤੇ ਤ ਤੇ ਉਦਰਨਾ ਤੇ ਤੇ ਵੈਰੀ ਮਲਲ ਮਾਰ ਲੈਂਦੇ ਨੇਂ।
ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਲੜਾਈ 1914-1918[ਸੋਧੋ]
ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਲੜਾਈ ਚ ਤਰਕ ਜਰਮਨੀ ਵੱਲ ਹੋਗੇ-ਇਹ। ਲੜਾਈ ਦੇ ਟੁਰਨ ਤੇ ਤੁਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਾਂ ਵੀ ਹੋਇਆਂ। ਗੈਲੀਪੋਲੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਬਾਵਤ ਵੱਡੀ ਹਾਰ ਸੀ। ਅਸਟਰੇਲੀਆ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਕੈਨੇਡਾ ਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਵੀ ਅਨਗਰੀਜ਼ਾਨ ਨਾਲ਼ ਤੁਰਕਾਂ ਨਾਲ਼ ਲੜੇ। ਕੱਤ ਚ ਵੀ ਅਨਗਰੀਜ਼ਾਨ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਹਥਿਆ ਰਸਟਨੇ ਪੇਅ। ਪਰ ਤੁਰਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਸ ਨਾਲ਼ ਲੜਾਈ ਚ ਚੋਖਾ ਸਾਰਾ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਦਿੱਕ ਕਾਟਾ ਪਿਆ। ਰੂਸੀ ਫ਼ੌਜ ਅੱਗੇ ਵਿਦ ਰਹੀ ਸੀ। ਆਰਮੀਨੀਆ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਰੂਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਸਨ।
ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਸੱਯਦ ਹੁਸੈਨ ਬਣ ਗ਼ਲੀ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਮੱਕਾ ਨੇ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਹਰ ਪਾਸੇ ਤੁਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। 1916 ਚ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਮਾਹ ਨੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਨਾਲ਼ ਗ਼ੱਦਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਲੜਾਈ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮਸਲਮਸਾਨਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਛਦ ਕੇ ਅਨਕਰੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ਼ ਰਲ਼ ਗਿਆ। ਮੱਕਾ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਤਾਇਫ਼ ਤੇ ਵੀ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਅੰਗੁਰੀਵਾਂ ਨਾਲ਼ ਰਲ਼ ਕੇ ਮੱਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। ਮਦੀਨਾ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰਨਾ ਔਕਹਹਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਤਰਕ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਫ਼ਖ਼ਰੀ ਪਾਸ਼ਾ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਕਬਰ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸੌਂ ਖਾਦੀ ਜੇ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਮਦੀਨ ਛਦ ਕੇ ਨੈਣ ਜਾਵੇਗਾ। ਸ਼ਰੀਫ਼ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਮਦੀਨਾ ਦਾ ਕਈਰਾ ਕਰਲੀਆ। ਇਹ ਕਈਰਾ 1916 ਤੋਂ ਟੁਰਿਆ 1918 ਆ ਗਈ ਲੜਾਈ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਨੇ ਹਥਿਆ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਫ਼ਖ਼ਰੀ ਪਾਸ਼ਾ ਨੇ ਹਥਾਰ ਨਾਨ ਸਿੱਟੇ। ਅਖ਼ੀਰ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਕੈਨ ਤੇ ਲਰਾਈ ਮੁੱਕਣ ਦੇ ਕਈ ਮੁਈਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਉਨੇ ਮਦੀਨ ਨੂੰ ਵੈਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ। ਤੁਰਕਾਂ ਹੱਥੋਂ ਅਰਬ ਦੇਸ ਨਿਕਲ ਗਏ ਉਹ ਬਰਤਾਨੀਆ ਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਨੇ ਆਪਸ ਚ ਵੰਡ ਲੈਅ।
ਯੂਰਪੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੇ ਨੇ ਤੁਰਕੀ ਨੂੰ ਵੀ ਅਪਸ ਚ ਵੰਡ ਲਿਆ। ਲੁਕਦਾ ਸੀ ਚ ਤੁਰਕੀ ਹੁਣ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਇਹ। ਪਰ ਅਨਕਰਾ ਜ ਇੱਕ ਤਰਕ ਕੋਝ ਨੇ ਹਥਾਰ ਨਾਂ ਸਿੱਟੇ ਐਂਜ ਇੱਕ ਨਵੀਨ ਲਰਾਈ ਦਿੱਕ ਮਦ ਪਿਆ। ਮੁਸਤਫ਼ਾ ਕਮਾਲ ਵੀ ਇਹਸ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ਼ ਰਲ਼ ਗਿਆ। ਲੜਾਈ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤੁਰਕਾਂ ਨੇ ਨੇ ਬਾਰਲੀਆਂ ਨੌਜਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰਕੀ ਤੋਂ ਬਾਰ ਕਢ ਦਿੱਤਾ।
ਤੁਰਕਾਂ ਨੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਮੁਕਾ ਦਿੱਤੀ। ਤੁਰਕੀ ਇੱਕ ਲੋਕ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ।
ਬਾਰਲੇ ਜੋੜ[ਸੋਧੋ]
- http://www.umich.edu/~turkish/ottemp.html
- http://www.turizm.net/turkey/history/ottoman.html
- http://www.wsu.edu:8080/~dee/OTTOMAN/OTTOMAN1.HTM
- http://aton.ttu.edu
- http://www.theottomans.org
- http://muze.sabanciuniv.edu/collection/collection.php?lngCollectionID=11&bytLanguageID=2 Archived 2008-04-23 at the Wayback Machine.
- http://ottomanblog.wordpress.com
- http://www.turkeyswar.com